Wikipedia

TSA (zespół muzyczny)

polski zespół rockowy
Ten artykuł dotyczy zespołu muzycznego. Zobacz też: TSA Michalski Niekrasz Kapłon; TSA-Evolution.

TSA (skrót od: Tajne Stowarzyszenie Abstynentów)[4] – polski zespół rockowy, zaliczony do prekursorów heavy metalu w Polsce. Powstał w 1979 roku w Opolu z inicjatywy gitarzysty Andrzeja Nowaka i basisty Tomasza „Whatfora” Zatwarnickiego. Zespół zadebiutował w 1981 roku singlem Mass Media/Wpadka, jednakże pierwszy album studyjny pod tytułem TSA ukazał się dopiero w 1983 roku.

TSA
Ilustracja
Od lewej: Marek Kapłon, Stefan Machel, Janusz Niekrasz, Marek Piekarczyk i Andrzej Nowak foto: J.Pijarowski (2008)
Inne nazwy

TSA Dream Team (od 2021)

Rok założenia

1979[1]

Pochodzenie

Polska, Opole

Gatunek

rock, hard rock[2], heavy metal[3]

Aktywność

1979–1989
1991–1992
1998–1999
2001–2018
od 2021

Wydawnictwo

Tonpress, Polton, Mega Records, Warner Music Poland, TMM Polska, Zic Zac, Metal Mind Productions

Powiązania

TSA Michalski Niekrasz Kapłon, TSA-Evolution, Banda i Wanda, Ball’s Power, Blues Power, Złe Psy, Fatum, Scorpions, O.N.A., Kreon, Kombi, Dżem, Opiłki

Skład
Marek Piekarczyk
Stefan Machel
Paweł Mąciwoda
Zbigniew Kraszewski
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

W początkowym okresie działalności TSA czerpał inspirację z dokonań muzycznych grup AC/DC i wczesnego Led Zeppelin, jednak stopniowo rozwijał własny styl oparty na wokalizach Marka Piekarczyka. Nagrania TSA w latach 80. XX w. cieszyły się znaczną popularnością w Polsce, sprzedając się w kilkusettysięcznych nakładach. TSA pozostawał aktywny do 1989 roku w składzie uznawanym za klasyczny. Na początku lat 90. XX w. doszło pomiędzy muzykami do konfliktu o prawa do nazwy zespołu. Istniały wówczas TSA – Nowaka i Piekarczyka oraz TSA-Evolution – Machela i Niekrasza. Ostatecznie w 1992 roku obie grupy zostały rozwiązane. W 1998 roku zespół, w odnowionym składzie został reaktywowany, jednak ponowne konflikty doprowadziły do jego rozpadu we wrześniu 1999 roku.

Na początku XXI w. Nowak, Piekarczyk, Machel, Niekrasz i Kapłon podjęli rozmowy, które przyniosły ugodę między muzykami, co przyczyniło się do wznowienia działalności TSA. W 2004 roku ukazał się pierwszy po reaktywacji album zatytułowany Proceder, który uzyskał nominację do Fryderyka – nagrody polskiego przemysłu fonograficznego[5]. Płyta została wydana przez wytwórnię muzyczną Metal Mind Productions, która tego samego roku wydała szereg reedycji wydawnictw zespołu[6].

W 2018 roku Marek Piekarczyk opuścił zespół, a nowym wokalistą został Damian Michalski[7]. Grupa w składzie z Michalskim zagrała trzy koncerty, po czym zawiesiła swoją działalność z powodu konfliktów wewnętrznych. Michalski, Niekrasz i Kapłon zdecydowali się kontynuować karierę muzyczną bez udziału Andrzeja Nowaka i Stefana Machela jako TSA Michalski Niekrasz Kapłon[8].

Ostatnia reaktywacja miała miejsce w 2021 roku, od tamtej pory zespół działał w składzie: Marek Piekarczyk (śpiew), Andrzej Nowak (gitara), Stefan Machel (gitara), Paweł Mąciwoda (gitara basowa), Zbigniew Kraszewski (perkusja)[9][10]. 4 stycznia 2022 zmarł Andrzej Nowak[11]. Grupa kontynuuje działalność w czteroosobowym składzie. Aby odróżnić się od zespołu Michalskiego, Niekrasza i Kapłona, przy swoich wydawnictwach i koncertach posługuje się szyldem TSA Dream Team[12].

Historia

edytuj

Początki (1979–1982)

edytuj

Zespół powstał w 1979 roku w Opolu z inicjatywy gitarzysty Andrzeja Nowaka oraz basisty Tomasza Zatwarnickiego[13]. W początkowym okresie działalności w próbach uczestniczyli liczni muzycy, którzy krótko współpracowali z TSA[14]. Rok później Nowak do współpracy zaprosił Janusza Niekrasza, któremu towarzyszył perkusista Marek Kapłon[14]. Do zespołu na krótko dołączył również gitarzysta Ryszard Petelnik[14]. Pierwszy występ TSA odbył się w opolskiej „Bursie”, kolejny w Kędzierzynie[14]. Wkrótce potem zespół opuścił Petelnik, którego zastąpił Marek Raduli, z którym muzycy wystąpili na warsztatach muzycznych w Głubczycach[14].

Jesienią 1980 roku Nowak zaprosił do współpracy kolejnego gitarzystę – Stefana Machela, z którym wspólnie uczyli się w Studium Kulturalno-Oświatowym[14]. W nowym składzie zespół podjął się przygotowań do występu na XI Muzycznej Jesieni w Grodkowie[4]. Tuż przed koncertem z zespołu odszedł Kapłon[14]. Za perkusją zasiadł Leszek Wojtas i zespół wystąpił na przeglądzie, gdzie zajął 3. miejsce[4]. W nagrodę muzycy otrzymali możliwość rejestracji nagrań w studiu Rozgłośni Opolskiej Polskiego Radia[14]. Podczas sesji nagrano sześć utworów, które zaprezentowano później w radiu[14]. W 1981 roku zespół TSA wystąpił w finale koncertu eliminacyjnego podczas Młodzieżowego Przeglądu Piosenki „Toruń '81” w Nysie[14]. Wkrótce potem do składu powrócił Kapłon, z którym muzycy wielokrotnie próbowali w szczepanowickim klubie „Dworek”[14]. Rosnąca stopniowo popularność zespołu przyczyniła się wkrótce do zaproszenia od węgierskiej formacji Skorpió do udziału w czterech koncertach[15]. Również w 1981 roku zespół pojechał do Jarocina na II Ogólnopolski Przegląd Muzyki Młodej Generacji[4]. Entuzjastycznie przyjęty występ zespołu przyczynił się do nagrody publiczności „Złotego Kameleona”, jaką uzyskał[4]. Do Jarocina przyjechał również wokalista Marek Piekarczyk, który występował z zespołem Sektor A[14]. Wkrótce potem Piekarczyk dołączył do TSA, menedżerem zespołu został ówcześnie – Jacek Rzehak[4].

