Teofil Budzanowski

polski nauczyciel, poseł, powstaniec warszawski

Teofil Budzanowski, ps. Tum (ur. 10 grudnia 1894 w Rypinie[1], zm. 5 marca 1959 w Piotrkowie Trybunalskim) – polski pedagog i nauczyciel. Poseł na Sejm II Rzeczypospolitej V kadencji. W czasie powstania warszawskiego był porucznikiem, zastępcą dowódcy V Zgrupowania „Kryska”. Był także poetą, opublikował dwa tomiki wierszy[2].

Teofil Budzanowski
ilustracja
Teofil Budzanowski (przed 1938)
Data i miejsce urodzenia

10 grudnia 1894
Rypin

Data i miejsce śmierci

5 marca 1959
Piotrków Trybunalski

Poseł V kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 6 listopada 1938
do 13 września 1939

Przynależność polityczna

Obóz Zjednoczenia Narodowego

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Walecznych (od 1941, trzykrotnie) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Złoty Krzyż Zasługi Medal Niepodległości Srebrny Krzyż Zasługi (II RP) Brązowy Krzyż Zasługi (II RP) Srebrny Wawrzyn Akademicki
Złota Odznaka ZNP

Życiorys

edytuj

Syn Antoniego[1] i Pauliny z domu Cichowicz. Urodził się w Rypinie, tam też uczęszczał do szkoły, uczestnicząc w 1905 w strajku szkolnym. W 1913 ukończył seminarium nauczycielskie w Wymyślinie i rozpoczął pracę nauczycielską w szkołach ludowych w powiatach Rypin i Lipno. W czasie I wojny światowej współpracował z POW, walczył w szeregach w 6 pułku piechoty Legionów. W okresie 1919–1921 był redaktorem „Ziemi Dobrzyńskiej”.

W 1920 ochotniczo uczestniczył w wojnie z bolszewikami[1], jako instruktor werbunkowy w powiecie Rypin, a następnie referent oświatowy 6 pułku piechoty Legionów. W 1921 przeszedł do rezerwy. Od 1921 był nauczycielem w gimnazjum prywatnym w Rypinie. W 1928 ukończył studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskując dyplom nauczyciela szkół średnich.

Jako nauczyciel pracował od 1928 do 1938 w szkołach średnich w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza w Grodnie, a następnie profesorem Państwowego gimnazjum i Liceum im. Jana Kochanowskiego w Warszawie. Od 1934 był inspektorem szkolnym w Łomży oraz radnym Grodna, następnie w Białymstoku, gdzie był prezesem Zarządu Wojewódzkiego Federacji Polskich Związków Obrony Ojczyzny. Członek PSL „Wyzwolenie”, a następnie PPS.

Podporucznik rezerwy piechoty ze starszeństwem z dniem 1 września 1931 z przydziałem do 76 Lidzkiego pułku piechoty w Grodnie[3].

W 1938 został posłem ziemi grodzieńskiej w Sejmie V kadencji. Był współautorem kilku ustaw, m.in. o bibliotekach publicznych uchwalonej 22 marca 1939.

W wojnie obronnej w 1939 był oficerem w dyspozycji Dowództwa Okręgu Korpusu nr III, potem w Grupie Operacyjnej „Grodno”. W konspiracji od listopada 1939, początkowo w Wojskowej Organizacji Polskiej, a następnie w Związku Walki Zbrojnej. W trakcie konspiracji był organizatorem i pierwszym dowódcą 4 kompanii V Zgrupowania Rejonu 2 Obwodu Śródmieście AK, zaś od połowy 1943 zastępcą dowódcy Zgrupowania. Był również wykładowcą w Szkole Podchorążych Piechoty. Działa również w tajnym szkolnictwie. Był członkiem pięcioosobowej grupy kierującej nauczaniem na terenie Warszawy-Południe. Prowadził również tajne komplety w Szkole Ogrodniczej nr 94 na Siekierkach.

