Uhrusk

wieś w województwie lubelskim

Uhrusk (ukr. Угруськ) – wieś w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie włodawskim, w gminie Wola Uhruska[6][5], przy drodze wojewódzkiej nr 816 DorohuskWłodawa i linii kolejowej Chełm – Włodawa.

Uhrusk
wieś
Ilustracja
Cerkiew prawosławna pw. Zaśnięcia Bogurodzicy
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

włodawski

Gmina

Wola Uhruska

Liczba ludności (2021)

473[2][3]

Strefa numeracyjna

82

Kod pocztowy

22-230[4]

Tablice rejestracyjne

LWL

SIMC

0110616[5]

Położenie na mapie gminy Wola Uhruska
Mapa konturowa gminy Wola Uhruska, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Uhrusk”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Uhrusk”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Uhrusk”
Położenie na mapie powiatu włodawskiego
Mapa konturowa powiatu włodawskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Uhrusk”
Ziemia51°17′49″N 23°37′40″E/51,296944 23,627778[1]
Kościół św. Jana Chrzciciela, XVII-XX w.
Kapliczka św. Jana Nepomucena w Uhrusku
Zabytkowe nagrobki na cmentarzu prawosławnym w Uhrusku-Kobylicach

W l. 1867–1954 Uhrusk wchodził w skład gminy Sobibór. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa chełmskiego.

Wieś jest sołectwem w gminie Wola Uhruska[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 554 mieszkańców[8].

Części wsi

edytuj
Integralne części wsi Uhrusk[6][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0110622 Piaski Uhruskie kolonia
0110639 Zastawie kolonia

Historia

edytuj

Pierwsze wzmianki o grodzie Uhrusk, którego ślady są widoczne na terenie Wólki Uhruskiej po ukraińskiej stronie granicy, pochodzą z pocz. XIII wieku z tzw. "Latopisu halicko-wołyńskiego". Zgodnie z nim już w 1204 r. w Uhrusku istniał gród, w 1218 r. umocniony i rozbudowany przez księcia halickiego Daniela Romanowicza, który wzniósł wieżę obronną, ufundował także męski monaster św. Eliasza oraz cerkiew katedralną pw. NMP. Jednocześnie książę ustanowił w 1224 w Uhrusku biskupstwo prawosławne, którego pierwszym władyką był Azaf. Około 1240 r. książę przeniósł stolicę księstwa i siedzibę eparchii do Chełma[9], co przyczyniło się do upadku znaczenia Uhruska.

W XIII-XIV w. Uhrusk stanowił własność książąt halicko-włodzimierskich z dynastii Romanowiczów. Po przyłączeniu w 1366 r. Ziemi Chełmskiej do Królestwa Polskiego Uhrusk stał się królewszczyzną, którą Władysław Jagiełło w 1414 r. nadał bojarowi ruskiemu Olechnie (Aleksandrowi) Dymitrowiczowi "Białemu", protoplaście rodu Uhrowieckich herbu Suchekomnaty. Dobra uhruskie pozostały we władaniu rodu do końca XVI w. W wyniku działalności kolonizacyjnej z dóbr tych wyłoniły się nowe jednostki osadnicze - Wola Uhruska i Wólka Uhruska. W XVII-XVIII w. właścicielami Uhruska byli Krzywczyccy, Dłużewscy, Ledóchowscy i in.

Według "Tabelli miast, wsi i osad Królestwa Polskiego" w 1827 r. Uhrusk liczył 34 domy i 145 mieszkańców. Według "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" z 1892 r. miejscowość należała do gminy Bytyń, liczyła 37 domów i 316 mieszkańców, znajdowały się w niej dwa młyny wodne i cegielnia. Dobra Uhrusk o łącznej powierzchni 2374 morgi składały się w 1885 r. z folwarków Uhrusk i Rożnówka; wieś Uhrusk składała się z 27 osad (gospodarstw) o łącznej powierzchni 338 mórg[10].

W 1822 r. dobra uhruskie wykupił i scalił gen. Henryk Ignacy Kamieński, który następnie przekazał je synowi, Henrykowi Kamieńskiemu. W 1852 Henryk Kamieński przekazał Uhrusk siostrze Laurze Suffczyńskiej. Kolejnymi właścicielami Uhruska byli Jan Rusiecki, Henryka z Rusieckich Izbińska, Leonard Ruszkowski i Leon Matuszewski. W 1881 majątek nabył Mieczysław Niemirycz, którego syn Stanisław był ostatnim (do 1944 r.) dziedzicem Uhruska. Mieczysław Niemirycz wzniósł klasycystyczny dwór, po przebudowach i zatarciu cech stylowych zachowany do dnia dzisiejszego. Obecnie pozostałości majątku Uhrusk tworzą gospodarstwo rolne - Zakład Doświadczalny Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie.

