Wyrak upiorny

gatunek ssaka

Wyrak upiorny[22], wyrak upiór[23] (Tarsius tarsier) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny wyrakowatych (Tarsiidae).

Wyrak upiorny
Tarsius tarsier[1]
(Erxleben, 1777)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Rodzina

wyrakowate

Rodzaj

wyrak

Gatunek

wyrak upiorny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[21]

Taksonomia

edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben nadając mu nazwę Lemur tarsier[2]. Erxleben nie wskazał miejsca typowego[2][24], miejsce to określono w ramach późniejszego oznaczenia na wyspę Selayar, u południowo-zachodniej półwyspowej części Celebesu w Indonezji[25][26][27]. Erxleben swój opis oparł „Tarsier or Woolly Jerboa” de Buffona z 1741 roku[24], którym być może jest zamontowana skóra z czaszką w środku dorosłego samca (sygnatura MNHN-ZM-MO-1994-2465) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[25][28][29].

Wyrak upiór jest opisywany najczęściej pod naukową nazwą Tarsius spectrum Pallas, 1779. Zdaniem Wilsona i Reeder[24] oraz specjalistów IUCN[21], zgodnie z zasadami nomenklatury zoologicznej pierwszeństwo ma nazwa Lemur tarsier Erxleben, 1777.

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[26].

Etymologia

edytuj

Tarsius i tarsier: gr. ταρσος tarsos „stęp”[30].

Zasięg występowania

edytuj

Wyrak upiorny występuje na wyspie Selayar, leżącej na krańcu południowo-zachodniej półwyspowej części Celebes[26]. Raport o okazie „T. spectrum” znalezionym na wyspie Sawu (między Sumbą a Timorem) w 1890 roku prawdopodobnie jest niepoprawnym określeniem miejsca występowania tegoż gatunku[26].

Morfologia

edytuj

Długość ciała 12–14 cm, ogona 23–26 cm (n = 1 ♂♀); masa ciała samic 98 g, samców 103 g[31][32]. Dzięki bardzo długim nogom to niewielkie zwierzę może skakać między drzewami na odległość 6 m (przy długości ciała ok. 20 cm). Jego ogon jest prawie dwukrotnie dłuższy, niż całe jego ciało.

Ekologia

edytuj

Zwierzę aktywne głównie nocą, owadożerne. Zamieszkuje lasy, widywany też w okolicach podmiejskich. Żyje w grupach rodzinnych. Śpi zawsze z jednym okiem otwartym. Jego oczy mają ponad 3 cm średnicy i są wielkości jego mózgu.

Status zagrożenia

edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’)[21].

  1. Niepoprawna późniejsza pisownia Lemur tarsier Erxleben, 1777.
  2. Nowa nazwa dla Didelphis macrotarsus J.F. Gmelin, 1788.
  3. a b c Niepoprawna późniejsza pisownia Tarsius Pallasii É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796.
  4. Niepoprawna późniejsza pisownia Tarsius Daubentonii: G. Shaw, 1800.
  5. Niepoprawna późniejsza pisownia Macrotarsus Buffoni Link, 1795.

Przypisy

edytuj
  1. Tarsius tarsier, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm. Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 71. (łac.).
  3. J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1778, s. ryc. clv. (niem.).
  4. P.S. Pallas: Novae species quadrupedun e Glirium ordine, cum illustrationibus variis complurium ex hoc ordine animalium. Erlangae: sumtu Wolfgangi Waltheri, 1778, s. 275. (łac.).
  5. G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 33. (łac.).
  6. J.F. Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae : secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. Ed. 13., aucta, reformata. T. 1. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1788, s. 109. (łac.).
  7. R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: W. Creech, 1792, s. 88. (ang.).
  8. a b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mémoire sur les rapports naturels des Makis Lemur. „Magasin Encyclopédique”. 1, s. 49, 1796. (fr.). 
  9. G. Cuvier: Tableau élémentaire de l’histoire naturelle des animaux. Paris: Baudouin, 1798, s. 102. (fr.).
  10. B.G. de Lacépède: Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 5. (fr.).
  11. J.-B. Audebert: Histoire naturelle des singes et des makis. Paris: Chez Desray, 1799, s. 29. (fr.).
  12. G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 114. (ang.).
  13. É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 40. (fr.).
  14. Fischer 1804 ↓, s. 36.
  15. Fischer 1804 ↓, s. 37.
  16. F. Tiedemann: Zoologie: zu seinen Vorlesungen entworfen. Allgemeine Zoologie, Mensch und Säugthiere. Landshut: In der Weberichen Buchhandlung, 1804, s. 336. (niem.).
  17. G.A. Goldfuss: Vergleichende Naturbeschreibung der Säugethiere. Erlangen: altherschen Kunst- und Buchhandlung, 1809, s. 86. (niem.).
  18. D.G. Elliot: A Review of the Primates. Cz. 1: Lemuroidea: Daubentonia to Indris. Anthropoidea: Seniocebus to Saimiri. New York: American Museum of Natural History, 1913, s. 2. (ang.).
  19. a b C.P. Groves, M. Shekelle & D. Brandon-Jones: Taxonomic history of the tarsiers, evidence for the origins of Buffon’s tarsier, and the fate of Tarsius spectrum Pallas, 1778. W: M. Shekelle, I. Maryanto, C.P. Groves, H. Schultze & H. Fitch-Snyder (redaktorzy): Primates of the Oriental Night. Cibinong: Indonesian Institute of Sciences, 2008, s. 3. ISBN 978-979-799-263-7. (ang.).
  20. a b c M. Shekelle, Tarsius tarsier, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2020-3 [dostęp 2021-08-08] (ang.).
  21. W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  22. K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 424, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  23. a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Tarsius tarsier. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-08].
  24. a b C.P. Groves & M. Shekelle. The Genera and Species of Tarsiidae. „International Journal of Primatology”. 31 (6), s. 1079, 2010. DOI: 10.1007/s10764-010-9443-1. (ang.). 
  25. a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 172. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  26. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Tarsius tarsier (Erxleben, 1777). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-10]. (ang.).
  27. C. Callou, J. Cuisin & C.P. Groves. The rediscovery of Buffon’s tarsier. „International Journal of Primatology”. 31 (6), s. 1055–1070, 2010. DOI: 10.1007/s10764-010-9455-x. (ang.). 
  28. MNHN-ZM-MO-1994-2465, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-10] (fr. • ang.).
  29. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 664, 1904. (ang.). 
  30. M. Shekelle, S. Gursky-Doyen & M.C. Richardson: Family Tarsiidae (Tarsiers). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 258. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  31. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 110. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

edytuj