W powstaniu warszawskim był początkowo zastępcą dowódcy V Zgrupowania por. Romana Rożałowskiego „Siekiera”. Od 5 sierpnia 1944 dowodził również 4 kompanią Zgrupowania. Od 8 sierpnia dowodził pododcinkiem „Tum” Zgrupowania „Kryska”, zaś od 9 sierpnia był dodatkowo zastępcą dowódcy zgrupowania Zygmunta Netzera – kapitana „Kryski”. Po ranieniu kpt. „Kryski” od 12 września pełnił funkcje dowódcy V Zgrupowania „Kryska” na odcinku Górny Czerniaków. 14 września podczas walk Budzanowski został ciężko ranny. Przeniesiono go do szpitala przy ul. Płockiej, następnie do Brwinowa.

Na temat powstania napisał opowiadania: Kryska w czasie powstania warszawskiego na Czerniakowie i Wspomnienia. Czerniaków w ogniu publikowane w odcinkach na łamach „Gazety Ziemi Piotrkowskiej”, której był w 1958 współzałożycielem i jednym z pierwszych autorów tekstów. W powstaniu uczestniczyły również jego dzieci: córka Maria (ps. „Gnom”) była łączniczką, syn Tadeusz Budzanowski (ps. „Tumek”) – kapralem podchorążym, zaś syn Andrzej Zdzisław (ps. „Szymon”[4] lub „Samson”) – strzelcem.

Po zakończeniu wojny pracował w szkolnictwie, początkowo w Tomaszowie Mazowieckim. W latach 1947–1950 był dyrektorem I Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. W 1950 został aresztowany przez władze komunistyczne i pozbawiony funkcji dyrektora, a następnie przeniesiony na etat nauczyciela w II Liceum Ogólnokształcącym. Został zrehabilitowany w 1957, przywrócono mu też stanowisko dyrektora I Liceum im. Bolesława Chrobrego. Funkcję tę pełnił aż do śmierci w 1959.

Rozkazem Dowódcy AK nr 424 z 18 września 1944 otrzymał Order Virtuti Militari; uzasadnienie brzmiało: za dzielność, inicjatywę i dobry przykład dla podwładnych[5]. Order został zweryfikowany pozytywnie uchwałą Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari z dnia 13 października 2011[6].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 82.
  2. Katalog Biblioteki Narodowej
  3. Rocznik Oficerski Rezerw. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934, s. 69, 550.
  4. Dane według: Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, tom 5, s. 86. Redaktor naukowy Piotr Rozwadowski. Dom Wydawniczy „Bellona”, Warszawa 2002. ISBN 83-11-09261-3
  5. a b Dane według: Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, tom 4. Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari – Powstanie Warszawskie. Opracował Andrzej Krzysztof Kunert, Dom Wydawniczy „Bellona”, Warszawa 1997. ISBN 83-87224-00-6
  6. a b Potwierdzono nadanie Virtuti Militari 104 powstańcom. Informacja [w: prezydent.pl]. [dostęp 2012-01-23]. (pol.).
  7. M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 218 „za zasługi położone w walce z okupantem i udział w pracach konspiracyjnych w okresie okupacji”.
  8. M.P. z 1933 r. nr 63, poz. 81 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  9. M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 279 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  10. M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 461 „za krzewienie czytelnictwa”.
  11. Sławomir Fojcik: Ż̇ołnierze AK „Kryska”. Pruszków: Związek Powstańców Warszawskich. Zarząd Główny. Środowisko „Kryska”, 1994, s. 519.

Bibliografia

edytuj
  • Biogram Teofila Budzanowskiego na stronie Biblioteki Sejmowej.
  • Zenon Bartczak, Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. Dzieje. Wychowankowie. Absolwenci. Biblioteka – Piotrków 800, Piotrków Tryb. 2005, ISBN 83-923148-0-8.
  • S. Fojcik, Żołnierze AK „Kryska”. Pruszków 1994 ISBN 83-902512-0-5.
  • Jerzy Kisson-Jaszczyński, Kiedy się wypełniły dni... Piotrkowianie – bohaterowie II wojny światowej. Biblioteka – Piotrków 800, Piotrków Trybunalski 2006, ISBN 83-917306-5-4.
  • M. Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny, Włocławek 2002, s. 9799.
  • M. Krajewski, Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, t. 1, Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, Rypin 2014, s. 11-145.