Prawdopodobnie od początków swego istnienia Uhrusk był siedzibą parafii prawosławnej. W XVII w. parafia ta wraz z całą prawosławną eparchią chełmską weszła w skład struktur Kościoła unickiego (greckokatolickiego). W 1875 rosyjskie władze zaborcze zlikwidowały unicką eparchię chełmską i przymusowo wcieliły do struktur Kościoła prawosławnego. Pierwotna cerkiew drewniana została wzniesiona przed 1429 r. Istniejąca obecnie w Uhrusku klasycystyczna cerkiew pw. Zaśnięcia NMP, należąca do parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny we Włodawie, ufundowana została w 1849 r. jako cerkiew unicka. Obok cerkwi zachowały się resztki cmentarza. Właściwy cmentarz unicko-prawosławny znajduje się w części wsi zwanej Kobylice.

W połowie XVI w. została erygowana parafia rzymskokatolicka. Pierwotny kościół drewniany, ufundowany w 1551 r. przez starostę chełmskiego Mikołaja Uhrowieckiego, spłonął w 1676. Pod koniec XVI i w 1. poł. XVII w. świątynia pełniła czasowo funkcję zboru kalwińskiego. Obecnie istniejąca świątynia pw. św. Jana Chrzciciela pochodzi z 1678 r. i była wielokrotnie przebudowywana, m.in. w l. 1837 i 1954 r. Obok kościoła znajduje się zabytkowa dzwonnica i plebania. Kilkaset metrów na zachód od kościoła znajduje się cmentarz parafialny, założony pod kon. XVIII w., z zabytkowymi nagrobkami z XIX i pocz. XX w. Przy cmentarzu zabytkowa kapliczka z drewnianą figurą św. Jana Nepomucena.

Według spisu powszechnego z 30 września 1921 r. wieś Uhrusk liczyła 340 mieszkańców, z których narodowość polską deklarowało 334, rusińską (ukraińską) 4, inną 2, wyznanie rzym.-kat. 239, prawosławne 71, ewangelickie 3, mojżeszowe 27. Folwark Uhrusk-Kniażne zamieszkiwało 128 osób, w tym narodowości polskiej 128, wyznania rzym.-kat. 108, prawosławnego 16, ewangelickiego 4. Osadę Uhrusk - stacja kolejowa zamieszkiwało 17 osób, w tym narodowości polskiej 12, rusińskiej 2, innej 3, wyznania rzym.-kat. 12, innego chrześcijańskiego 5.

W 2009 r. wieś liczyła 594 mieszkańców[11].

W miejscowości znajduje się szkoła podstawowa.

Dawne mapy Uhruska
 
Wojskowy Instytut Geograficzny, 1933
 
Uhrusk na mapie Rosji Zachodniej (Karte des westlichen Russlands), 1915 r.
 
Reymann, XIX w.
 
Uhrusk na mapie topograficznej Królestwa Polskiego z 1839 roku
 
Uhrusk i okolice na mapie Galicji Zachodniej, 1808 r.
 
Rizzi Zannoni, Paryż 1772

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142585
  2. Wieś Uhrusk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-11-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-11-09].
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1312 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. Strona gminy, sołectwa
  8. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  9. Mironowicz A.: Biskupstwo turowsko-pińskie w XI-XVI wieku. Trans Humana, 2011, s. 27. ISBN 978-83-61209-55-3.
  10. Uhrusk, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 757.
  11. Baza danych lokalnych GUS

Bibliografia

edytuj
  • Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. IV: Województwo lubelskie, Warszawa 1924, s. 119.
  • W. Bondyra, Zarys dziejów Uhruska - 800 lat istnienia, [w:] Gmina Wola Uhruska na tle Euroregionu Bug. Język i kultura, red. F. Czyżewski, Wola Uhruska 2003, s. 13-26.
  • J. Szachałaj, Historia parafii pw. św. Jana Chrzciciela w Uhrusku (w świetle wizytacji generalnej z 1799 r.), [w:] Gmina Wola Uhruska na tle Euroregionu Bug. Język i kultura, red. F. Czyżewski, Wola Uhruska 2003, s.53-59.
  • W. Czarnecki, Uhrowieccy herbu Suchekomnaty w ziemi chełmskiej do poł. XVI wieku, "Wschodni Rocznik Humanistyczny" 6 (2009).

Linki zewnętrzne

edytuj