 
Klasyczny skład TSA podczas koncertu. Od lewej: Stefan Machel (gitara), Janusz Niekrasz (gitara basowa), Marek Kapłon (perkusja), Marek Piekarczyk (wokal) i Andrzej Nowak (gitara)

Jako kwintet zespół zadebiutował 12 lipca na koncercie Muzyki Młodej Generacji, w ramach Pop Session '81 w Sopocie[14]. Wkrótce potem muzycy nawiązali współpracę z warszawską Agencją Koncertową PSJ[14]. Następnie zespół wystąpił na wrocławskim festiwalu „Rock na Wyspie”[14]. W działaniach organizacyjnych Rzehakowi pomagał wówczas Ryszard Piekarczyk, brat Marka[14]. Natomiast we wrześniu zespół wystąpił, w warszawskim klubie „Stodoła”[14]. Występ muzyków obserwował wówczas przedstawiciel wytwórni muzycznej Tonpress, z którą zespół podpisał kontrakt[14]. Jeszcze w październiku w studiu nagraniowym Zjednoczonych Przedsiębiorstw Rozrywkowych w Teatrze STU w Krakowie zespół nagrał pierwszy singel z utworami „Mass Media” i „Wpadka”[14]. Płyta winylowa sprzedała się w nakładzie 250 tys. egzemplarzy[14]. Również w październiku zespół wystąpił w warszawskiej Sali Kongresowej, w ramach Rock Jamboree '81, towarzyszącej festiwalowi Jazz Jamboree[14]. Miesiąc później zespół wystąpił na wyprzedanych koncertach m.in. w Opolu, Kędzierzynie, Poznaniu, Płocku, Białymstoku i Hajnówce[14]. Pod koniec listopada TSA wystąpił na Rockowisku '81 w Łodzi przed kilkutysięczną publicznością[14]. W grudniu został zrealizowany drugi singel na którym ukazały się utwory „51” i „Zwierzenia Kontestatora”[14]. Po wprowadzonym pod koniec roku stanie wojennym w Polsce muzycy na krótko zawiesili działalność koncertową[14]. Ponowne koncerty rozpoczęto już w pierwszym kwartale 1982 roku[14]. Muzycy wystąpili wielokrotnie na Śląsku, a następnie w krakowskiej hali Wisły z zespołami Krzak i Laboratorium[14].

Pierwsze albumy i zmiany w składzie (1982–1984)

edytuj

W marcu 1982 roku w krakowskim Teatrze STU został zarejestrowany koncert[14]. Materiał ukazał się na płycie winylowej zatytułowanej Live w 1982 roku[16][17]. Trzy miesiące później zespół ponownie wystąpił w Krakowie w namiocie Teatru STU na Błoniach[14]. Koncert został zarejestrowany, jednakże nie został opublikowany[14]. W lipcu zespół zagrał w Toruniu, Bydgoszczy, Szczecinie, Świnoujściu, Gorzowie Wlkp., Zielonej Górze, Koszalinie i Kołobrzegu[14]. 26 sierpnia TSA wystąpił gościnnie w koncercie finałowym III Ogólnopolskiego Przeglądu Muzyki Młodej Generacji w Jarocinie[14]. Występ ten został zarejestrowany dla Programu III Polskiego Radia[14]. Wkrótce potem podczas koncertu w warszawskim klubie „Riviera-Remont” ponownie dla Programu III Polskiego Radia został nagrany utwór „Trzy zapałki”[14]. Natomiast w październiku w studiu KAW w Warszawie muzycy nagrali trzeci singel z utworami „Na co cię stać” i „Nocny sabat”[14]. Wydawnictwo ukazało się nakładem wytwórni Polton[14]. Jesienią zespół wystąpił na łódzkim festiwalu Rockowisku '82, który poprzedził dwutygodniową przerwę przed sesją nagraniową albumu studyjnego[14].

W listopadzie 1982 roku, w warszawskim studiu KAW muzycy rozpoczęli nagrania do albumu pt. TSA[18]. Podczas sesji zarejestrowano również utwór „Marsz wilków” do filmu Akademia Pana Kleksa[19]. Po nagraniach zespół odbył szereg koncertów m.in. w południowej Polsce[14]. Zespół TSA osiągnął wówczas szczyt popularności, a utwory „51”, „Trzy zapałki”, „Zwierzenia kontestatora” notowane były na licznych listach przebojów[14]. W międzyczasie Nowak, Niekrasz i Piekarczyk wzięli udział w projekcie Zbigniewa Hołdysa pt. I Ching[14]. W 1983 roku zespół otrzymał złotą płytę za singel Zwierzenia kontestatora/51[14]. Natomiast w lipcu muzycy przystąpili do prac nad anglojęzycznym albumem zatytułowanym Spunk!, którego premierę zaplanowano na rok 1984[18]. Wkrótce potem zespół rozpoczął próby przed nagraniem kolejnego albumu[14]. Nagrania Heavy Metal World odbyły się we wrześniu w Teatrze STU w Krakowie[18]. Po nagraniach odszedł Kapłon, a następnie Nowak[14]. Ostatni koncert w starym składzie zespół zagrał 2 grudnia w Łodzi na festiwalu Rockowisko '83. Występ został zarejestrowany i wydany na kasecie zatytułowanej Live Rockowisko '83 w maju 1984 roku[20]. Po odejściu z TSA Nowak nawiązał współpracę z wokalistką Martyną Jakubowicz[14]. Kapłon dołączył do zespołu Banda i Wanda[14].

Wyjazdy za granicę i anglojęzyczne nagrania (1984–1985)

edytuj
 
Stefan Machel podczas koncertu

Na początku 1984 roku do zespołu dołączył perkusista Zbigniew Kraszewski[14]. Natomiast w lutym ukazała się oczekiwana płyta Spunk![21]. W ramach promocji zespół wystąpił w Berlinie Zachodnim, w trzyosobowym składzie ze względu na nie wydanie paszportu Machelowi[14]. Ograniczenia ustrojowe w Polsce uniemożliwiły dalszą promocję nagrań na zachodzie Europy[14]. Wkrótce wytwórnia Polton zaanonsowała ukończenie produkcji płyty Heavy Metal World[14]. Muzycy przystąpili do przygotowań promocyjnych wydawnictwa[14]. TSA odbyło wówczas trasę koncertową ze szkockim zespołem Nazareth[14]. Jako drugi gitarzysta do TSA dołączył natomiast Antoni Degutis[4]. W czerwcu ukazał się album Heavy Metal World, który sprzedał się w nakładzie 150 tys. egzemplarzy[14]. W promocji zespół wystąpił na Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu, a następnie w Krakowie, Łodzi, Kieleckiem i Olsztyńskiem oraz w Kołobrzegu na festiwalu „Rock nad Bałtykiem”[14]. Po występie doszło do zamieszek, co spowodowało zakaz występów TSA w Kołobrzegu[14]. Również w 1984 roku zespół po raz trzeci wystąpił na festiwalu w Jarocinie[14]. Kolejny występ odbyły się we Wrocławiu na festiwalu „Rock na wyspie”, przerwany wybuchem milicyjnego granatu z gazem łzawiącym, ostatecznie zakończony z powodu złych warunków atmosferycznych[14]. Pod koniec roku TSA wystąpiło na festiwalu Rockowisko '84 w Łodzi. Natomiast do kin trafił film Michała Tarkowskiego zatytułowany „Koncert”, w którym wystąpili muzycy[14]. Zespołem zainteresował się również wybitny polski dokumentalista Andrzej Fidyk, realizując film pokazujący TSA podczas trasy koncertowej wyemitowany przez TVP.

