Brama Cylicyjska
Brama Cylicyjska, Wrota Cylicyjskie[1], Przełęcz Cylicyjska (tr. Gülek Boğazı) − wąska przełęcz w górach Taurus, najważniejsze połączenie między Cylicją i basenem Morza Śródziemnego oraz Wyżyną Anatolijską. Południowy kraniec znajduje się 44 km na północ od miasta Tars. Brama Cylicyjska położona jest obecnie w prowincji Mersin, która graniczy z prowincją Adana.
 Turecka autostrada 021 (E90) przed wjazdem na przełęcz | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość |
1290 m n.p.m. |
| Pasmo | |
Położenie na mapie Turcji  | |
 37°19′40″N 34°47′40″E/37,327778 34,794444
| |
W czasach starożytnych brama została nazwana w języku greckim Cilicia Pylai (Brama Cylicji)[2]. Krzyżowcy nazywali to miejsce Bramą Judei, a Arabowie Darb as-Salama. Turecka nazwa Gülek wywodzi się od armeńskiej wsi Gogulak (Gugulak, Gułag), łac. Gogulat lub Coqelaquus znajdującej się przed samą przełęczą[3].
Przełęcz powstała w wyniku erozyjnego działania wód Gökoluk[4], płynącej dnem doliny i była początkowo wąską ścieżką dla karawan. Był to wąwóz ograniczony po obu stronach stromymi ścianami skał o wysokości do kilkuset metrów, który odgrywał ważną rolę w historii regionu. Z biegiem czasu przejście przez przełęcz zostało stopniowo poszerzone[5].
Obecnie przez przełęcz biegnie autostrada 021, będąca częścią projektowanego korytarza śródziemnomorskiego z Ankary do Adana przez przełęcz w okolice Tarsu.
Historia edytuj
Brama Cylicyjska była ważnym miejscem strategicznym na drodze z Anatolii do Syrii dla wielu przemieszczających się tędy armii. Maszerowało przez bramę dziesięć tysięcy wojsk, opisanych przez Ksenofonta w Anabazis[6], także Aleksander Macedoński przechodził tędy, kierując się pod Issos w roku 333 p.n.e.[7] Następnie biegł tędy szlak wojskowy, prowadzący do Antiochii, zbudowany na rozkaz Juliusza Cezara. Podczas rządów cesarza Karakalli gościniec został przebudowany i rozszerzony, będąc jednym z ważnych etapów[8] na drodze do Podandus w Kapadocji[9].
Przechodził tędy Paweł z Tarsu[10] oraz karawany niewolników, zmierzające w VIII w. do Hisn as-Saqaliba (twierdzy Słowian) przy ówczesnej granicy arabsko-bizantyńskiej[11]. Ormiańska obecność datuje się na tym obszarze już od roku 965. Ta część cylicyjskiej Armenii była we władaniu dynastii Rubenidów w latach 1080-1375 i związanych z nimi sojuszem krzyżowcami. W 1096 roku bramę pokonali rycerze pierwszej krucjaty[12]. Upadek Armenii Cylicyjskiej dał początek kolejnej fali emigracji, tym razem Turków osmańskich.
W roku 1833 egipski wicekról Ibrahim Pasza, maszerując przez przełęcz podczas najazdu na Anatolię, w celu przetransportowania dużej ilości broni po raz kolejny przebudował przejście, ponieważ do tamtego momentu mogły się tędy przemieszczać tylko objuczone wielbłądy[13].
Już w czasie I wojny światowej przejście okazało się niewystarczające dla kolei bagdadzkiej, łączącej Konstantynopol z Bagdadem. Dlatego przy współpracy z inżynierami niemieckimi doprowadzono do wybudowania nowego odcinka – najpierw kolei wąskotorowej. Projekt zakładał również wzniesienie nowych wiaduktów i tuneli. Gotowy odcinek wykorzystany został w roku 1918 przez wojska osmańskie podczas zajmowania Mezopotamii[14].
Przypisy edytuj
- ↑ Tars - miasto św. Pawła [online], Tygodnik Katolicki Niedziela [dostęp 2014-02-17] (pol.).
- ↑ Strabon II 7,9
- ↑ Martijn Theodoor Houtsma: E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. E.J. Brill, 1987, ISBN 9-004-08265-4, S. 182.
- ↑ „durch die Pylai Kilikias aus Kappadokien u. heißt heute Tarsus Cayi (die Quellen Gökoluk bzw. Yesiloluk Dere” w: Friedrich Hild, Hansgerd Hellenkemper. Kilikien und Isaurien t.215,cz. 1 s. 327, 1990
- ↑ Wielka encyklopedia PWN. Jan Wojnowski s. 246, 2005
- ↑ Krzysztof Nawotka. Aleksander Wielki, 2007 s. 230
- ↑ Aleksandẹr Wielki Macedoński. Witold Dzięcioł 1963 s. 250; Aleksander Wielki. Krzysztof Nawotka, s. 241 2007; „Tędy parły macedońsko-greckie falangi Aleksandra, by po przejściu Pylae Cyliciae trafić za Bramą Amańską (Amaniae Pylae, dziś Toprakkale) na wielonarodową jazdę i piechotę wojsk Dariusza III Achemenidy i na przełomie października i listopada roku 333 p.n.e. rozgromić je przy niedalekim Issos.” w: Jan Alfred Szczepański Od Słupów Herkulesa do Arki Noego. 1983, s. 202
- ↑ „Viam Tauri vetustate conlapsam conplanatis montibus et caesis rupibus ac dilatatis itineribus cum pontibus institutis restituit”. Strabon II 7,9
- ↑ Richard P. Harper: Podandus and the via Tauri. Anatolian Studies 20, 1970, 149-153
- ↑ „szlak misyjny św. Pawła” w: Popularna encyklopedia powszechna, 2001 t. 1, s. 221; Apostoł Paweł - od nawrócenia aż po Rzym. Hugolin Langkammer, 2002 s. 27
- ↑ Słownik starożytności słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, PAN, Tom 1, 1961 s. 45; Przegląd historyczny t. 43 s. 479; „Za panowania Haruna ar-Raszida [...] Ta ważna twierdza usytuowana była na południe od sławnego przełomu rzeki Tarsus przecinającego góry Taurusu, zwanego Bramą Cylicyjską i w okresie kiedy znajdowała się w posiadaniu Arabów, służyła jako wojskowa baza wypadowa.” w: Przegląd orientalistyczny, 1977 s. 190
- ↑ „Spod murów Nicei, krzyżowcy, nie licząc się z klimatem i trudnościami terenu, obrali najkrótszą drogę przez Wyżynę Anatolijską, wiodącą do Bramy Cylicyjskiej w górach Taurus.” Historia powszechna Tadeusz Manteuffel, Józef Wolski, Mieczysław Żywczyński, 1971 t. 2 s. 184
- ↑ Michael Wild. Baedekeriana: An Anthology, 2010 s. 191
- ↑ The campaign in Mesopotamia, 1914-1918, comp. at the request of the government of India, under the direction of the Historical section of the Committee of imperial defence. Battery Press, Great Britain. Committee of Imperial Defence. 1998