Wikipedia

Wałownica

Wałownica – osada w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, gminie Nowa Wieś Wielka[1].

Wałownica
osada
Ilustracja
Domy w Wałownicy, obecnie osiedle Olimpin wsi Brzoza
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

bydgoski

Gmina

Nowa Wieś Wielka

Strefa numeracyjna

52

Kod pocztowy

86-061[2]

Tablice rejestracyjne

CBY

SIMC

0092812

Położenie na mapie gminy Nowa Wieś Wielka
Mapa konturowa gminy Nowa Wieś Wielka, po lewej znajduje się punkt z opisem „Wałownica”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Wałownica”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Wałownica”
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego
Mapa konturowa powiatu bydgoskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Wałownica”
Ziemia53°01′30″N 18°00′10″E/53,025000 18,002778[1]

Nazwa osady nie jest używana jako adres miejscowości.

Położenie edytuj

Wałownica położona jest na Pałukach, na lewym brzegu Noteci, naprzeciw wsi Brzoza.

Pod względem fizyczno-geograficznym leży w obrębie Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej w mezoregionie Kotlina Toruńska i mikroregionie Dolina Kanału Noteckiego[3].

Charakterystyka edytuj

Wałownica to dawna wieś, od połowy XX wieku w składzie sołectwa Olimpin, a od 1980 roku w sołectwie Brzoza, obecnie niewymieniona z nazwy w statutach sołectw gminy Nowa Wieś Wielka, należy do sołectwa Olimpin[4].

Położone jest między Notecią i Kanałem Noteckim na północy, a kompleksem leśnym na południu porastającym lokalne wzniesienie wydmowe. Wschodnim skrajem osiedla przebiega droga wojewódzka nr 256 Brzoza – Mogilno.

Na wschód od miejscowości znajdują się obszary cenne przyrodniczo: łąki nadnoteckie, chronione w Obszarze Chronionego Krajobrazu „Łąki Nadnoteckie” oraz rezerwat leśny Dziki Ostrów, chroniący dąbrowę świetlistą.

Historia edytuj

Wieś odnotowano po raz pierwszy w XVI wieku na obszarze majętności łabiszyńskiej[5]. W 1539 roku Janusz Latalski zakupił bór nazywany Wołownica od Jakuba Rynarzewskiego[6]. Miejscowość wielokrotnie zmieniała właścicieli. Ostatnim z nich był ród Skórzewskich - Wałownica należała wówczas do klucza łabiszyńskiego[7]. Z uwagi na położenie po zachodniej stronie Noteci, Wałownica w okresie staropolskim nie należała do powiatu bydgoskiego, lecz do jednostek administracyjnych i kościelnych związanych z Łabiszynem i Szubinem.

W okresie zaborów zmieniała się nazwa wsi: Wallownitz - w Królestwie Prus, Wallownice - w Wielkim Księstwie Poznańskim oraz Netzheim - gdy należała do Prowincji Poznańskiej, by ostatecznie w XX-leciu międzywojennym powrócić do nazwy Wałownica. W miejscowości znajdował się pruski Królewski Główny Urząd Celny[8].

Spis miejscowości rejencji bydgoskiej z 1833 r. podaje, że we wsi Wałownica (powiat szubiński) mieszkało 147 osób (100 ewangelików, 47 katolików) w 22 domach. Miejscowość należała do parafii katolickiej w Chomętowie i ewangelickiej w Łabiszynie[9]. Kolejny spis z 1860 r. podaje, że w Wałownicy mieszkało 149 osób (14 ewangelików, 135 katolików) w 21 domach. Na miejscu znajdowała się szkoła elementarna. Miejscowość należała do parafii katolickiej i ewangelickiej w Łabiszynie. Właścicielem wsi był hrabia Skórzewski[10].

Z kolei Słownik geograficzny Królestwa Polskiego dla roku 1884 podaje, że w Wałownicy mieszkało 131 osób (122 ewangelików, 9 katolików) w 22 domach. Areał uprawny wsi wynosił 124 ha. Najbliższa poczta i stacja kolejowa znajdowała się w Chmielnikach[11].