W 1985 roku zespół podpisał kontrakt płytowy z wytwórnią muzyczną Mausoleum Records[21]. Na przełomie marca i kwietnia muzycy rozpoczęli sesję nagraniową anglojęzycznej wersji płyty Heavy Metal World[21]. Na wydawnictwie ukazały się utwory pochodzące z polskojęzycznych płyt Live i Heavy Metal World w nowych aranżacjach[14]. Pod koniec kwietnia w Łodzi zostały zaprezentowane po raz pierwszy nagrania z zarejestrowanej płyty[14]. W międzyczasie w Stanach Zjednoczonych nakładem American Phonograph nielegalnie ukazała się płyta Heavy, Heavy Metal, jako reedycja Spunk![14]. W sierpniu Mausoleum Records wydało płytę Heavy Metal World[14]. W ramach promocji zespół wystąpił w Berlinie Zachodnim, Holandii i Belgii[14]. Mimo zabiegów promocyjnych płyta nie odniosła sukcesu komercyjnego[14]. W październiku Brukseli muzycy rozpoczęli nagrania nowej płyty jednakże w wyniku nieporozumień z wytwórnią płytową nagrania przerwano[14]. Zarejestrowano ślady instrumentów do 7 utworów jednakże sesja nigdy nie została ukończona[14].

Powrót Nowaka i rozwiązanie zespołu (1986–1989)

edytuj

W styczniu 1986 roku w Krakowie zespół przystąpił do nagrań albumu Rock ’n’ Roll[14]. W nagraniach gościnnie wziął udział Andrzej Nowak[14]. W lutym zespół wystąpił na koncercie Rock bez maku z gościnnym udziałem Nowaka[14]. Natomiast w maju TSA wystąpiło w ramach Live Aid w Warszawie wraz z zespołami Kat i Jaguar[14]. 5 lipca w ramach koncertu Najlepsi z najlepszych zespół obchodził pięciolecie działalności artystycznej[14][22]. TSA wystąpiło z udziałem Nowaka i Kapłona[14]. Również w 1986 ukazał się singel z utworami „Wielka fiesta” i „Francuskie ciasteczka”, promujący płytę Rock ’n’ Roll[14]. Jednakże w wyniku zastrzeżeń komunistycznego organu cenzorskiego płyta ukazała się dopiero dwa lata później[14]. We wrześniu 1986 roku zespół wystąpił w Paryżu na koncercie zorganizowanym przez czasopismo L’Humanité[14]. Pod koniec roku z zespołu odszedł Degutis i menedżer Jacek Rzehak[14]. W 1987 roku do zespołu powrócił Andrzej Nowak[14]. W styczniu muzycy rozpoczęli pracę nad rock operą Andrew Lloyd Webbera Jesus Christ Superstar w reżyserii Jerzego Gruzy[14]. Przedstawienie zostało wystawione w Teatrze Muzycznym w Gdyni z Piekarczykiem w roli tytułowej[14].

Również w 1987 roku zespół wystąpił na festiwalu Metalmania[14]. Latem Piekarczyk wystąpił w Jarocinie wraz z Ryszardem Riedlem[14]. Jesienią zespół TSA odbył trasę koncertową wraz z grupami: Kombi, Dżem, Lombard i Lady Pank[14]. W 1988 roku ukazał się album Rock ’n’ Roll[18]. Na płycie w wyniku cenzury nie ukazał się utwór „Mechaniczny pies”[14]. Na początku roku muzycy skupili się na występach Jesus Christ Superstar w Gdyni[14]. Występy odbyły się również w Stanach Zjednoczonych[14]. Po powrocie TSA wystąpiło w Poznaniu, a następnie udało się na koncerty w Rosji. Jesienią zespół powrócił do Polski gdzie w halach widowiskowych zaprezentowano rock operę[14]. Zespół został zaproszony na jubileuszowy koncert z okazji dziesięciolecia grupy Dżem dnia 24 czerwca 1989, ostatecznie TSA nie zagrało, ponieważ Andrzej Nowak, Stefan Machel i Janusz Niekrasz postanowili wjechać na scenę swoimi Harleyami na co nie była przystosowana scena, więc muzycy odmówili występu. Zbulwersowany zachowaniem członków zespołu Marek Piekarczyk postanowił odejść z TSA[14][23]. Mimo poszukiwań nowego wokalisty, muzycy nie znaleźli zastępstwa dla Piekarczyka. Z końcem 1989 roku zespół został rozwiązany[14].

TSA i TSA-Evolution (1990–1993)

edytuj

Piekarczyk po odejściu z TSA założył zespół Ball’s Power. Natomiast Machel, Niekrasz i Kapłon występowali jako Blues Power prezentując standardy bluesowe[14]. W 1990 muzycy wznowili działalność bez Nowaka i Piekarczyka w składzie[14]. Nowy zespół tworzyli Machel, Niekrasz, Kraszewski, gitarzysta Piotr Łukaszewski i wokalista Janusz Pyzowski[4]. W lipcu muzycy wystąpili na Festiwalu Polskiej Piosenki w Witebsku[14]. W nowym składzie zespół występował rzadko, głównie podczas pojedynczych koncertów klubowych[14]. Na początku 1991 roku muzycy rozpoczęli próby przed realizacją nagrań album zatytułowanego TSA – Evolution[14]. Następnie TSA wystąpiło podczas Festiwalu Polskiej Piosenki w Opole '91. Występ ten spotkał się z negatywną reakcją Piekarczyka i Nowaka[14]. Tego samego roku na festiwalu w Jarocinie, jako TSA wystąpili Nowak i Piekarczyk w składzie z gitarzystą Pawłem Stompórem, basistą Andrzejem Walczakiem i perkusistą Dariuszem Biłykiem[4]. Wkrótce potem Nowak i Piekarczyk oskarżyli Machela o bezprawne używanie nazwy TSA[14]. Wówczas istniały zespoły TSA – Piekarczyka i Nowaka oraz TSA-Evolution – Machela i Niekrasza, którzy zarejestrowali nagrania w Izabelin Studio[14]. Jednakże piosenki nigdy nie zostały wydane, z wyjątkiem utworu „We are together” wydanego na kompilacji Polskiego Radia[14].

W 1992 roku zmalało zainteresowanie występami TSA, jednakże Nowak i Piekarczyk podjęli się realizacji kolejnego albumu studyjnego zatytułowanego 52 dla przyjaciół[18]. Wydawnictwo na płycie CD ukazało się tego samego roku nakładem wytwórni muzycznej Zic Zac[14]. Po nagraniach zespół wystąpił kilkukrotnie w Polsce, następnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie TSA występowało dla Polonii[14]. Koncerty te zostały udokumentowane na wydawnictwie USA ’92 – Live, które ukazało się wiosną 1993 roku[4]. W czerwcu 1992 roku zespół zakończył występy w Stanach Zjednoczonych i zawiesił działalność[14]. Wkrótce potem, po kilkunastu koncertach, zostało rozwiązane również TSA-Evolution[14]. Piekarczyk i Nowak zamieszkali w Stanach Zjednoczonych, natomiast Degustis w Kanadzie[14]. Kraszewski dołączył do zespołu O.N.A. Kapłon, Niekrasz i Machel ponownie rozpoczęli występy pod nazwą Blues Power[14]. Jeszcze w 1992 roku na płycie CD ukazało się wznowienie albumu Heavy Metal World, jednakże nie towarzyszyła jej promocja ze strony zespołu, który wówczas już nie istniał[14]. W 1993 roku były menedżer zespołu sprzedał przywłaszczone prawa do nagrań wydawnictwa, które ukazało się później nakładem firmy Sonic[14].

