Trupel (jezioro)
Trupel – jezioro w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim w gminie Kisielice, leżące na terenie Pojezierza Brodnickiego. Nad brzegami jeziora położone są wsie Trupel i Szwarcenowo.
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Region | |
| Wysokość lustra |
87,3 m n.p.m. |
| Morfometria | |
| Powierzchnia |
278,4–296 ha |
| Wymiary • max długość • max szerokość |
|
| Głębokość • średnia • maksymalna |
|
| Długość linii brzegowej |
15050 m |
| Objętość |
10275,7 tys. m³ |
| Hydrologia | |
| Klasa jakości wody |
IV (2018) |
| Rzeki zasilające | |
| Rzeki wypływające |
Osa |
Położenie na mapie gminy Kisielice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu iławskiego  | |
 53°32′41″N 19°22′37″E/53,544722 19,376944
| |
Historycznie jako jezioro przepływowe leżące na Osie było granicą między Pomezanią a Ziemią Chełmińską.
Hydronimia
edytujJezioro pojawia się w źródłach w 1326 jako Trupil, a następnie Trupel (1331), Traupel (1371), Trupel (1433), Traupell (1595), Traupelsche See (1796), Trupel (1892), Traupeler See (1926), Jeź. Trupel (1930), Szwarcenowskie Jez. (1932), Szwarcenowskie, Jez (1965), Jezioro Trupel (1970), Szwarcenowo (1996)[2]. Państwowy rejestr nazw geograficznych jako nazwę urzędową akwenu podaje Trupel, wymieniając nazwę oboczną Szwarcenowo[3].
Morfometria
edytujWedług danych Instytutu Rybactwa Śródlądowego powierzchnia zwierciadła wody jeziora wynosi 278,4 ha[4], natomiast A. Choiński, poprzez planimetrowanie na mapach 1:50 000, określił wielkość jeziora na 296 ha[5]. Jeziorna jednolita część wód powierzchniowych ma powierzchnię 303 ha[6]. Powierzchnia jeziora w ciągu XX w. uległa nieznacznemu zmniejszeniu[7].
Średnia głębokość zbiornika wodnego to 3,7 m, a maksymalna – 7,8 m. Objętość jeziora wynosi 10 275,7 tys. m³. Maksymalna długość jeziora to 6200 m, a szerokość 1100 m. Długość linii brzegowej wynosi 15050 m[4]. Parametry te sprawiają, że jest to jezioro polimiktyczne[8].
Według Atlasu jezior Polski (red. J. Jańczak, 1997) lustro wody znajduje się na wysokości 87,3 m n.p.m., natomiast według numerycznego modelu terenu udostępnionego przez Geoportal lustro wody znajduje się na wysokości 86,2 m n.p.m.[9][4]
Według Mapy Podziału Hydrograficznego Polski leży na terenie zlewni piątego poziomu Bezpośrednia zlewnia jez. Trupel[10]. Identyfikator MPHP to 29639[10].
Zagospodarowanie
edytujW systemie gospodarki wodnej jezioro tworzy jednolitą część wód o kodzie PLLW20574[10]. Administratorem wód jeziora jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Utworzył on obwód rybacki, który obejmuje między innymi wody jezior Trupel i Potrowickiego (Obwód rybacki jeziora Trupel (Szwarcenewo) na rzece Osa nr 4)[11]. Gospodarkę rybacką na jeziorze prowadzi PZW Toruń[12]. W typologii rybackiej to jezioro linowo-szczupakowe[8]. W odłowach dominują gatunki określane jako małocenne gatunki karpiowate, czyli leszcz, krąp i płoć[13]. Pod koniec XX w. zlewnię jeziora w połowie zajmowały pola uprawne, a w połowie siedliska półnaturalne i naturalne – lasy, łąki i pastwiska[8].
Na odpływie z jeziora znajduje się próg piętrzący[14].
Flora i fauna
edytujW 1960 roślinność wynurzona zajmowała 17 ha – 76% linii brzegowej i 6% powierzchni jeziora[8]. W 2018 w fitoplanktonie dominowały sinice, zwłaszcza z rodzaju Anabaenopsis, bruzdnice, zwłaszcza z rodzaju Peridinium i okrzemki, zwłaszcza z rodzaju Fragilaria[15].