Podczas powstania wielkopolskiego Wałownica była terenem walk oddziałów polskich usiłujących zbliżyć się do Bydgoszczy. W nocy z 21 na 22 stycznia 1919 r. oddziały Pawła Cymsa i Jana Tomaszewskiego zajęły Brzozę, wyprzedzając spodziewaną ofensywę niemiecką. Dzień później teren odzyskał III batalion Grenschutzu, zaś do krwawej potyczki doszło w rejonie Antoniewa[12]. Ostatecznie wieś znalazła się w granicach odrodzonej Polski 20 stycznia 1920 r. na mocy traktatu wersalskiego.

W okresie międzywojennym Brzoza znalazła się w obrębie powiatu szubińskiego[5]. W latach 20. we wsi istniała szkoła elementarna z polskim językiem nauczania[5]. Znajdowała się na wschodnim krańcu wsi przy starorzeczu Noteci.

10 kwietnia 1924 r. kard. Edmund Dalbor z fragmentów dotychczasowej parafii farnej w Bydgoszczy oraz parafii w Łabiszynie erygował parafię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Brzozie-Przyłękach. W skład tej parafii weszła również wieś Wałownica[13]. Na potrzeby parafii w latach 1934-1937 wybudowano w Brzozie nową świątynię według projektu Stefana Cybichowskiego[14].

Od marca 1945 r. Wałownica była osadą włączoną do gromady wiejskiej Olimpin[5]. Reforma administracyjna z 25 września 1954 r. zlikwidowała gminy i gminne rady narodowe, powołując w ich miejsce gromady wraz z gromadzkimi radami narodowymi. Miejscowość włączono wówczas (w składzie sołectwa Olimpin) do gromady Brzoza[5]. W 1962 r. gromadę Brzoza zniesiono i przyłączono do gromady Nowa Wieś Wielka, z wyjątkiem miejscowości Prądki i Przyłęki, które znalazły się w gromadzie Białebłota. 1 stycznia 1973 r. z gromady Nowawieś Wielka wykształciła się gmina Nowa Wieś Wielka. Wałownica wchodziła wówczas w skład sołectwa Olimpin[a].

18 grudnia 1980 r. Wałownicę wyłączono z sołectwa Olimpin i przyłączono do sołectwa Brzoza. W aktualnym nazewnictwie stanowi ona osiedle Olimpin należące do wsi Brzoza.

W latach 1990-1994 wieś została zelektryfikowana, a w latach 1994-1998 doprowadzono wodociąg i zainstalowano oświetlenie uliczne[5].

Uwagi edytuj

  1. ↑ w 1962 roku w skład sołectwa Olimpin wchodziły: wieś Olimpin i osady Wałownica, Targowisko i Panoniewo

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 143913
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1335 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Środowisko przyrodnicze Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Józefa Banaszaka, Wydawnictwo Tanan. Bydgoszcz 1996
  4. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej Gmina Nowa Wieś Wielka. Sołectwa. [dostęp 2024-01-19].
  5. ↑ a b c d e f Łukasz Myszka, Gmina Nowa Wieś Wielka. Z dziejów samorządu terytorialnego – do 2002 roku, Bydgoszcz: Bydgoski Dom Wydawniczy Margrafsen, 2006, ISBN 83-89734-14-1, OCLC 749214986.
  6. ↑ http://teki.bkpan.poznan.pl/search.php?section=3&single=1&fileno=9&page=5
  7. ↑ Reformaci w Łabiszynie
  8. ↑ Volständige Topographie des Königreichs Preussen: ... welcher die ... - Johann Friedrich Goldbeck - Google Książki [online], books.google.pl [dostęp 2017-11-15].
  9. ↑ Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks mit einer geographisch-statistischen Uebersicht. Bromberg 1833
  10. ↑ Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg. Bromberg 1860
  11. ↑ http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/931 dostęp 6-10-2014
  12. ↑ Bydgoszcz w dobie powstania wielkopolskiego. Praca zbiorowa pod red. Zdzisława Grota. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Popularnonaukowe nr 5. Bydgoszcz 1970
  13. ↑ Jarkiewicz Zenon: Dekret ks. kardynała Edmunda Dalbora z 1924 r. o podziale parafii rzymskokatolickich w Bydgoszczy."Kronika Bydgoska" XIV (1992), Bydgoszcz 1993
  14. ↑ Wysocka Agnieszka: Kościoły projektu Stefana Cybichowskiego w Bydgoszczy i okolicach miasta. [w.] Kronika Bydgoska XXX 2008. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2009. ISSN 0454-5451

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wałownica&oldid=73135296”