Topola szara (Populus × canescens) – gatunek pochodzenia mieszańcowego powstały ze skrzyżowania topoli osiki z topolą białą. Występuje naturalnie w środkowej i południowo-wschodniej Europie oraz w Azji zachodniej[4], zwykle w pobliżu gatunków rodzicielskich[5]. Rośnie na glebach lekkich i wilgotnych, najczęściej nad wodami, w lasach łęgowych.

Topola szara
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

malpigiowce

Rodzina

wierzbowate

Rodzaj

topola

Gatunek

topola szara

Nazwa systematyczna
Populus × canescens (Aiton) Sm.
Fl. Brit. 3: 1080 1080 1804[3]

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewo o wysokości do 30 m. Korona jest szeroka, w górnej części wysklepiona (tylko u młodych okazów stożkowata). Pień gruby z nielicznymi, potężnymi i gładkimi konarami. Końcowe gałęzie są cienkie, nieco zwieszające[6].
Kora
Kora ma szaro-białą barwę podobną do topoli białej. U młodych drzew ma listwy korkowe, które z wiekiem tworzą czarne narośla. Górne gałęzie często wyginają się łukowo[7][6].
Pędy
Młode mają zielonkawą[6] lub czerwonawoszarą barwę[7]. Szary, łatwo ścierający się kutner utrzymuje się do późnej jesieni[7][6]. Pąki są nagie na szczycie i czerwonobrunatne[6].
Liście
Mają cechy pośrednie w stosunku do taksonów rodzicielskich. Są długoogonkowe i po topoli białej z wierzchu błyszczące i silnie owłosione. Po osice mają kształt okrągławy, z brzegiem tylko zatokowym, nie klapowanym[6]. Na długopędach są bardziej klapowane niż liście osiki, ale nie tak bardzo jak u topoli białej. Młode listki pokryte są kremowo-szarym kutnerem, na starszych kutner jest rzadki i szary[7][5].
Kwiaty
Roślina dwupienna. Większość okazów jest rodzaju męskiego. Kwiaty zebrane są w kwiatostany zwane kotkami o długości około 4 cm[7]. U okazów męskich kotki są białawe z czerwonymi pylnikami. Kwiatostany żeńskie są zielonkawe i wydłużają się znacznie podczas dojrzewania nasion[6].
Owoce
Torebki zawierające liczne, bardzo drobne nasiona, zaopatrzone w liczne włoski lotne[6].
Korzenie
System korzeniowy silnie rozwinięty, zmienny, pomiędzy talerzowym a palowym, w zależności od udziału genów gatunków rodzicielskich[8].
 
Topola szara w Wojszycach - najstarszy i najgrubszy znany w Polsce okaz gatunku, pomnik przyrody

Biologia

edytuj

Kwitnienie trwa od lutego do kwietnia. Kwiaty są wiatropylne. Także nasiona roznoszone są przez wiatr[6].

Zmienność

edytuj

Jako mieszaniec międzygatunkowy wykazuje dużą zmienność[5].

Wybrane odmiany[8]:

  • 'Tower' - odmiana kolumnowa cechująca się powolnym wzrostem. Hybryda P. alba i P. tremula 'Erecta'.
  • 'De Moffart' - wiatroodporna odmiana o szerokojajowatej koronie. Powszechnie sadzona w Holandii.
  • 'Macrophylla' - posiada wyjątkowo duże liście o szerokości do 15 cm[7].

Zastosowanie

edytuj

Bywa stosowana w nasadzeniach wiatrochronnych oraz w celu umacniania gruntów[6]. Zalecana jest jako najlepsza z topól do sadzenia na glebach wapiennych[9].

Największe okazy w Polsce

edytuj
  • Topola szara w Wojszycach – rok pochodzenia: 1880, obwód pierśnicowy: 549 cm, wysokość: 29 m
  • Topola szara przy gmachu Ministerstwa Finansów w Warszawie - rok pochodzenia: 1891, obwód pierśnicowy: 455 cm, wysokość: 28 m
  • Topola szara na Starym Mokotowie w Warszawie – rok pochodzenia: 1925, obwód pierśnicowy: 374 cm, wysokość: 26 m
  • Topola szara w Bibicach – rok pochodzenia: 1920-1940, obwód pierśnicowy: 410 cm, wysokość: 25 m

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-01-10] (ang.).
  3. Populus canescens. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2011-11-12]. (ang.).
  4. Helmut Pirc: Drzewa od A do Z. Warszawa: Klub dla Ciebie – Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 139. ISBN 83-7404-323-7.
  5. a b c Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski: Dendrologia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN, 1997, s. 100. ISBN 83-01-12099-1.
  6. a b c d e f g h i j red. Josef H. Reichholf, Günter Steinbach: Drzewa, krzewy : wielka encyklopedia. Warszawa: Muza, 1995, s. 207. ISBN 83-7079-440-8.
  7. a b c d e f Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 150. ISBN 978-83-7073-643-9.
  8. a b Ernest Rudnicki: Topole w krajobrazie Polski. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2020. ISBN 978-83-09-01125-5.
  9. Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2001, s. 169. ISBN 83-01-13434-8.