Wzgórze Wandy (Katowice)
Wzgórze Wandy – wzgórze w południowej Polsce, położone na obszarze Wyżyny Katowickiej, w granicach katowickiej dzielnicy Murcki. Stanowi najwyższe wzniesienie Katowic, sięgające 357,6 m n.p.m., a zbudowane jest ze skał pochodzących z górnego karbonu. W rejonie szczytu wzgórza znajduje się rezerwat przyrody „Las Murckowski”.
.jpg) Wzgórze Wandy widziane z hałdy w Kostuchnie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Położenie | |
| Pasmo |
Wyżyna Katowicka, Płaskowyż Murcek |
| Wysokość |
357,6 m n.p.m. |
Położenie na mapie Katowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°11′27″N 19°02′39″E/50,190833 19,044167
| |
Nazwa
edytujW 1749 roku na mapie Christiana Friedricha von Wrede w rejonie Wzgórza Wandy została naniesiona nazwa Osieko, która mogła odnosić się także do pobliskiej Siągarnii. W pierwszej połowie XIX wieku pojawiły się nazwy Bialoszecko Gora, Białorzecko Góra, Białobrzęcko czy Biała Brzeska Góra[1]. Jeszcze w drugiej połowie XIX wieku dla wzniesienia przyjęto oficjalną nazwę Wzgórze Fryderyka Erdmanna (niem. Friedrich-Erdmanns Höhe[2]), która wyparła pierwotne określenie, a wzgórze popularnie nazywano Erdmanycjo[3]. Nazwa ta pochodzi od nazwiska księcia pszczyńskiego Fryderyka Erdmanna Anhalt-Köthen[1]. Nazwa Góra Wandy, a następnie Wzgórze Wandy upowszechniła się w XX wieku[3].
Geografia
edytuj
Wzgórze Wandy położone jest w centralnej części województwa śląskiego[4], w graniach miasta Katowice, na obszarze dzielnicy Murcki[5], na południe od jej zwartej zabudowy[2].
Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego wzniesienie położone mezoregionie Wyżyna Katowicka, w pobliżu granicy z Pagórami Jaworznickimi. Mezoregiony te stanowią południową część Wyżyny Śląskiej[4][6]. Geologicznie Wzgórze Wandy znajduje się w niecce górnośląskiej, która wypełniona jest utworami pochodzącymi z górnego karbonu w postaci łupków, piaskowców i zlepieńców zawierających pokłady węgla kamiennego[7]. Skały te budują podłoże w szczytowej części wzniesienia[8], a jego stoki przykryte są zwietrzeliną ilastą i rozcięte zostały parowami[9].
Według podziału na jednostki morfologiczne C. Karaś-Brzozowskiej Wzgórze Wandy jest położone na Płaskowyżu Murcek[10]. Stanowi najwyższe wzniesienie w Katowicach, a jego wysokość wynosi 357,6 m n.p.m.[11][12] Opada na północ dość łagodnie w kierunku Obniżenia Rawy, natomiast w kierunku południowym stromym stokiem progu tektonicznego. W rejonie wzniesienia występują duże fragmenty trzeciorzędowych spłaszczeń denudacyjnych zachowanych na wysokości 300 do 330 m n.p.m.[13]
Średnia roczna temperatura powietrza w wieloleciu 1961–2005 według danych ze stacji meteorologicznej na terenie pobliskiego Muchowca wynosi 8,1 °C[14], a średnia roczna suma opadów w latach 1951–2005 wynosi 713,8 mm[15]. Wzgórze Wandy położone jest w dorzeczu Wisły i z niej swój początek bierze część lewych dopływów Mlecznej, w tym Przyrwa[16].
Przyroda i ochrona środowiska
edytujZbocza Wzgórza Wandy porastają buczyny i lasy mieszane[17]. W rejonie partii szczytowej został ustanowiony rezerwat przyrody „Las Murckowski”, będący pozostałością historycznej Puszczy Śląskiej[18]. W rezerwacie odnotowano ponad 200 gatunków roślin naczyniowych, a także rosną tutaj rzadkie i chronione gatunki, w tym 10 gatunków roślin naczyniowych i 3 gatunki mchów, a także 2 gatunki chronionych grzybów[17]. W warstwie drzew zdominowanej przez buka rośnie również dąb szypułkowy, a rzadziej także grab. W runie najczęściej występują: konwalijka dwulistna, kosmatka owłosiona i szczawik zajęczy, a skupiskowo także paprocie i mchy[19].
W rejonie Wzgórza Wandy żyją sarny, lisy, kuny leśne i dziki, a wśród mniejszych ssaków gryzonie (w tym nornica ruda, myszara leśna i wiewiórka) i owadożerne (m.in. ryjówka aksamitna, jeż wschodni oraz kret). Spośród ptaków żyją tutaj m.in.: dzięcioł duży, kowalik, szpak, zięba, pełzacz czy kilka gatunków sikor[17].
Historia i zagospodarowanie
edytuj
Na zboczu Wzgórza Wandy zostały wzniesione Murcki[3]. W 1769 roku założono tam najstarszą na Górnym Śląsku kopalnię węgla kamiennego „Emanuelssegen” (późn. „Murcki”), a przy niej zaczęła się rozwijać osada robotnicza o tej samej nazwie[20].
