Rahel Sanzara (Sansara), właśc. Johanna Bleschke (ur. 9 lutego 1894 w Jenie, zm. 8 lutego 1936 w Berlinie) – niemiecka tancerka, aktorka, powieściopisarka[1].

Rahel Sanzara
Johanna Bleschke
Ilustracja
Rahel Sanzara ok. 1926
Data i miejsce urodzenia

9 lutego 1894
Jena

Data i miejsce śmierci

8 lutego 1936
Berlin

Zawód, zajęcie

tancerka, aktorka, pisarka

Życiorys

edytuj

Johanna Bleschke była najstarszą z czwórki dzieci muzyka miejskiego z Jeny. W 1918 zmarła jej matka, która, jako silna osobowość, miała duży wpływ na córkę[2].

Johanna była uzdolniona muzycznie, grała na pianinie i w młodym wieku wykazała talent do tańca. Śpiewała w Jeneńskim Chórze Dziecięcym pod dyrekcją Maxa Regera. Po ukończeniu szkoły podstawowej uczęszczała do gimnazjum dla dziewcząt, a następnie przez rok do szkoły biznesowej. Z polecenia ojca zaczęła praktykę jako introligatorka w Blankenburgu, ale po roku zrezygnowała. W 1913 przeniosła się do Berlina. Tam, w wieku 19 lat, pracując dla Loesdau Verlag, poznała żydowskiego lekarza i pisarza Ernsta Weissa z Pragi[2]. Ich związek trwał ponad 20 lat[1]. Pełniła rolę sekretarki Weissa, przepisywała na maszynie jego prace, wysyłała rękopisy oraz zapewniała choremu partnerowi lekarstwa i papierosy. Po latach, jako aktorka, występowała w dramatach Weissa. Zagrała m.in. Annę Mahr w "Einsame Menschen", a w październiku 1919 Tanję w sztuce o tym samym tytule[3].

W 1914 Weiss i Bleschke wyjechali do Danii[3]. Po krótkim szkoleniu Johanna pracowała jako pielęgniarka wojenna (1914–1915)[2].

Rozpoczęła karierę taneczną po szkoleniu u tancerki Rity Sacchetto, które sfinansował Ernst Weiss. Debiutowała w 1916 w utworze "Goryl. Fantastyczna bajka ze Wschodu. Szkic w jednym akcie". Wówczas po raz pierwszy użyła pseudonimu artystycznego Rahel Sanzara. Wyjechała z taneczną pantomimą do Pragi, Wiednia i Budapesztu. Zawiedziona kierunkiem, wróciła do tańca ekspresyjnego, który studiowała[2].

Imię, które użyła w pseudonimie, wynikało z kontaktu z żydowskimi aktorami w Loesdau Verlag. Nazwisko, jakie przyjęła, prawdopodobnie pochodzi od sanskryckiego słowa oznaczającego odrodzenie[2].

Od 1916 pracowała jako aktorka filmowa w filmach niemych. W 1917 wystąpiła w dektektywistycznym filmie Der Fall Routt...![1], który nazwała później kiczowatym[2]. Od wiosny 1918 do września 1919 mieszkała w Monachium. Tam uczyła się aktorstwa u Otto Falckenberga, reżysera gatunku Kammerspiel. W tym czasie poznała aktorkę Annemarie Loose-Leyhausen, z którą przyjaźniła się do końca życia. Sanzara występowała w Deutsche Kammerspiele w Pradze oraz w kilku sztukach w Wedekind w Pradze, ale gościnnie, nie jako stała pracownica[2]. W latach 1921–1924 pracowała w Hessisches Landestheater Darmstadt. Sprowadził ją tam Gustav Hartung, jeden z najważniejszych reżyserów lat 20. XX w. Sanzara zagrała główne role kobiece w jego ekspresjonistycznych dziełach. Przełomowa była rola Teresity Ostermann w "Grze w życie" Knuta Hamsuna. W latach 1923–1924 gościnnie występowała w Schauspielhaus w Zurychu[2]. Grała główne role w sztukach Wedekinda i Sternheima[4]. Niebawem wróciła do Berlina, gdzie w 1924 ponownie zagrała główną rolę w "Tanji", tym razem reżyserowanej przez Theodora Taggera. Rozbudował przedstawienie o muzykę i taniec, ale całość była tak rozczarowująca, że doprowadziła do wycofania się Sanzary z aktorstwa[2].

W grudniu 1925 Sanzara i Ernest Weiss mieli wypadek samochodowy. Została ciężko ranna, spędziła w szpitalu 5 tygodni i nigdy już w pełni nie wyzdrowiała[2].

W 1927 wyszła za mąż za żydowskiego maklera giełdowego Waltera Davidsohna, który zabiegał o nią od dawna. Chociaż mieli mieszkanie w Berlinie, gdzie zlokalizowany był biznes Davidsohna, para przez dłuższy czas mieszkała osobno[5], co było warunkiem, który postawiła Sanzara, zgadzając się na ślub[2][5]. Do końca życia utrzymała kontakt z Ernestem Weissem, który od 1933 przebywał na emigracji w Pradze, potem w Paryżu i zmarł 4 lata po Sanzarze[2].