Reaktywacja i ponowny rozpad zespołu (1996–1999)

edytuj

Na przełomie 1996 i 1997 roku wydawnictwami TSA zainteresowała się wytwórnia muzyczna Warner Music Poland[24]. Podpisany przez muzyków kontrakt doprowadził do wydania kompilacji The Best of TSA w 1997 roku[18]. W ramach promocji ukazał się singel 51/Bez podtekstów do kraju przyjechał Nowak, który udzielił licznych wywiadów[24]. Tego samego roku został zaplanowany koncert w Krakowie z udziałem Piekarczyka, Nowaka, Machela, Niekrasza, Kapłona, Kraszewskiego i Degustisa[24]. Jednak koncert został odwołany z powodu wypadku samochodowego Machela[24]. Koncert odroczono do 1998 roku[24]. W ramach pomocy dla Machela, Piekarczyk zorganizował w Nowym Jorku koncert charytatywny[24]. Z inicjatywy fan klubu „Alien” podjęto również próbę organizacji koncertu charytatywnego w Polsce, który z powodu problemów finansowych został ostatecznie odwołany[24]. W 1998 roku wytwórnia Warner Music Poland zaanonsowała reedycję wydawnictw zespołu[24]. Natomiast w marcu zapowiedziano pierwsze koncerty zespołu od 1992 roku[24]. We wrześniu zespół zagrał pozytywnie przyjęte koncerty[24]. TSA występował wówczas w składzie Nowak, Piekarczyk, Degutis, Paweł Mąciwoda i Duane Cleveland[24]. Tego samego roku został nagrany koncert wydany później na płycie Live ’98[18]. W listopadzie w Teatrze Powszechnym w Radomiu zespół zagrał pierwszy akustyczny koncert[24]. Natomiast w grudniu w studiu Programu Trzeciego Polskiego Radia muzycy nagrali koncert TSA w Trójce akustycznie, który ukazał się rok później[18].

W styczniu 1999 roku ponownie doszło do konfliktu pomiędzy muzykami (klasycznego składu)[24]. Machel, Niekrasz i Kapłon złożyli pozew przeciwko Nowakowi i Piekarczykowi o bezprawne wykorzystanie dorobku zespołu[4]. Mimo konfliktu jeszcze w marcu zespół zagrał koncerty promujące album TSA w Trójce akustycznie[4]. Następnie Piekarczyk rozpoczął próby do rock opery Jesus Christ Superstar[24]. Zespół odbył latem kilka koncertów, po czym we wrześniu ponownie TSA zostało rozwiązane[24].

Ostatni etap działalności klasycznego składu (2000–2017)

edytuj
 
Marek Piekarczyk podczas koncertu we wrocławskim klubie Liverpool (2009)
 
Andrzej Nowak podczas koncertu we wrocławskim klubie Liverpool (2009)

W sierpniu 2000 roku Piekarczyk, Niekrasz, Machel i Kapłon podpisali porozumienie odnośnie do przyszłej działalności zespołu[24]. W październiku do porozumienia dołączył Nowak, co zwiastowało reaktywację TSA[24]. W maju 2001 roku zespół dał pierwszy nieoficjalny koncert towarzyszący imprezie urodzinowej Marka Kapłona[18]. Wydarzenie spowodowało zainteresowanie zespołem i jego oficjalny koncert odbył się 23 czerwca, w okolicach Kalisza[24]. Kolejny koncert odbył się 22 lipca w Kaliszu, następne natomiast w Opolu, Warszawie i Poznaniu[24].

Na początku 2002 roku zespół wystąpił – w ramach Orkiestry Świątecznej Pomocy w Pruszkowie i w Płocku[24]. Po koncertach muzycy rozpoczęli regularne próby w Opolu[24]. Kolejne koncerty odbyły się w Tychach i Łodzi gdzie muzycy zagrali również akustycznie, w ramach zlotu fanów TSA[24]. Wkrótce potem muzycy przystąpili do prac nad nowymi kompozycjami. Pierwszym z gotowych utworów była „Krew”, który muzycy później zaprezentowali podczas koncertów, w tym po raz pierwszy w Krakowie i Katowicach[24]. Wiosną zespół Nowaka Złe Psy rozpoczął realizację nagrań co opóźniło prace nad płytą TSA[24]. Jednak w międzyczasie muzycy wystąpili w Bełchatowie i Kędzierzynie-Koźlu[24]. Na początku 2003 roku zespół pozyskał nowego menedżera Marcina Jacobsona, wieloletni współpracownik zespołów Krzak i Dżem[24]. Wkrótce potem zespół ponownie wystąpił – w ramach Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy oraz odbył koncerty w Warszawie, Wilnie, Toruniu, Gliwicach, Bielsku-Białej, Częstochowie i Gdańsku[24]. Latem zespół podjął rozmowy z wytwórniami muzycznymi zainteresowanymi wydaniem reedycji wydawnictw zespołu. W tym czasie TSA wystąpił w Bytomiu, Sierakowie, Biskupcu i Kołobrzegu[24]. Natomiast w lipcu TSA wystąpił w Tychach na festiwalu im. Ryśka Riedla[24]. W grudniu 2003 roku zespół udał się do Studia Polskiego Radia w Katowicach, gdzie odbyła się próbna sesja nagraniowa[24]. Po ukończonych nagraniach przygotowano piloty utworów, które miały posłużyć podczas właściwiej sesji[24].

W 2004 roku muzycy podpisali kontrakt z wytwórnią muzyczną Metal Mind Productions, która zaproponowała korzystniejsze warunki[24]. Po koncercie – w ramach Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy w Kutnie członkowie TSA wyjechali do Piaseczna, gdzie znajdowało się Studio 7[24]. Miejsce nagrań zostało wybrane z polecenia Zbigniewa Kraszewskiego, który poprzednio w nim nagrywał[24]. Sesję rozpoczęto 12 stycznia, a zakończono trzy tygodnie później[24]. Gotowe utwory zostały zmiksowane w studiu S1[24]. Wkrótce potem został zrealizowany teledysk do tytułowego utworu „Proceder”[24]. Również w pierwszym kwartale roku TSA wystąpił poprzedzając koncert walijskiej grupy Budgie[24]. Kolejne koncerty odbyły się w Warszawie, Krakowie i Katowicach na festiwalu Metalmania, który odbył się w Spodku[24]. Występom TSA towarzyszyła promocja nowych nagrań w radiu, utwór „Proceder” dotarł do 6. miejsca Listy przebojów Programu Trzeciego Polskiego Radia[25]. 5 kwietnia album Proceder został wydany[24]. Następnie w ramach promocji zespół odbył cykl spotkań z fanami w salonach Empiku w Warszawie, Gdyni, Poznaniu, Łodzi, Wrocławiu, Krakowie i Katowicach[26]. Pod koniec roku nakładem Metal Mind Productions ukazały się m.in. reedycje albumów Spunk! i Heavy Metal World[27]. W październiku muzycy byli gośćmi programu Szansa na sukces w programie 2 Telewizji Polskiej[28].

