Safona
Safona, Safo, Sapfo (gr. Σαπφώ, łac. Sappho) – grecka poetka, żyjąca na przełomie VII i VI wieku p.n.e., przedstawicielka poezji lirycznej (liryka eolska)[1].
Safona (malowidło na naczyniu, V w. p.n.e.) | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
pomiędzy 604 a 590 p.n.e. |
Życiorys
edytujJej imię brzmiało – według strof jej poezji – Psafo, istnieją również inne formy: Sapfo, Saffo czy też Safo[2]. Urodziła się na wyspie Lesbos, prawdopodobnie w Mitylenie lub Eresos[1]. Datę urodzin określa się pomiędzy latami 630 p.n.e. a 618 p.n.e. Zachowały się brązowe monety z Mityleny przedstawiające Safonę grającą na lirze, a także monety z miasta Eresos wybite z okazji wizyty poetki (choć to być może właśnie Eresos było rodzinnym miastem Safony). Urodziła się w zamożnej i znaczącej rodzinie arystokratycznej. Ojciec – Skamandronymos (zwanym też Skamonem lub Kamonem) osierocił ją wcześnie pozostawiając wraz z trzema braćmi w opiece matki – Kleuis (Kleis). Najstarszy z braci, Larichos, pełnił zaszczytną funkcję podczaszego w prytanejonie – rodzaju dzisiejszego ratusza. Charakos był bogatym kupcem i osiedlił się w Naukratis, strategicznie położonej kolonii greckiej w delcie Nilu. W Egipcie Charakos zakochał się nieszczęśliwie w heterze Doriche, co doprowadziło go do ruiny finansowej i przysporzyło wstydu całej rodzinie. Najmniej wiadomo o trzecim bracie poetki Eurogyjosie[3].
Według Księgi Suda z X w. Safona wyszła za mąż za mężczyznę o imieniu Cercylas. Teza ta nie ma potwierdzenia w żadnym innym źródle[4].
W strofach swojej poezji wspomina z czułością córkę Kleis (tradycyjnie nadano jej imię babki)[5]. Z czasem Safona staje się przewodniczką – nauczycielką koła (z gr. thassos) ku czci muz i bogini Afrodyty. Miejscem spotkań grupy młodych, niezamężnych dziewcząt z arystokratycznych rodów staje się dom Safony. Safona kształciła dziewczęta w muzyce, grze na instrumentach (lirze zwanej barbitonem), poezji i tańcu aż do czasu ich zamążpójścia. Poetka obdarzała swe podopieczne serdeczną przyjaźnią i gorącym uczuciem. Ku nim skierowane są najpiękniejsze liryki miłosne, homoerotyczne, przepojone radością wspólnego pobytu i smutkiem, gdy wychodząc za mąż opuszczały koło. Zachowały się także pieśni weselne – epitalamia – dedykowane młodym oblubieńcom[1][6]. Od miejsca zamieszkania Safony, czyli wyspy Lesbos, pochodzi określenie lesbijka, czyli kobieta orientacji homoseksualnej[7][8].
Zachowała się scena na czerwonofigurowym naczyniu z Attyki (kubek-kalatos datowany na ok. 480 p.n.e.) przedstawiającą Safonę i poetę Alkajosa[9]. Alkajos darzący Safonę gorącym, przyjacielskim uczuciem, pisze o niej: „fiołkowłosa, czysta, uśmiechnięta Safo”[10][11].
W Syrakuzach wystawiono jej pomnik, przedstawiano ją na malowidłach, wazach, monetach i rzeźbach. Pisali o niej z zachwytem Platon, Herodot, Arystofanes, Pindar oraz inni[1]. Właśnie obok Pindara i Anakreonta zaliczana była do "trójcy" najwybitniejszych liryków starożytności. W tym czasie Grecja staje się miejscem burzliwych przemian społecznych związanych z dążeniem ludu do współrządzenia. Na Lesbos powołany został urząd ajsymnety – rozjemcy, którym został Pittakos. W zamęcie spowodowanym początkiem rządów Pittakosa rodzina Safony w obawie o życie opuściła wyspę i udała się na Sycylię. Później powstała legenda, według której Safona zakochała się w rybaku o mitycznym imieniu Faon[12].
Według greckich mitów stary rybak o imieniu Faon przewiózł za darmo łodzią starą kobietę, pod postacią której ukryła się bogini Afrodyta. Ta w podzięce za jego gest uczyniła Faona młodym i pięknym (w inne wersji mitu Faon otrzymał maść, która uczyniła go młodym i pięknym). Gdy odmienionego Faona ujrzała Safona, zakochała się w nim, lecz ten romans nie trwał zbyt długo, gdyż względy Faona zwróciły się w stronę innej kobiety. Safona, zrozpaczona odrzuconą miłością, rzuciła się ze Skały Leukadyjskiej do morza. Do tej legendy odwołała się w wierszu Soliloquy of Sappho before Precipitating Herself from the Rock of Leucadia amerykańska poetka Margaret Agnew Blennerhassett[13].
W rzeczywistości Safona wróciła na Lesbos, gdzie dożyła późnej starości. Z tego okresu pochodzą pieśni historyczne i epitafia. Safona zmarła i została pochowana w Eolidzie pomiędzy 604 a 590 p.n.e.[4]
Twórczość
edytujSpuścizna poetki to około 10 000 utworów[14] zawartych w dziewięciu księgach[1][15]. Do dziś zachowało się około 550 wierszy (hymny, modlitwy, wiersze do przyjaciółek, pieśni weselne i miłosne)[14][16], z czego wiele poznano w ostatnim stuleciu dzięki odkryciom papirusów z Oksyrynchos[14]. Wciąż znajdowane są nowe utwory[17][18].
