Rak jajnika

Nowotwór złośliwy jajnika
	cancer ovarii
	Klasyfikacje
ICD-10	C56

Rak jajnika – nowotwór złośliwy kobiet występujący głównie w okresie około- i pomenopauzalnym. Wywodzi się z komórek nabłonka pokrywającego jajnik. Często daje objawy dopiero w późnych stadiach^[1].

Epidemiologia

Zapadalność na raka jajnika wynosi 11,2/100 000. Rocznie w Polsce notuje się ponad 3000 nowych zachorowań^[2]. Według danych z 2011 rak jajnika zajmuje drugie miejsce co do częstości występowania wśród nowotworów narządu rodnego (po raku trzonu macicy)^[3]. Zachorowalność rośnie gwałtownie w 5. dekadzie życia i sukcesywnie wzrasta do 8. dekady^[4]. Szczególnie narażone są kobiety w okresie pomenopauzalnym.

Czynniki ryzyka i czynniki ochronne

Ryzyko wystąpienia raka jajnika zależy od liczby i częstości owulacji w życiu kobiety. Związane z owulacją przerwanie ciągłości nabłonka jajnika oraz drażniący wpływ zawierającego estrogeny płynu pęcherzykowego zwiększają ryzyko wystąpienia raka jajnika. Czynnikami ryzyka rozwoju raka jajnika są:

brak ciąż
niepłodność
stymulacja owulacji
hiperestrogenizm
hiperandrogenizm
nakłucia powierzchni jajnika przy pobieraniu oocytów
endometrioza
przebyta choroba nowotworowa
stan po radioterapii miednicy mniejszej z powodu innych nowotworów
mutacje w genach BRCA1 i BRCA2
zespół Lynch II
wiek – na ryzyko rozwoju raka jajnika bardziej narażone są starsze kobiety
otyłość
nikotynizm
przebyta świnka
działanie talku

Do czynników ochronnych zalicza się:

długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej
liczne ciąże
karmienie piersią
podwiązanie jajowodów

Antykoncepcja hormonalna jest stosowana jako profilaktyka raka jajnika u osób z genetycznymi predyspozycjami do wystąpienia tego nowotworu.^{[potrzebny przypis]}

Objawy kliniczne

Początkowy okres rozwoju nowotworu przebiega bezobjawowo. Ponieważ objawy pojawiają się zwykle, gdy guz przekracza 7 cm, nowotwór jest zwykle wykrywany w późnym stadium. Pacjentki zgłaszają najczęściej:

ból w podbrzuszu
zwiększenie obwodu brzucha
objawy ucisku na narządy sąsiednie (drogi moczowe, układ pokarmowy)
krwawienia z pochwy

Klasyfikacja kliniczna

Stopień		Opis
I		guz ograniczony do jajników
	IA	guz ograniczony do jednego jajnika brak wodobrzusza
	IB	guzy w obrębie obu jajników brak wodobrzusza
	IC	guzy jak w IA i IB wodobrzusze lub komórki nowotworowe w wymazach z otrzewnej
II		guzy jednego lub obu jajników z zajęciem narządów miednicy mniejszej
	IIA	nacieczenie lub przerzuty do macicy lub jajowodów
	IIB	zajęcie innych tkanek miednicy mniejszej
	IIC	guz jak w IIA i IIB wodobrzusze lub komórki nowotworowe w wymazach z otrzewnej
III		guz jednego lub obu jajników przerzuty wewnątrzotrzewnowe poza miednicą mniejszą przerzuty do węzłów pozaotrzewnowych
IV		guz jednego lub obu jajników przerzuty odległe

Rozpoznanie

Nie istnieją badania przesiewowe w kierunku raka jajnika (z wyjątkiem postaci dziedzicznych). Badanie ginekologiczne oraz badanie USG pozwala na wykrycie tego nowotworu dopiero w późnych stadiach (kiedy jego średnica przekracza 5 cm). Doskonałym badaniem diagnostycznym w przypadku podejrzenia raka jajnika lub określenia rozległości procesu nowotworowego jest PET-CT.

We krwi często można wykryć podwyższony poziom markerów nowotworowych – CA 125 i CA 19-9.

Kobiety o podwyższonym ryzyku wystąpienia tego nowotworu (wcześniejsze przypadki występowania tego nowotworu w rodzinie) powinny poddać się badaniu genetycznemu na mutacje genów BRCA1 i BRCA2.