Wkrótce potem zostało wydane pierwsze wydawnictwo DVD zespołu zatytułowane Live 1982 zawierające zapis koncertu w namiocie Teatru STU w Krakowie z 1982 roku[29]. W ramach promocji DVD w kwietniu, maju i czerwcu 2005 roku zespół odbył szereg koncertów oraz wystąpił w finale programu Szansa na sukces, który odbył się w Sali Kongresowej w Warszawie[30]. Natomiast w sierpniu TSA wziął udział w akcji „Rockiem w reżim”, mającą na celu przekazanie polskiej muzyki rockowej na Białoruś[31]. Pod koniec roku muzycy zagrali szereg koncertów akustycznych m.in. w Łodzi, Warszawie i Skarżysku Kamiennej[32]. Następnie TSA zagrało w ramach festiwalu „Rockowisko – 25 lat później”[33]. Podczas koncertu wystąpiły również zespoły Dżem, Armia, KSU i Perfect[33]. W 2006 roku zespół wznowił działalność koncertową przerwaną w grudniu poprzedniego roku w związku z problemami zdrowotnymi[34]. TSA wystąpił m.in. w Poznaniu, Wrześni, Zabrzu i Gdańsku[34]. W połowie roku prace nad solowym albumem zaanonsował Marek Piekarczyk, które prowadził w swym domowym studiu w Bochni[35]. Tego samego roku ukazał się album Stało się – czas na prawdę... zespołu Janusz Niekrasz Band[36]. W grudniu również 2006 roku została wydana kompilacja płyt zespołu TSA Box zawierająca 9 płyt audio i 1 płytę DVD[37]. W 2007 roku zespół skupił się na działalności koncertowej i wystąpił m.in. w Świętochłowicach, Wieluniu, Paczkowie, Nowym Sączu, Bartoszycach, Olsztynie, Nowej Soli i Białymstoku[38]. Na początku 2008 roku Niekrasz podjął pracę nad kolejnym wydawnictwem swojego projektu[39]. Natomiast w lutym muzycy TSA rozpoczęli trasę koncertową po Polsce oraz zagrali koncert w Austrii[40]. W czerwcu zespół został uhonorowany gwiazdą w Alei Gwiazd Polskiej Piosenki w Opolu[41]. Odsłonięciu wyróżnienia dla TSA towarzyszył występ 30-osobowego chóru Politechniki Opolskiej[41]. W lipcu TSA wystąpiło na koncercie ku pamięci współtwórcy zespołu Azyl P., Andrzeja Siewierskiego[42].

15 lutego 2009 roku zespół wystąpił charytatywnie w katowickim Mega Clubie na rzecz dzieci dotkniętych chorobą Sanfilippo[43]. 21 marca wystąpił na festiwalu Rock Metal Fest w Krakowie wraz z takimi zespołami jak Kat, Acid Drinkers czy Virgin Snatch[44]. 24 października ukazała się pierwsza solowa płyta wokalisty TSA Marka Piekarczyka zatytułowana Źródło[45].

Zmiana wokalisty i rozłam w zespole (2017–2019)

edytuj

2 grudnia 2017 roku Marek Piekarczyk przekazał fanom informację o opuszczeniu zespołu. Wtedy to ogłosił za pośrednictwem swojego oficjalnego profilu na Facebooku, że koncert w Gomunicach, jaki tego dniu grało TSA jest jego ostatnim koncertem z formacją. Informacja szybko została usunięta z profilu Piekarczyka, lecz zasiała zaniepokojenie wśród fanów grupy. Zespół oficjalnie nie odniósł się do decyzji wokalisty, jednak wkrótce potem pojawiła się informacja, że Piekarczyk zdecydował się przedłużyć współpracę z TSA, aby wypełnić kontrakty koncertowe[46][47][48]. Ostatni z koncertów odbył się 24 marca 2018 roku w Gostyniu.

W drugiej połowie 2018 roku zespół ujawnił nowego wokalistę. Został nim Damian Michalski, znany m.in. jako uczestnik programu The Voice of Poland[7]. Z nowym wokalistą TSA zagrało trzy koncerty, ostatni odbył się 1 września 2018 w Tychach[49]. W maju 2018 roku został także rozwiązany oficjalny fan club zespołu „Alien”, który istniał nieprzerwanie od 1985 roku[50]. W tym samym czasie narósł konflikt między członkami zespołu po tym, gdy wyszło na jaw, że Andrzej Nowak w tajemnicy przed pozostałymi muzykami zarejestrował znak towarowy TSA w Urzędzie Patentowym RP pod numerem R.263140 próbując uzyskać wyłączne prawa do nazwy zespołu. 26 września 2018 roku, na wniosek Marka Kapłona i Janusza Niekrasza, wszczęto procedurę sądową trwającą do 13 lutego 2019, kiedy to unieważniono zgłoszony znak towarowy. W uzasadnieniu organ orzekający ocenił działanie związane z rejestracją patentu, przez do tego momentu uprawnionego Andrzeja Nowaka, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, określając je mianem działania w złej wierze[51].

14 czerwca 2019 roku sekcja rytmiczna zespołu po długim milczeniu poinformowała, że zamierza kontynuować koncertowanie oraz realizowanie nowych nagrań, jednak ze względu na brak akceptacji i zrozumienia ze strony Andrzeja Nowaka i Stefana Machela, zrobi to w okrojonym składzie: TSA Michalski Niekrasz Kapłon[52][8]. 18 czerwca Andrzej Nowak na łamach Magazynu Gitarzysta wystąpił z oświadczeniem odnosząc się do sytuacji, zamierzał on kontynuować działalność zespołu w nowym składzie[53]. Do kontynuacji zespołu jednak nie doszło, a Nowak skupił się na swoim drugim zespole Złe Psy[54][55][56].

TSA Dream Team, powrót Piekarczyka, śmierć Andrzeja Nowaka (od 2021)

edytuj

W maju 2021 zespół reaktywował się w składzie: Marek Piekarczyk (śpiew), Andrzej Nowak (gitara), Stefan Machel (gitara), Paweł Mąciwoda (gitara basowa), Zbigniew Kraszewski (perkusja). W lipcu zespół zagrał koncert z okazji 40-lecia na Festiwalu w Jarocinie[9][10]. Następnie wyruszył w trasę koncertową pod szyldem TSA Dream Team – 40 Tour[57], w ramach której zagrał 4 września 2021 na Summer Arenie w Gliwicach[58]. Zapis z tego koncertu ukazał się w formie albumu koncertowego CD/DVD jako TSA Dream Team – Live 2021[59]. Koncert ten był ostatnim, w którym uczestniczył Andrzej Nowak, który nieoczekiwanie zmarł 4 stycznia 2022[60]. Po tym wydarzeniu grupa pozostała w czteroosobowym składzie[61].

15 marca 2022 grupa za pośrednictwem swojego profilu na Facebooku poinformowała o śmierci Jacka Rzehaka – byłego menadżera i autora tekstów wielu przebojów zespołu[62].

26 marca 2023 zespół w składzie Piekarczyk, Machel, Kraszewski, Mąciwoda wystąpił w programie Szansa na sukces[61]. 8 listopada grupa wydała singiel pt. Bejbe pod szyldem TSA Dream Team[12]. Singiel ukazał się w formie cyfrowej oraz w postaci płyty analogowej 7"[63]. 2 grudnia 2023 w Katowickim Spodku odbył się pierwszy koncert zespołu od śmierci Andrzeja Nowaka[64].

Muzyka i teksty

edytuj

W początkowym okresie działalności TSA czerpało inspirację z dokonań muzycznych grup AC/DC i wczesnego Led Zeppelin. Jednakże z czasem zespół rozwinął formułę prezentowanej muzyki, w ramach własnego stylu. Na anglojęzycznej wersji płyty Heavy Metal World (ang.) z 1985 roku słychać inspiracje ówczesnym metalem, ale na następnym, polskojęzycznym albumie Rock ’n’ Roll i kolejnych wydawnictwach zespół zaprezentował własne spojrzenie na styl rock i heavy metalu.

Na pierwszym po reaktywacji w XXI wieku albumie Proceder, obok tradycyjnych, rockowych i hardrockowych utworów (tytułowy „Proceder”, „Spóźnione pytania” czy „Tratwa”), pojawiają się rozwiązania typowe dla współczesnej muzyki („Matnia”, „To nie jest proste”, „Twoja szansa I” i „Twoja szansa II” czy „Płonę, płonę”), ekspresyjna piosenka („List XX”), eksperymenty z soulowymi zaśpiewami („Mój cień omija mnie”) i funkowym rytmem („Tak – nie – tak”)[65].

