Zębacz
Zębacz[4] (Didunculus strigirostris) – gatunek ptaka z rodziny gołębiowatych (Columbidae). Jest średniej wielkości gołębiem, zamieszkującym lasy tropikalne archipelagu Samoa (Oceania). Żywi się owocami i nasionami. Na skutek wylesień i cyklonów stał się gatunkiem krytycznie zagrożonym.
| Didunculus strigirostris[1] | |||
| (Jardine, 1845) | |||
 Czarno-białe zdjęcie żywego osobnika, 1901 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
zębacz | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Taksonomia edytuj
Gatunek opisał po raz pierwszy William Jardine w 1845, nadał mu nazwę Gnathodon strigirostris, jednak nazwa rodzaju była już w użyciu dla mięczaków. Obecnie IOC umieszcza ptaka w monotypowym rodzaju Didunculus[5] (nie uwzględnia kopalnego przedstawiciela rodzaju). Pokrewieństwo niejasne; prawdopodobnie najbliżej spokrewniony rodzaj to Gallicolumba[6]. Na wyspie 'Eua (Tonga) odnaleziono szczątki kopalne Didunculus placopedetes, drugiego przedstawiciela rodzaju, większego od zębacza[7].
Występowanie edytuj
Gołąb ten jest gatunkiem endemicznym Samoa – występuje jedynie na wyspach Upolu i Savaiʻi archipelagu Samoa[6]. Zębacz stanowi narodowy symbol państwa i jest lokalnie zwany jako Manumea.
Biotop edytuj
Zębacz zamieszkuje lasy tropikalne na stokach gór (na niskich wysokościach wyginął[8]), aż do wysokości 1600 m; nie jest spotykany w lasach mglistych. Nie adaptuje się do obszarów obsadzonych obcymi dla wysp roślinami[6].
Morfologia edytuj
Zębacz jest ptakiem średnich rozmiarów, o przysadzistej posturze i długości ciała 31–38 cm, a masie około 400 g[6]. W jego upierzeniu dominują ciemne barwy. Pióra pokrywające głowę, szyję i pierś są szaroczarne z metalicznym zielonym połyskiem, spód ciała jest nieco jaśniejszy, natomiast grzbiet i skrzydła są koloru kasztanowego, tylko lotki pozostają czarne. Jego nogi są stosunkowo długie, silne i masywne, a pokrywająca je skóra czerwona. Zębacz ma bardzo charakterystyczny dziób, któremu to właśnie zawdzięcza swoją nazwę. Dziób jest masywny i haczykowaty, koloru pomarańczowego, a żuchwa zaopatrzona w dwa „zęby” zachodzące na górną część dzioba. Obie płci są podobne. Młodociane osobniki mają ciemny dziób[6].
Pożywienie edytuj
Żeruje na ziemi i wśród gałęzi drzew, odżywiając się głównie nasionami drzewa Dysoxylum, to właśnie do rozłupywania ich twardych i włóknistych otoczek wykorzystuje swój niezwykły dziób. Dietę urozmaicają owoce, np. sumaków (Rhus) i muszkatołowca korzennego (Myristica fragrans). Zębacz używa nogi do przytrzymywania pożywienia, podczas rozdrabniania go na kawałki – zachowanie to zaobserwowano w niewoli[6].
Rozród edytuj
Biologia rozrodu dotychczas nie została zbadana. Pojawiały się doniesienia o gniazdach dobrze ukrytych w roślinności, zbudowanych 5–12 m nad ziemią, oraz o zniesieniach liczących dwa jaja[6].
Status zagrożenia edytuj
Obecnie (2016) przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Do roku 2013 uznawany był za zagrożony, zaś do 1996 za narażony. Według szacunków BirdLife International w ciągu ostatnich lat populacja zębacza przeżyła niezwykle gwałtowny spadek liczebności.
W połowie lat 80. XX w. liczebność szacowano na 4800–7200 osobników. W latach 90. populacja znacznie zmalała przez cyklony występujące na Samoa. W latach 1999 i 2000 zrealizowano wyprawy badawcze, w trakcie których ustalono, że zasięg występowania ptaków stał się poszatkowany mimo dostępności właściwych środowisk, a pozostałe przy życiu osobniki mogą nie zapewnić przetrwania gatunku. W trakcie jedenastomiesięcznej wyprawy w latach 2005–2006 wykazano gatunek jedynie z dziesięciu siedlisk. Co prawda na Upolu w 2009 stwierdzono małą populację, jednak w 2011 na wyspie lokalni myśliwi nie obserwowali w ogóle tego ptaka. Pojedynczy osobnik na Nuʻutele (okolice wschodniego wybrzeża Upolu), widziany tam w maju 2010, mógł przybyć z Upolu. Badania zlecone przez Ministry of Natural Resources and the Environment przeprowadzane na Savaiʻi wykazały w 2013 obecność jednego osobnika – będącego ptakiem młodocianym. Został sfotografowany. Stanowi to pierwszą udokumentowaną obserwację na wyspie od ponad dekady. W 2012 rzekomo obserwowano ptaka, jednak nie zostało to potwierdzone. Obecna populacja (2014) szacowana jest na mniej niż 250 osobników[8].
Przypisy edytuj
- ↑ Didunculus strigirostris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Didunculus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-08-17] (ang.).
- ↑ BirdLife International, Didunculus strigirostris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2015-4 [dostęp 2016-05-09] (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Raphinae Wetmore, 1930 (1835) - trerony (wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-10].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pigeons. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-10]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Baptista, L.F., Trail, P.W., Horblit, H.M., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: Tooth-billed Pigeon (Didunculus strigirostris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2014). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, 2014. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-17)].
- ↑ D. W. Steadman. An extinct species of tooth-billed pigeon (Didunculus) from the Kingdom of Tonga, and the concept of endemism in insular landbirds. „Journal of Zoology”. 268 (3), s. 233–241, 2006. DOI: 10.1111/j.1469-7998.2005.00010.x.
- ↑ a b Tooth-billed Pigeon Didunculus strigirostris. BirdLife International. [dostęp 2014-08-17].