Czystość wód i ochrona środowiska
edytujW 1996 czystość jeziora oceniono na trzecią klasę. Na ocenę tę miała wpływ głównie duża zawartość materii organicznej – BZT5 osiągało właśnie tę klasę, a ChZT nie mieściło się w normach czystości. Również stan troficzny wyrażony stężeniem związków azotu i fosforu oraz chlorofilu a odpowiadał tej klasie. Wiązało się to z pozaklasową przezroczystością wód, wynoszącą w najlepszym przypadku 1 m. Również przewodność elektrolityczna właściwa była podwyższona (432 μS/cm). Natomiast stan sanitarny był stosunkowo dobry, a miano coli mieściło się w II klasie. W tym czasie jezioro nie było odbiornikiem ścieków, a głównym źródłem zanieczyszczeń był dopływ rzeczny[8].
Badania z 2018 zaliczyły wody jeziora do wód o słabym stanie ekologicznym, co odpowiada IV klasie jakości. Wskaźnikiem, który zadecydował o czwartej klasie, był stan fitoplanktonu. Przeźroczystość wód została określona na 0,9 metra. Według ówczesnych kryteriów stężenie azotu ogólnego również nie mieściło się dobrym stanie, podczas gdy stężenie fosforu i przewodność elektrolityczna (553 μS/cm) tak. Wśród form azotu dominował azot Kjeldahla, związany z materią organiczną[16].
Akwen znajduje się na obszarze chronionego krajobrazu o nazwie Jeziora Goryńskiego. Powyższy obszar został ustanowiony w celu ochrony krajobrazu pojeziernego skupiającego jeziora Trupel, Goryńskie i Dłużek z uwagi na ich duże walory wypoczynkowe, turystyczne, rekreacyjne i wędkarskie[17].
Przypisy
edytuj- ↑ Andrzej Richling i inni, Regionalna geografia fizyczna Polski: praca zbiorowa, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 187, ISBN 978-83-7986-381-5, OCLC 1288191487 [dostęp 2024-01-12].
- ↑ Instytut Języka Polskiego PAN, Elektroniczny słownik hydronimów Polski – Trupel [online], eshp.ijp.pan.pl [dostęp 2024-02-16].
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 140581
- ↑ a b c Jerzy Jańczak (red.), Atlas jezior Polski, t. II, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 1997, s. 56–57, ISBN 83-86001-43-7.
- ↑ Adam Choiński: Katalog jezior Polski. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2006, s. 385. ISBN 83-232-1732-7.
- ↑ Trupel. Karta charakterystyki jcwp [online], Hydroportal. Warstwa: Plany gospodarowania wodami.
- ↑ Katarzyna Kubiak-Wójcicka, Karol Piątkowski, Włodzimierz Waldemar Juśkiewicz, Lake surface changes of the Osa River catchment, (northern Poland), 1900–2010, „Journal of Maps”, 17 (2), 2021, s. 18–29, DOI: 10.1080/17445647.2020.1857856, ISSN 1744-5647 [dostęp 2024-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e Dorota Cydzik, Danuta Kudelska, Hanna Soszka, Jezioro Trupel, [w:] Joanna Czajka (red.), Atlas stanu czystości jezior Polski badanych w latach 1994-1998, Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2000, s. 317-320, ISBN 83-7217-103-3.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-02-04].
- ↑ a b c Hydroportal, Informatyczny System Osłony Kraju [dostęp 2024-02-15].
- ↑ Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Ujednolicony wykaz obwodów rybackich 2023 [online], dane.gov.pl [dostęp 2024-02-01].
- ↑ PolskaNiezwykła.pl, Jezioro Trupel [online], polskaniezwykla.pl, 22 października 2017 [dostęp 2024-02-17].
- ↑ Arkadiusz Wołos, Rejestracja połowów wędkarskich a konieczność prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej na przykładzie wybranych okręgów Polskiego Związku Wędkarskiego [pdf], „Użytkownik rybacki - nowa rzeczywistość. PZW”, 2008, s. 102-119 [dostęp 2024-02-20].
- ↑ Grzegorz Radtke i inni, Ichtiofauna systemu rzeki Osy [pdf], „Roczniki Naukowe PZW”, 25, 2012, s. 31-47 [dostęp 2024-02-20].
- ↑ Wyniki biologiczne 2018 [xlsx], Portal jakości wód GIOŚ [dostęp 2024-02-20].
- ↑ Ocena stanu jednolitych części wód jezior w latach 2016–2021 na podstawie monitoringu – tabela [online], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska [dostęp 2024-01-27].
- ↑ Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Jeziora Goryńskiego [online], crfop.gdos.gov.pl [dostęp 2024-02-19].