Ostateczna diagnoza jest stawiana wyłącznie w badaniu histopatologicznym materiału uzyskanego w czasie zabiegu operacyjnego.

Histopatologia

Nowotwory nabłonkowe jajnika dzielą się na surowicze, śluzowe, endometroidalne (tzw. torbiele czekoladowe, ze względu na wygląd makroskopowy), jasnokomórkowe, mieszane i niezróżnicowane. Nowotwory jasnokomórkowe są prawie zawsze złośliwe, zaś większość nowotworów surowiczych, śluzowych i endometroidalnych to łagodne gruczolakotorbielaki^[5].

Leczenie

Podstawową metodą leczenia raka jajnika jest leczenie chirurgiczne. Drugą, równie ważną metodą, jest chemioterapia. Najbardziej skuteczne leki są pochodnymi platyn: cisplatyna oraz karboplatyna, którą stosuje się często w połączeniu z paklitakselem^[6]. Badania z 2011 roku wskazują, że skuteczne może być również połączenie karboplatyny z decitabiną, w przypadku kiedy wystąpi lekooporność na karboplatynę^[7].

Leki oparte na platynie są mało skuteczne w leczeniu raka jasnokomórkowego jajnika, który występuje u około 10% chorych na raka jajnika w USA oraz około 20% pacjentek w Azji. Obecnie (maj 2015) nie istnieje skuteczna terapia tego typu raka jajnika. Prowadzone są badania kliniczne nad zastosowaniem inhibitorów enzymu EZH2. Mogą one być skuteczne w leczeniu nowotworów związanych z mutacją w genie ARID1A, a mutacja w tym genie występuje u ponad połowy osób chorych na raka jasnokomórkowego jajnika^[8].

W około 75% przypadków dochodzi do nawrotu raka jajnika. Możliwe jest jednak wielokrotne cofanie się choroby, co pozwala na wieloletnie przeżycie^[6].

Jako leczenie paliatywne stosowana bywa radioterapia^[6].

Zobacz też

nowotwory jajnika

Przypisy

↑ B.A. Goff, L. Mandel, H.G. Muntz, C.H. Melancon. Ovarian carcinoma diagnosis. „Cancer”. 10 (15), s. 2068–2075, 2000. PMID: 11066047.
↑ Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie. Raporty na podstawie danych Centrum Onkologii.
↑ Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Witold Zatoński: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2011 roku. Krajowy Rejestr Nowotworów, Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, 2013. s. 10. [dostęp 2014-05-17].
↑ R.J. Edmondson, J.M. Monaghan. The epidemiology of ovarian cancer. „Int J Gynecol Cancer”. 11 (6), s. 423–429, 2001. PMID: 11906544.
↑ Jassem Jacek, Kordek Radzisław: Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Gdańsk: Via Medica, 2019, s. 244. ISBN 978-83-66145-98-6.
↑ ^a ^b ^c Rak jajnika. onkologia.mp.pl. [dostęp 2015-05-22].
↑ Obiecująca terapia II rzutu w rozsianym raku jajnika. www.alivia.org.pl. [dostęp 2015-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
↑ Odkrycie nowej strategii leczenia raka jajnika. www.alivia.org.pl. [dostęp 2015-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-23)].

Linki zewnętrzne

[1] B.A. Goff, L. Mandel, H.G. Muntz, C.H. Melancon. Ovarian carcinoma diagnosis. „Cancer”. 10 (15), s. 2068–2075, 2000. PMID: 11066047.

[stat-2] Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie. Raporty na podstawie danych Centrum Onkologii.

[3] Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Witold Zatoński: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2011 roku. Krajowy Rejestr Nowotworów, Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, 2013. s. 10. [dostęp 2014-05-17].

[edmondson-4] R.J. Edmondson, J.M. Monaghan. The epidemiology of ovarian cancer. „Int J Gynecol Cancer”. 11 (6), s. 423–429, 2001. PMID: 11906544.

[5] Jassem Jacek, Kordek Radzisław: Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Gdańsk: Via Medica, 2019, s. 244. ISBN 978-83-66145-98-6.

[mp-6] Rak jajnika. onkologia.mp.pl. [dostęp 2015-05-22].

[7] Obiecująca terapia II rzutu w rozsianym raku jajnika. www.alivia.org.pl. [dostęp 2015-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].

[8] Odkrycie nowej strategii leczenia raka jajnika. www.alivia.org.pl. [dostęp 2015-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-23)].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]