Storczyk kukawka
Storczyk kukawka[3] (Orchis militaris L.) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). W Polsce występuje typowa froma gatunku.
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | jednoliścienne | |
| Rząd | szparagowce | |
| Rodzina | storczykowate | |
| Podrodzina | storczykowe | |
| Rodzaj | storczyk | |
| Gatunek | storczyk kukawka | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Orchis militaris L. Sp. Pl.: 941 (1753)[2] | ||
| Synonimy | ||
|
Orchis militaris var. tripartita M.Schulz, | ||
Rozmieszczenie geograficzneEdytuj
Storczyk kukawka typowy występuje w Europie i Azji Zachodniej. Jego północna granica zasięgu biegnie przez południową Szwecję i południową Finlandię (występuje tutaj tylko w pobliżu Bałtyku). Granica południowa biegnie przez środkową Hiszpanię, środkowe Włochy oraz północną Grecję. Na zachodzie sięga po południową część Wysp Brytyjskich. Granica wschodnia nie jest dokładnie określona[4]. W Polsce znany był z około 200 stanowisk, jednak w ostatnich latach (1980-2008) potwierdzono jego występowanie tylko na około 50 stanowiskach, które znajdują się na terenie całego kraju, ale dość nierównomiernie. W północnej części Polski największe skupienie stanowisk znajduje się między Pojezierzem Lubuskim a południowo-zachodnim krańcem Pobrzeża Szczecińskiego, na pojezierzu Wielkopolskim, w dolinie Wisły między Grudziądzem i Toruniem oraz w południowej części Pojezierza Południowopomorskiego. W południowej Polsce najwięcej stanowisk jest na Wyżynie Miechowskiej, Lubelskiej i Roztoczu. W Karpatach podawany był z 7 stanowisk, ostatnio potwierdzono jego występowanie tylko na jednym stanowisku na Matysce w Kotlinie Żywieckiej[5].
MorfologiaEdytuj
- Łodyga
- Wzniesiona, silna, prosta, nierozgałęziona i nieco kanciasta. Wysokość (wraz z kwiatostanem) 20-50 cm. Pod ziemią dwie bulwy[6].
- Liście
- W liczbie 3-5 skupione są w dolnej części łodygi. Mają długość do 15 cm, są szerokolancetowate i błyszczące. Najwyższy z liści obejmuje pochwiasto łodygę[6].
- Kwiaty
- Zebrane na szczycie łodygi w gęsty 20-60 kwiatowy kwiatostan o długości 5-20 cm. Kwiaty zakwitają poczynając od dołu ku górze. Przysadki są łuskowate i mają długość do 3,5 mm, co stanowi ¼ długości zalążni. Z wyjątkiem warżki wszystkie listki okwiatu są stulone, z zewnętrznej strony białawe, od środka wzdłuż nerwów czerwonofioletowe. Warżka jest wyraźnie 3-dzielna. Ma biały środek i 2-3 szeregi czerwonokarminowych plam. Boczne łatki i dwudzielna środkowa łatka mają purpurowoczerwony kolor, zaokrąglone i nieco wygięte do góry szczyty. Ostroga o długości 5,5-7,4 mm jest walcowata i zwrócona w dół. Pyłkowiny są ciemnoszare[4]. Fioletowo nabiegła zalążnia jest skręcona i wąska[6].
Biologia i ekologiaEdytuj
- Rozwój
- Bylina, geofit. Kwitnie w maju i pierwszej połowie czerwca. Kwiaty imitują budową kwiaty roślin miododajnych, jednak nie wytwarzają nektaru. Zapylany jest przez błonkówki. Rozmnaża się także wegetatywnie[5]. Tylko niewielka część kwiatów związuje owoce[4].
- Siedlisko
- Rośnie w świetlistych lasach i zaroślach, na suchych łąkach, szczególnie na glebach wapiennych. Najwyżej położone stanowiska sięgają 2000 m n.p.m.[4]. W Polsce najwyżej notowany był w Świeradowie-Zdroju w Sudetach i koło Szczawnicy w Pieninach, ale brak danych co do wysokości tych stanowisk[5].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 42[7]. Storczyk kukawka typowy tworzy mieszańce z storczykiem purpurowyym (Orchis purpurea), Orchis simia i Orchis punctulata oraz międzyrodzajowe z Aceras. Oprócz typowej formy gatunku wyróżniono podgatunek Orchis militaris subsp. stevenii (Rchb.f.) B.Baumann & al. Występuje on tylko we wschodniej Turcji, w Azerbejdżanie, Abchazji i Gruzji[4].
Zagrożenia i ochronaEdytuj
Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Kategorie zagrożenia:
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006, 2016)[8][9]: VU (narażony na wyginięcie).
- Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin: VU (narażony).
Najliczniejsza jest populacja w Niecce Nidziańskiej. Największe zagrożenie dla tej rośliny stanowią zalesianie muraw na których występuje, zarastanie stanowisk przez drzewa i zarośla oraz melioracja wilgotnych łąk[6].
PrzypisyEdytuj
- ↑ P.F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-08-04].
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-03-21].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.