W latach osiemdziesiątych teksty do utworów TSA pisał Jacek Rzehak. Miały one charakter kontestatorski, wyrażały niezgodę na komunistyczną „poprawność”. W dalszym okresie autorem słów do muzyki grupy był jej wokalista, Marek Piekarczyk. Jego teksty z płyty 52 Dla Przyjaciół są frywolne i zabawowe, lecz te z Procederu mówią o ludzkich wadach, i o tym, jak wielką krzywdę można wyrządzić wrażliwej jednostce kłamstwem i obłudą[65]. W utworze Bejbe wydanym na singlu 7" Piekarczyk powrócił do frywolnej formuły.

Instrumentarium

edytuj
 
Gwiazda TSA w Opolu

Basista grupy Janusz Niekrasz początkowo grał na bezprogowej gitarze Fender Precision Fretless[66]. Następnie na gitarach Fender Precision Bass i Music Man Sting Ray[66]. Od 2001 roku gra na gitarze Fender Jazz Bass[66]. Ponadto stosował następujące wzmacniacze basowe Marshall Super Lead, Marshall, Hughes&Kettner, a od 1998 używa modelu Hartke 7000[66].

Gitarzysta Stefan Machel podczas występów z TSA grał na takich gitarach jak: SG Jakubiszyn model, Gibson SG czy Marlin S.M. model[67]. Od 1999 roku gra na gitarze Gibson Les Paul Standard[14]. Machel ponadto stosował następujące wzmacniacze gitarowe Fender, Marshall 2203 100 W, Marshall S-Lead 100 W, a od 1998 roku używa modelu Marshall S-Lead 100 W oraz kolumn gitarowych firmy Noisy Box[14].

W 2016 roku Stefan Machel nawiązał współpracę z firmą produkującą wzmacniacze Evolution Amps. Używa zestawu dwu wzmacniaczy Amber 40 pracujących w konfiguracji bi-amping[68]. Obecnie Stefan Machel używa gitar Gibson SG Supreme 2005 Transparent Emerald Burst.

Gitarzysta Andrzej Nowak przez większość lat działalności artystycznej grał na gitarach firmy Gibson[69]. Nowak początkowo używał kopii modelu Les Paul, a następnie Fender Stratocaster, Gibson Les Paul Std., Gibson Les Paul Custom[69]. Od 2009 roku muzyk stosuje gitary Hagstrom[70]. Ponadto używał wzmacniaczy gitarowych Marshall bass 50W i Marshall S-Lead 100W[69]. Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku rozpoczął współpracę z firmą Laboga, która dostarcza Nowakowi wzmacniacze Mr. Hector[71].

Perkusista Marek Kapłon grał początkowo na zestawie perkusyjnym firmy Polmuz[72]. W latach 1982–1998 używał perkusji Rodgers[72]. Od 1998 roku[72] Kapłon gra na bębnach firmy Pearl w następującej specyfikacji, werble: piccolo 3” x 13” i free floating sys. 6,5” x 14”; tom-tomy: 8” x 8”, 10” x 10”, 10” x 12”, 12” x 14”, 14” x 16”; bęben basowy: 18” x 22”[73]. Muzyk używa następujących talerzy perkusyjnych: Bell 3000 10”, Novo Type China 3000 20”, Hi-hat Sound Edge Sound Formula 14”, Power Crash Reflector 3000 16”, Crash Reflectot 3000 18”, Hi-hat Sound Edge Sound Formula 14”, Splash Rude 3000 12”, Power Crash 3000 18”, Power Ride Rude 2002 22”, Power Crash 2002 20”, Power Ride Sound Formula 20” i China Type 3000 16”[73]. Muzyk stosuje ponadto twin pedal P-202TW firmy Pearl[73].

Muzycy

edytuj
Zobacz też: TSA-Evolution #Muzycy.
Zobacz też: TSA Michalski Niekrasz Kapłon #Skład_zespołu.

Skład zespołu

edytuj

Byli członkowie zespołu

edytuj
  • Andrzej Nowak – lider[74][75], gitara, śpiew (1979–1983, 1987–1989, 1991–1992, 1998–1999, 2001–2018, 2021–2022[76])
  • Tomasz Zatwarnicki – gitara basowa (1979)
  • Marek Raduli – perkusja, gitara (1980)[77][78]
  • Ryszard Petelnik – gitara (1980)
  • Leszek Wojtas – perkusja (1980)
  • Janusz Niekrasz – gitara basowa, wokal wspierający (1980–1989, 2001–2018)
  • Marek Kapłon – perkusja (1980, 1981–1983, 2001–2018)
  • Antoni Degutis – gitara (1984–1986, 1998–1999)
  • Paweł Stompór – gitara (1991–1992)
  • Andrzej Walczak – gitara basowa (1991–1992)
  • Dariusz Biłyk – perkusja (1991–1992)
  • Duane Cleveland – perkusja (1998–1999)
  • Damian Michalski – śpiew (2018)

Oś czasu

edytuj

Dyskografia

edytuj

Albumy

edytuj
Rok Tytuł Pozycja na liście
POL
[79]
1983 TSA[80]
  • Data: marzec 1983
  • Wydawca: Polton
 8[81]
1984 Spunk![80]
  • Data: luty 1984
  • Wydawca: Mega Records
 –
Heavy Metal World[80]
  • Data: czerwiec 1984
  • Wydawca: Polton
 7[81]
1985 Heavy Metal World[80]
  • Data: 1985
  • Wydawca: Mausoleum Rec.
 –
1988 Rock ’n’ Roll[80]
  • Data: kwiecień 1988
  • Wydawca: Tonpress
 14[82]
1992 52 dla przyjaciół[80]
  • Data: wrzesień 1992
  • Wydawca: Zic Zac
 –
2004 Proceder
  • Data: 5 kwietnia 2004
  • Wydawca: Metal Mind Prod.
 2[83]
„–” pozycja nie była notowana.

Albumy koncertowe

edytuj
Rok Tytuł Pozycja na liście
POL
[79]
1982 Live[16][17]
  • Data: 1982
  • Wydawca: Tonpress
 –
1984 Live Rockowisko '83
  • Data: 1984
  • Wydawca: Jako
 –
1993 USA ’92 – Live
  • Data: marzec 1993
  • Wydawca: Silverton
 –
1998 Live ’98[80]
  • Data: listopad 1998
  • Wydawca: Warner Music Poland
 –
1999 TSA w Trójce akustycznie[80]
  • Data: marzec 1999
  • Wydawca: Warner Music Poland
 –
2004 1981
  • Data: 18 października 2004
  • Wydawca: Metal Mind Prod.
 34[84]
2023 Live 2021[85]
  • Data: 8 grudnia 2023
  • Wydawca: Mystic Production
 14[86]
„–” pozycja nie była notowana.

