Teofil Budzanowski
Teofil Budzanowski, ps. Tum (ur. 10 grudnia 1894 w Rypinie[1], zm. 5 marca 1959 w Piotrkowie Trybunalskim) – polski pedagog i nauczyciel. Poseł na Sejm II Rzeczypospolitej V kadencji. W czasie powstania warszawskiego był porucznikiem, zastępcą dowódcy V Zgrupowania „Kryska”. Był także poetą, opublikował dwa tomiki wierszy[2].
| |
| Data i miejsce urodzenia |
10 grudnia 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 marca 1959 |
| Poseł V kadencji Sejmu (II RP) | |
| Okres |
od 6 listopada 1938 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
         
| |
Życiorys edytuj
Syn Antoniego[1] i Pauliny z domu Cichowicz. Urodził się w Rypinie, tam też uczęszczał do szkoły, uczestnicząc w 1905 w strajku szkolnym. W 1913 ukończył seminarium nauczycielskie w Wymyślinie i rozpoczął pracę nauczycielską w szkołach ludowych w powiatach Rypin i Lipno. W czasie I wojny światowej współpracował z POW, walczył w szeregach w 6 pułku piechoty Legionów. W okresie 1919–1921 był redaktorem „Ziemi Dobrzyńskiej”.
W 1920 ochotniczo uczestniczył w wojnie z bolszewikami[1], jako instruktor werbunkowy w powiecie Rypin, a następnie referent oświatowy 6 pułku piechoty Legionów. W 1921 przeszedł do rezerwy. Od 1921 był nauczycielem w gimnazjum prywatnym w Rypinie. W 1928 ukończył studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskując dyplom nauczyciela szkół średnich.
Jako nauczyciel pracował od 1928 do 1938 w szkołach średnich w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Adama Mickiewicza w Grodnie, a następnie profesorem Państwowego gimnazjum i Liceum im. Jana Kochanowskiego w Warszawie. Od 1934 był inspektorem szkolnym w Łomży oraz radnym Grodna, następnie w Białymstoku, gdzie był prezesem Zarządu Wojewódzkiego Federacji Polskich Związków Obrony Ojczyzny. Członek PSL „Wyzwolenie”, a następnie PPS.
Podporucznik rezerwy piechoty ze starszeństwem z dniem 1 września 1931 z przydziałem do 76 Lidzkiego pułku piechoty w Grodnie[3].
W 1938 został posłem ziemi grodzieńskiej w Sejmie V kadencji. Był współautorem kilku ustaw, m.in. o bibliotekach publicznych uchwalonej 22 marca 1939.
W wojnie obronnej w 1939 był oficerem w dyspozycji Dowództwa Okręgu Korpusu nr III, potem w Grupie Operacyjnej „Grodno”. W konspiracji od listopada 1939, początkowo w Wojskowej Organizacji Polskiej, a następnie w Związku Walki Zbrojnej. W trakcie konspiracji był organizatorem i pierwszym dowódcą 4 kompanii V Zgrupowania Rejonu 2 Obwodu Śródmieście AK, zaś od połowy 1943 zastępcą dowódcy Zgrupowania. Był również wykładowcą w Szkole Podchorążych Piechoty. Działa również w tajnym szkolnictwie. Był członkiem pięcioosobowej grupy kierującej nauczaniem na terenie Warszawy-Południe. Prowadził również tajne komplety w Szkole Ogrodniczej nr 94 na Siekierkach.
W powstaniu warszawskim był początkowo zastępcą dowódcy V Zgrupowania por. Romana Rożałowskiego „Siekiera”. Od 5 sierpnia 1944 dowodził również 4 kompanią Zgrupowania. Od 8 sierpnia dowodził pododcinkiem „Tum” Zgrupowania „Kryska”, zaś od 9 sierpnia był dodatkowo zastępcą dowódcy zgrupowania Zygmunta Netzera – kapitana „Kryski”. Po ranieniu kpt. „Kryski” od 12 września pełnił funkcje dowódcy V Zgrupowania „Kryska” na odcinku Górny Czerniaków. 14 września podczas walk Budzanowski został ciężko ranny. Przeniesiono go do szpitala przy ul. Płockiej, następnie do Brwinowa.