Ukazana w poezji Safony została niezwykła siła kobiecych uczuć, pełna wdzięku i delikatności, wrażliwości i subtelności zaskakuje ogromną intensywnością i bogactwem wyrazu[1].
W Polsce bardzo wcześnie tłumaczona przez Jana Kochanowskiego (Do Anny, Do miłości i epigram z Antologii Palatyńskiej na grób Safony), później przez Franciszka Kniaźnina[14], w nowszych czasach przez Józefa Szujskiego, Jana Czubka, Tadeusza Sinko i Stefana Srebrnego, Wiktora Steffena, Jerzego Danielewicza, Kazimierę Jeżewską, Janinę Brzostowską, Nikosa Chadzinikolau, J.J. Szczepańskiego, S. Warszawską[19].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Safona, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-07-29] .
- ↑ Dimitrios Yatromanolakis , Sappho in the making. The early reception, Washington, D.C.: Center for Hellenic Studies, Trustees for Harvard University, 2007, ISBN 978-0-674-02686-5, OCLC 171614665 [dostęp 2022-12-04] .
- ↑ Patrick Finglass , Adrian Kelly , The Cambridge companion to Sappho, Cambridge, United Kingdom 2021, ISBN 978-1-107-18905-8, OCLC 1194959524 [dostęp 2022-12-04] .
- ↑ a b D.A. Campbell: Greek Lyric 1: Sappho and Alcaeus, Harvard University Press, Cambridge (Mass.), 1982, ISBN 0-674-99157-5, s. 5.
- ↑ Sappho, Sappho. A new translation of the complete works, Cambridge 2014, ISBN 978-1-107-02359-8, OCLC 869460595 [dostęp 2022-12-04] .
- ↑ Anna Cirocka , Safona. O kobiecym zachwycie [online], Lente, 20 maja 2018 [dostęp 2022-12-04] (pol.).
- ↑ Judith P. Hallett , Sappho and Her Social Context: Sense and Sensuality, „Signs: Journal of Women in Culture and Society”, 4 (3), 1979, s. 447–464, DOI: 10.1086/493630, ISSN 0097-9740 [dostęp 2022-12-04] (ang.).
- ↑ Margaret Reynolds , The Sappho companion, London: Vintage, 2001, ISBN 0-09-973861-9, OCLC 59488761 [dostęp 2022-12-04] .
- ↑ Renate Schlesier , Sappho, [w:] Brill’s New Pauly Supplements II - Volume 7 : Figures of Antiquity and their Reception in Art, Literature and Music [online], Brill, 3 czerwca 2015 [dostęp 2022-12-04] (ang.).
- ↑ Alicja Patey-Grabowska , Safo z wyspy Lesbos, „LiryDram” (7), issuu.com, 2015, s. 10–13 [dostęp 2022-12-04] (ang.).
- ↑ Marek Czuku , Liryka starożytnej Grecji. Safona i Alkajos, „LiryDram” (7), issuu.com, 2015, s. 14–21 [dostęp 2022-12-04] (ang.).
- ↑ Joel Lidov: Sappho, Herodotus and the Hetaira, 2002, s. 205-206.
- ↑ “Sappho” by William Theed [online], victorianweb.org [dostęp 2022-12-04] .
- ↑ a b c d „Przedmowa” w: Safona: Pieśni. Warszawa: PIW, 1978, s. 8.
- ↑ Sappho, Sappho: A New Translation of the Complete Works, Cambridge University Press, 14 lipca 2014, ISBN 978-1-107-02359-8 [dostęp 2018-07-29] (ang.).
- ↑ Safona - biogram [online], hamlet.edu.pl [dostęp 2022-12-04] .
- ↑ Odkryto dwa wiersze Safony [online], dzieje.pl [dostęp 2022-12-04] (pol.).
- ↑ Renata Lis: Safona zawsze śpiewa o miłości [online], Onet Kultura, 7 września 2017 [dostęp 2022-12-04] (pol.).
- ↑ Słownik pisarzy antycznych (red. Anna Świderkówna). Warszawa: Wiedza Powszechna, 2001, s. 445.
Linki zewnętrzne
edytuj- Wybór poezji Safony w tłum. Jana Pietrzyckiego (audiobooki czyta Paulina Holtz) w bibliotece Wolne Lektury
- Fragmenty Safony (1908, tłum. Jan Pietrzycki) w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000400331045
- VIAF: 78770488, 259641020, 217158790510938850256, 58145856997522921107, 389159474048627660296, 775154380921930290380, 7411159248206604870001, 2855156811371545390004, 266249734, 288699863, 19684122, 83986675, 100172612, 266066864, 101765701, 3164959943924022849, 471144647722259873943, 76159999802030112212, 8079147270527935700000, 93160307239957740360, 309816328
- ULAN: 500337096
- LCCN: n50047921
- GND: 118605534
- NDL: 00455319
- LIBRIS: sq46714b0x207nx
- BnF: 11923688w
- SUDOC: 027122611
- SBN: DDSV085446
- NLA: 35900260
- NKC: jn19981002113
- BNE: XX1155921
- NTA: 069035091
- BIBSYS: 90057408
- CiNii: DA00907554
- Open Library: OL92777A
- PLWABN: 9810602796705606
- NUKAT: n94204861
- J9U: 987007267656405171
- PTBNP: 54815
- LNB: 000045661
- NSK: 000107946
- BNA: 000046869
- CONOR: 56195683
- BNC: 000081338
- ΕΒΕ: 28794
- BLBNB: 000365122
- KRNLK: KAC201731572
- LIH: LNB:WNy;=B0
- RISM: people/30101088