Single

edytuj
Rok Tytuł
1982 Mass media / Wpadka
  • Data: luty 1982
  • Wytwórnia: Tonpress
Zwierzenia kontestatora / 51
  • Data: czerwiec 1982
  • Wytwórnia: Tonpress
1983 Na co cię stać? / Nocny sabat
  • Data: styczeń 1983
  • Wytwórnia: Polton
1986 Wielka Fiesta / Francuskie Ciasteczka
  • Data: lipiec 1986
  • Wytwórnia: BUP/TSA
2023 Bejbe / Jestem głodny (Live)[63]
  • Data: grudzień 2023
  • Wytwórnia: Mystic Production

Notowane utwory

edytuj
Rok Tytuł Pozycja na liście Album
LP3
[87] 		SLiP
[88] 		LP1
[89] 		PiK
[90]
1982 „51” (live) 1 – – – Zwierzenia kontestatora / 51
„Zwierzenia kontestatora” 6 – – –
„Chodzą ludzie” 5 – – – Live
„Spółka” 5 – – –
„Trzy zapałki” 8 – – – TSA
1983 „Na co Cię stać” 8 – – –
„Bez podtekstów” 3 – – –
„Twoje sumienie” 9 – – –
„TSA Rock” 9 – – – Live
„Alien” 1 – – – Heavy Metal World
1984 „Kocica” 8 – – –
„Heavy Metal świat” 1 – – –
1985 „Ty, on, ja” 3 – – –
„White Death” 8 – – – Heavy Metal World (ang.)
„Lunatic Dancing” 21 – – –
1986 „Jestem głodny” 7 – – – Rock ’n’ Roll
1987 „Pierwszy karabin” 34 – – –
„Wyciągam swoją dłoń” 7 – – –
1993 „To boli” 10 – – – 52 dla przyjaciół
1999 „Jodyna” 7 – – – TSA w Trójce akustycznie
„Wpadka” 43 – – –
2004 „Proceder” 6 27 6 – Proceder
„List XX” 11 – 7 21
2023 "Bejbe" 8
„–” pozycja nie była notowana.