Na temat powstania napisał opowiadania: Kryska w czasie powstania warszawskiego na Czerniakowie i Wspomnienia. Czerniaków w ogniu publikowane w odcinkach na łamach „Gazety Ziemi Piotrkowskiej”, której był w 1958 współzałożycielem i jednym z pierwszych autorów tekstów. W powstaniu uczestniczyły również jego dzieci: córka Maria (ps. „Gnom”) była łączniczką, syn Tadeusz Budzanowski (ps. „Tumek”) – kapralem podchorążym, zaś syn Andrzej Zdzisław (ps. „Szymon”[4] lub „Samson”) – strzelcem.
Po zakończeniu wojny pracował w szkolnictwie, początkowo w Tomaszowie Mazowieckim. W latach 1947–1950 był dyrektorem I Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. W 1950 został aresztowany przez władze komunistyczne i pozbawiony funkcji dyrektora, a następnie przeniesiony na etat nauczyciela w II Liceum Ogólnokształcącym. Został zrehabilitowany w 1957, przywrócono mu też stanowisko dyrektora I Liceum im. Bolesława Chrobrego. Funkcję tę pełnił aż do śmierci w 1959.
Rozkazem Dowódcy AK nr 424 z 18 września 1944 otrzymał Order Virtuti Militari; uzasadnienie brzmiało: za dzielność, inicjatywę i dobry przykład dla podwładnych[5]. Order został zweryfikowany pozytywnie uchwałą Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari z dnia 13 października 2011[6].
Ordery i odznaczenia edytuj
- Order Wojenny Virtuti Militari (18 września 1944)[5][6]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1957)
- Order Krzyża Grunwaldu III klasy (2 sierpnia 1946)[7]
- Krzyż Walecznych (trzykrotnie)
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
- Złoty Krzyż Zasługi
- Medal Niepodległości (16 marca 1933)[8]
- Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1933)[9]
- Brązowy Krzyż Zasługi
- Srebrny Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)[10]
- Złota Odznaka ZNP[11]
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 82.
- ↑ Katalog Biblioteki Narodowej
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934, s. 69, 550.
- ↑ Dane według: Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, tom 5, s. 86. Redaktor naukowy Piotr Rozwadowski. Dom Wydawniczy „Bellona”, Warszawa 2002. ISBN 83-11-09261-3
- ↑ a b Dane według: Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, tom 4. Kawalerowie Orderu Wojennego Virtuti Militari – Powstanie Warszawskie. Opracował Andrzej Krzysztof Kunert, Dom Wydawniczy „Bellona”, Warszawa 1997. ISBN 83-87224-00-6
- ↑ a b Potwierdzono nadanie Virtuti Militari 104 powstańcom. Informacja [w: prezydent.pl]. [dostęp 2012-01-23]. (pol.).
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 218 „za zasługi położone w walce z okupantem i udział w pracach konspiracyjnych w okresie okupacji”.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 63, poz. 81 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 279 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 461 „za krzewienie czytelnictwa”.
- ↑ Sławomir Fojcik: Ż̇ołnierze AK „Kryska”. Pruszków: Związek Powstańców Warszawskich. Zarząd Główny. Środowisko „Kryska”, 1994, s. 519.
Bibliografia edytuj
- Biogram Teofila Budzanowskiego na stronie Biblioteki Sejmowej.
- Zenon Bartczak, Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. Dzieje. Wychowankowie. Absolwenci. Biblioteka – Piotrków 800, Piotrków Tryb. 2005, ISBN 83-923148-0-8.
- S. Fojcik, Żołnierze AK „Kryska”. Pruszków 1994 ISBN 83-902512-0-5.
- Jerzy Kisson-Jaszczyński, Kiedy się wypełniły dni... Piotrkowianie – bohaterowie II wojny światowej. Biblioteka – Piotrków 800, Piotrków Trybunalski 2006, ISBN 83-917306-5-4.
- M. Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny, Włocławek 2002, s. 97–99.
- M. Krajewski, Nowy słownik biograficzny Ziemi Dobrzyńskiej, t. 1, Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, Rypin 2014, s. 11-145.