Problemy zdrowotne i odcięcie się od teatru sprawiły, że lata 1924–1926 wykorzystała na pisanie powieści. Preprint jako powieść w odcinkach ukazał się w czasopiśmie "Vossische Zeitung" w 1926, a niebawem został wydany w formie książkowej przez Ullstein-Verlag i od razu stał się bestsellerem, choć opinie czytających były podzielone[6]. Powieść Das verlorene Kind (Zaginione dziecko) wywołała wielkie kontrowersje, ponieważ opowiadała o morderstwie na tle seksualnym, popełnionym na czteroletniej dziewczynce przez 17-letniego chłopca. Książka była oparta na prawdziwej sprawie kryminalnej z północnych Niemiec w XIX w.[3] i była połączeniem kryminału i dramatu psychologicznego. Otrzymała entuzjastyczne recenzje, szybko doczekała się kilku wydań i została przetłumaczona na 11 języków[2]. Albert Ehrenstein powiedział o książce: "Zagubione dziecko" wydaje mi się najlepszym utworem prozatorskim, jaki w ostatnich stuleciach napisała niemiecka autorka (...). Książka jest na poziomie etycznym Tołstoja, językowo to doskonałe arcydzieło[4]. Prasa nazwała powieść męsko-damską literaturą sensacyjną. Niektórzy podejrzewali autorke o obłęd[6]. W 1926 Rahel Sanzara miała otrzymać nagrodę literacką Kleist-Preis, ale odmówiła jej przyjęcia. To jedynie podsyciło plotki o plagiacie i podszywaniu się pod inną osobę. Książkę miał napisać Ernst Weiss[2] (ew. Sanzara we współpracy z nim[6]), a historia miała być zapożyczona z New Pitaval, serii prezentującej sprawy kryminalne z wielu krajów, opublikowanej w 60 tomach w Lipsku w latach 1842–1890[2].

Sanzara podpisała kontrakt z wydawcą na dwie kolejne książki: w 1931 na powieść Hochzeit der Armen oraz w 1933 na opowiadanie Die Glückliche Hand. Rękopis Hochzeit der Armen obecnie uważany jest za zaginiony, podobnie jak słuchowisko radiowe, które napisała w 1932. W latach 1934–1935 rękopis został przedstawiony kilku wydawcom, ale nie wywołał ich zainteresowania. Było to spowodowane tym, że w 1933 naziści spalili jej książki i zakazali ich lektury[2]. Podejrzewali, że Sanzara jest Żydówką, co nie było prawdą, dodatkowo była żoną Żyda, czego konsekwencji miała świadomość[2]. Nigdy nie złożyła wniosku o przyjęcie do Izby Literackiej Rzeszy, co było warunkiem wstępnym publikacji. Latem 1934 wystąpiła o zwrot wszystkich praw do trzech złożonych w wydawnictwie utworów[2]. Biorąc to wszystko pod uwagę, jasne jest, dlaczego kolejne powieści Sanzary nie odniosły takiego sukcesu jak jej debiut[7].

Zachowały się listy Waltera Davidsohna do żony. Wspomina w nich m.in. w chorobie Sanzary w latach 20. XX w., kontuzji stopy w 1932 i poważnej chorobie w 1935. W 1929 Davidsohn nadawał listy z podróży po Włoszech, Szwajcarii, Francji i Anglii. W listach opisywał atmosferę polityczną, kryzys gospodarczy i życie kulturalne w Europie na przełomie lat 20. i 30. XX w., zwłaszcza w Niemczech, Szwajcarii i Francji[5].

W 1935 Davidsohn wyemigrował do USA, by uniknąć prześladowań ze strony nazistów, a żona została w Berlinie z powodu choroby. Nie wyobrażała sobie, by miała opuścić rodzinny kraj[2]. Miała raka. Mówi się, że chorobę spowodowały prześladowania, których doświadczyła jako pisarka. Zmarła po operacji w wyniku błędu lekarskiego[3]. Na swoją prośbę została skremowana. Jej grób znajduje się na cmentarzu Stahnsdorf w Wilmersdorf[2].

Według biografki Diany Orendi-Hinze, Rahel Sanzara miała obsesję na punkcie idei postępu, rozwoju nauki, co tłumaczyło wielość podejmowanych przez nią działań. Dziś jest znana głównie jako pisarka[2].

Przypisy

edytuj
  1. a b c Rahel Zansara [online], IMDb [dostęp 2021-11-20].
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Doris Hermanns, Rahel Sanzara [online], www.fembio.org [dostęp 2021-11-20] (niem.).
  3. a b c d Erkaltete Herzen, „Der Spiegel”, 25 grudnia 1983, ISSN 2195-1349 [dostęp 2021-11-20] (niem.).
  4. a b Linda Kusuma Dewi, Rahel Sanzara (1894–1936) [online] [dostęp 2021-11-20] (niem.).
  5. a b c Collection: Rahel Sanzara Collection | The Center for Jewish History ArchivesSpace [online], archives.cjh.org [dostęp 2021-11-20].
  6. a b c Marian B. Michalik, Maria Żmigrodzka, Kronika kobiet, wyd. 1, Warszawa: Wydawn. "Kronika", 1993, ISBN 83-900331-5-1, OCLC 49931249 [dostęp 2021-11-20].
  7. Rahel Sanzara, Die glückliche Hand : Roman, wyd. 1, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1985, ISBN 3-518-37684-5, OCLC 14589544 [dostęp 2021-11-20].