Inne

edytuj
Rok Tytuł Pozycja na liście
POL
1997 The Best of TSA (kompilacja)
  • Data: czerwiec 1997
  • Wytwórnia: Warner Music Poland
 –
2004 Live 1982 (DVD)
  • Data: 5 grudnia 2004
  • Wytwórnia: Metal Mind Productions
 –
2006 TSA Box (kompilacja)
  • Data: 11 grudnia 2006
  • Wytwórnia: Metal Mind Prod.
 79[91]
2007 Gwiazdy polskiej muzyki lat 80. (kompilacja)
  • Data: 13 listopada 2007
  • Wytwórnia: TMM Polska
 –
Gwiazdy polskiej muzyki lat 80. – vol. 2 (kompilacja)
  • Data: 27 grudnia 2007
  • Wytwórnia: TMM Polska
 –
„–” pozycja nie była notowana.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Artyści: TSA. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-23]. (pol.).
  2. ↑ TSA Biography. musicmight.com. [dostęp 2009-12-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-27)]. (ang.).
  3. ↑ TSA. metal-archives.com. [dostęp 2009-12-23]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Ryszard Wolański: Leksykon Polskiej Muzyki Rozrywkowej Tom II. MTJ Agencja Artystyczna, 2003, s. 176. ISBN 83-911888-8-4.
  5. ↑ Nominowani i laureaci 2004, Album Roku Metal. zpav.pl. [dostęp 2009-01-07]. (pol.).
  6. ↑ Będzie płyta TSA. rockmetal.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  7. ↑ a b Teraz Rock, TSA zadebiutowało z nowym wokalistą. Jak spisał się Damian Michalski? [WIDEO] – Teraz Muzyka [online], terazmuzyka.pl [dostęp 2019-06-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-14] (pol.).
  8. ↑ a b Teraz Rock, TSA rozstał się z Andrzejem Nowakiem i Stefanem Machelem – Teraz Muzyka [online], terazmuzyka.pl [dostęp 2019-06-16] (pol.).
  9. ↑ a b Jarocin Festiwal. TSA zagra koncert z okazji 40-lecia debiutu [online], kultura.onet.pl [dostęp 2021-05-14].
  10. ↑ a b Alicja Durka, TSA zagra na festiwalu w Jarocinie z okazji 40-lecia swojego debiutu [online], Głos Wielkopolski, 13 maja 2021 [dostęp 2021-05-14] (pol.).
  11. ↑ Nie żyje Andrzej Nowak, gitarzysta i założyciel TSA [online], muzyka.dziennik.pl, 4 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-05] (pol.).
  12. ↑ a b Michał Grzybowski, TSA opublikowali nowy utwór. Posłuchaj „Bejbe”! | [online], Teraz Muzyka, 8 listopada 2023 [dostęp 2023-11-08].
  13. ↑ Maciej Sienkiewicz: TSA. culture.pl. [dostęp 2016-09-20]. (pol.).
  14. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi bj bk bl bm bn bo bp bq br bs bt bu bv bw bx by bz ca cb cc cd ce cf cg ch ci cj ck cl cm cn co cp cq cr cs ct cu cv cw cx cy cz da db Biografia TSA część 1. tsa.fan.pl. [dostęp 2009-12-23]. (pol.).
  15. ↑ Przemysław Zieliński: Scena rockowa w PRL: historia, organizacja, znaczenie. Trio, 2005, s. 180. ISBN 978-83-7436-025-8.
  16. ↑ a b Katalog Polskich Płyt Gramofonowych. kppg.waw.pl. [dostęp 2012-07-25].
  17. ↑ a b Archiwum Polskiego Rocka. archiwumrocka.art.pl. [dostęp 2012-07-25].
  18. ↑ a b c d e f g h i Ryszard Wolański: Leksykon Polskiej Muzyki Rozrywkowej Tom II. MTJ Agencja Artystyczna, 2003, s. 177. ISBN 83-911888-8-4.
  19. ↑ TSA (zespół rockowy). filmpolski.pl. [dostęp 2009-12-23]. (pol.).
  20. ↑ Live Rockowisko '83. tsa.fan.pl. [dostęp 2009-12-23]. (pol.).
  21. ↑ a b c Przemek Jurek: Jak nasi zdobywali Zachód. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-24]. (pol.).
  22. ↑ Mimo iż początki zespołu sięgają 1979 roku, klasyczny skład uformowany został dopiero w 1981 roku.
  23. ↑ Dżem – Dziesiąte urodziny [online] [dostęp 2021-07-20] (pol.).
  24. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an Biografia TSA część 2. tsa.fan.pl. [dostęp 2009-12-24]. (pol.).
  25. ↑ Archiwum Listy Przebojów Trójki – TSA. lp3.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  26. ↑ Członkowie TSA podpisują płytę. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  27. ↑ Opóźnione reedycje TSA. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  28. ↑ TSA w „Szansie na sukces”. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  29. ↑ TSA podpisuje DVD. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  30. ↑ TSA w trasie. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  31. ↑ Homo Twist i TSA dołączyli do akcji „Rockiem w reżim”. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  32. ↑ TSA akustycznie. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  33. ↑ a b „Rockowisko – 25 lat później” w listopadzie w Łodzi. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  34. ↑ a b TSA wraca do gry. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  35. ↑ Solowy album wokalisty TSA. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  36. ↑ Basista TSA mówi prawdę. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  37. ↑ TSA: dziewięć płyt i DVD. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  38. ↑ Archiwum koncertów TSA. tsa.com.pl. [dostęp 2009-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-04)]. (pol.).
  39. ↑ Druga płyta Janusz Niekrasz Band. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  40. ↑ TSA zagra w kraju i za granicą. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  41. ↑ a b Universe, Kaczmarski i TSA w Alei Gwiazd Polskiej Piosenki. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  42. ↑ TSA i Mech zagrają dla Andrzeja Siewierskiego. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  43. ↑ TSA charytatywnie w Katowicach. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  44. ↑ TSA i Kat na Rock Metal Fest w Krakowie. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  45. ↑ Posłuchaj nowego Marka Piekarczyka. muzyka.onet.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  46. ↑ Marek Piekarczyk odszedł z TSA. „Szanuję fanów – dlatego odszedłem” – Polsat News [online], polsatnews.pl [dostęp 2019-06-14] (pol.).
  47. ↑ Marek Piekarczyk o odejściu z TSA: nie chcę zdychać i zostać rockowym emerytem [online], Onet Kultura, 4 kwietnia 2018 [dostęp 2019-06-14] (pol.).
  48. ↑ Wyspa.fm, Wyspa.fm – Marek Piekarczyk odchodzi z TSA. Dziś ostatni koncert TSA z Piekarczykiem [online], wyspa.fm [dostęp 2019-06-18] (pol.).
  49. ↑ TSA – strona oficjalna zespołu – TSA [online], tsa.com.pl [dostęp 2019-06-14] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-08].
  50. ↑ Teraz Rock, Oficjalny fan club zespołu TSA, istniejący od 1985 roku, zakończył działalność – Teraz Muzyka [online], terazmuzyka.pl [dostęp 2019-06-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-15] (pol.).
  51. ↑ Oświadczenie Marka Kapłona i Janusza Niekrasza w sprawie TSA [online], magazyngitarzysta.pl [dostęp 2023-08-10] (pol.).
  52. ↑ TSA Michalski Niekrasz Kapłon [online], facebook.com [dostęp 2019-06-14] (pol.).
  53. ↑ Oświadczenie Andrzeja Nowaka w sprawie TSA [online], magazyngitarzysta.pl [dostęp 2019-06-18] (pol.).
  54. ↑ Radio Opole, Andrzej Nowak i Złe Psy zagrali koncert w legendarnym Studiu M im. SBB Radia Opole [online], Andrzej Nowak i Złe Psy zagrali koncert w legendarnym Studiu M im. SBB Radia Opole, 8 listopada 2019 [dostęp 2021-04-01] (pol.).
  55. ↑ Tomasz Dereszyński, Andrzej Nowak z TSA: Zespół Złe Psy ma 20 lat. Mamy szczęście grać z wielkimi. Billy Idol, Guns’n’Roses, Zakk Wylde [Wywiad wideo] [online], Polska Times, 11 kwietnia 2019 [dostęp 2021-04-01] (pol.).
  56. ↑ Redakcja, Andrzej Nowak i Złe Psy w pin Sferique Beach Bar Powered By Energa [online], Głos Pomorza, 24 lipca 2019 [dostęp 2021-04-01] (pol.).
  57. ↑ TSA – Dream Team 40 Tour [online], rmf24.pl [dostęp 2021-07-27] (pol.).
  58. ↑ TSA Dream Team - 40 Tour, Gliwice [online], PreZero Arena Gliwice [dostęp 2023-12-04] (pol.).
  59. ↑ TSA Dream Team - „Live 2021* już w grudniu - aktualności [online], ArtRock.pl [dostęp 2023-12-03] (pol.).
  60. ↑ Nie żyje Andrzej Nowak, gitarzysta i założyciel TSA [online], muzyka.dziennik.pl, 4 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-04] (pol.).
  61. ↑ a b Wielkie emocje po występie w TVP. Co dalej z legendą polskiego metalu? [online], muzyka.interia.pl [dostęp 2023-12-04] (pol.).
  62. ↑ Jacek Rzehak nie żyje [online].
  63. ↑ a b TSA powraca z nowym singlem i zapowiada album 7"EP - Portal Winylowy [online], portalwinylowy.pl [dostęp 2023-12-04] (pol.).
  64. ↑ TSA powraca! Pierwszy koncert od śmierci Andrzeja Nowaka! [online], eskarock.pl [dostęp 2023-12-04].
  65. ↑ a b Michał Kirmuć: Proceder – recenzja. terazrock.pl. [dostęp 2009-12-24]. (pol.).
  66. ↑ a b c d Instrumentarium Jana Niekrasza. tsa.fan.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  67. ↑ Instrumentarium Stefana Machela. tsa.fan.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  68. ↑ Stefan Machel, „Evolution AMPS” [dostęp 2018-05-22] (ang.).
  69. ↑ a b c Instrumentarium Andrzeja Nowaka. tsa.fan.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  70. ↑ Wywiad z Nadrzejem Nowakiem (grudzień 2009). tsa.fan.pl. [dostęp 2009-12-01]. (pol.).
  71. ↑ Złe Psy – Andrzej Nowak. zlepsy.pl. [dostęp 2009-08-21]. (pol.).
  72. ↑ a b c Instrumentarium Marka Kapłon. tsa.fan.pl. [dostęp 2009-12-27]. (pol.).
  73. ↑ a b c Zestaw perkusyjny Marka Kapłona. kaplon.beta.punkt.pl. [dostęp 2009-12-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-21)]. (pol.).
  74. ↑ Andrzej Nowak [online], magazyngitarzysta.pl [dostęp 2021-07-25] (pol.).
  75. ↑ Andrzej Nowak (lider TSA, Złe Psy): Śpiewam o Polsce, ponieważ ją kocham od kiedy się urodziłem [online], tvrepublika.pl [dostęp 2021-07-25].
  76. ↑ Andrzej Nowak nie żyje. Był legendą polskiego rocka [online], muzyka.interia.pl [dostęp 2022-01-04] (pol.).
  77. ↑ Marek Raduli – gitarzysta, aranżer i kompozytor: co się działo? Kronika 2007 [online], raduli.info.
  78. ↑ Marek Raduli [online], magazynperkusista.pl [dostęp 2021-03-24] (pol.).
  79. ↑ a b Pozycje na liście OLiS dotyczą albumów oraz reedycji, które ukazały się po 2000 roku.
  80. ↑ a b c d e f g h Ryszard Wolański: Leksykon Polskiej Muzyki Rozrywkowej Tom III. MTJ Agencja Artystyczna, 2003, s. 288. ISBN 83-911888-8-4.
  81. ↑ a b Olis – sprzedaż w okresie 2004.07.05 – 2004.07.11. olis.onyx.pl. [dostęp 2009-12-20]. (pol.).
  82. ↑ Tsa – Rock ’n’ Roll. acharts.us. [dostęp 2009-12-20]. (ang.).
  83. ↑ Tsa – Proceder. acharts.us. [dostęp 2009-12-20]. (ang.).
  84. ↑ Olis – sprzedaż w okresie 2004.11.02 – 2004.11.07. olis.onyx.pl. [dostęp 2009-12-20]. (pol.).
  85. ↑ Ziemek, TSA: live video do utworu Jestem Głodny [online], KVLT, 2 grudnia 2023 [dostęp 2023-12-04] (pol.).
  86. ↑ OLiS – oficjalna lista sprzedaży: Albumy (08.12.2023–14.12.2023). olis.pl. [dostęp 2023-12-21]. (pol.).
  87. ↑ LP3 – TSA. lp3.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  88. ↑ SLiP – Statystyki dla wykonawcy TSA. radio.szczecin.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).
  89. ↑ Polskie Radio Program 1 – Rockowa Lista Przebojów 1 kwietnia 2004. radio.com.pl. [dostęp 2013-02-09]. (pol.).
    Polskie Radio Program 1 – Rockowa Lista Przebojów 8 grudnia 2004. radio.com.pl. [dostęp 2013-02-09]. (pol.).
  90. ↑ Archiwum listy przebojów Radia PiK – Notowania z roku 2005. radiopik.pl. [dostęp 2012-10-11]. (pol.).
  91. ↑ ZPAV Top 100. zpav.pl. [dostęp 2011-09-06]. (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=TSA_(zespół_muzyczny)&oldid=74918230”