18 grudnia 1953 roku[21] celem zachowania i ochrony fragmentu lasu mieszanego o cechach naturalnych w rejonie szczytu Wzgórza Wandy został ustanowiony rezerwat przyrody „Las Murckowski”[17]. W latach 1958–1961 na jej szczycie znajdowała się wieża obserwacyjna, a poniżej istniała droga biegnąca w śladzie późniejszej ulicy Bielskiej – ówczesna ulica Katowicka[22]. Współcześnie dwupasmowa ulica Bielska stanowi część drogi krajowej nr 86[22]. W drugiej połowie lat 60. XX wieku na stolach Wzgórza Wandy działał tor saneczkowy[23], natomiast w połowie lat 70. XX wieku po patronatem kopalni „Murcki” wzniesiono kąpielisko „Dolinka”. Cieszyło się ono dużym zainteresowaniem, lecz z powodu pojawienia się w nim groźnych bakterii zostało ono zamknięte[24].
Na szczycie Wzgórza Wandy zlokalizowany jest zbiornik wodny będący częścią magistralnej sieci Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów w Katowicach[9]. Znajduje się tam także dostrzegalnia przeciwpożarowa PGL Lasów Państwowych o wysokości 40 m[25]. Na północ od szczytu wzgórza, po drogiej stronie ulicy Bielskiej znajduje się park Murckowski, a za nim zwarta zabudowa Murcek[22]. Przy parku stoi modernistyczny pałac z początków XX wieku, w którym funkcjonuje przedszkole[26]. Na północny-wschód od szczytu znajduje się grób żołnierzy węgierskich, którzy zostali rozstrzelani przez sowietów 28 stycznia 1945 roku[27]. Dalej rozciąga się Dolinka Murckowska, na południe od szczytu przy ulicy Lędzińskiej znajduje się Siągarnia, a na zachód po drugiej stronie ulicy Bielskiej wznosi się Hałda Murckowska[22].
Na przełomie maja i czerwca 2021 roku na szczycie pojawiła się tabliczka o treści: Wzgórze Wandy / 352 m n.p.m. / Najwyższy szczyt miasta Katowice[28]. Wzgórze Wandy jest jednym z wzniesień do zdobycia odznaki PTTK „Korona Województwa Śląskiego”[29].
Galeria
edytuj-
Wzgórze Wandy w okresie jesiennym (2019) -
Tablica z oznaczeniem rezerwatu przyrody „Las Murckowski” (2020) -
Tablica informacyjna w rejonie szczytu Wzgórza Wandy (2023) -
Kamienie z wyrytymi historycznymi nazwami Wzgórza Wandy (2023) -
Fragment Siągarnii (2020) -
Grób żołnierzy węgierskich (2020)
,_Katowice_-_Murcki,_Polsko_02.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ a b Bartłomiej Zatorski: Wzgórze Wandy, czyli Erdmancyjo, czyli Białobrzeska Góra. erdmancyjo.blogspot.com, 2014-07-03. [dostęp 2024-09-24]. (pol.).
- ↑ a b Krasnowolski 1995 ↓, s. 9.
- ↑ a b c Szweda 2013 ↓, s. 11.
- ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 43.
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-09-22]. (pol.).
- ↑ Opracowanie… 2014 ↓, Załącznik nr 8.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 44.
- ↑ Opracowanie… 2014 ↓, Załącznik nr 10.
- ↑ a b Opracowanie… 2014 ↓, s. 45.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 46.
- ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 9.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal Krajowy. Skany map topograficznych. mapy.geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-09-22]. (pol.).
- ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 13.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 52.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 54.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 55.
- ↑ a b c d Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 92.
- ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 80.
- ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 37.
- ↑ Aldona Minorczyk-Cichy: W Murckach było kilkadziesiąt szybów górniczych, czyli śladami najstarszej kopalni węgla w regionie. nettg.pl, 2020-08-16. [dostęp 2024-09-24]. (pol.).
- ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 59.
- ↑ a b c d Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach: Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. geoportal.orsip.pl. [dostęp 2024-09-22]. (pol.).
- ↑ Szweda 2013 ↓, s. 150.
- ↑ Szweda 2013 ↓, s. 151-152.
- ↑ Patryk Osadnik: Widać stąd Beskidy, Małą Fatrę na Słowacji czy Tatry. Tak, to praca z najlepszym widokiem w Katowicach. Na wieży na Wzgórzu Wandy. www.slazag.pl, 2022-10-30. [dostęp 2024-09-24]. (pol.).
- ↑ Krasnowolski 1995 ↓, s. 15.
- ↑ Szweda 2013 ↓, s. 73.
- ↑ Przemysław Jedlecki: Katowiczanie oznakowali najwyższy szczyt miasta. To Wzgórze Wandy. katowice.wyborcza.pl, 2021-06-08. [dostęp 2024-09-24]. (pol.).
- ↑ PTTK Katowice: Wykaz szczytów do Odznaki „Korona Województwa Śląskiego”. pttk.katowice.pl. [dostęp 2024-09-24]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Antoni Barciak, Ewa Chojecka, Sylwester Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-24-6 (pol.).
- Bogusław Krasnowolski, Studium historyczno-urbanistyczne Katowic w granicach administracyjnych. Murcki. Tom I Tekst, Opublikowano w: Miejski System Zarządzania – Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. Zabytki, Kraków: Pracownie Konserwacji Zabytków „ARKONA” Sp. z o.o. Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, 1995 (pol.).
- Walerian Łoziński, Gleby Górnego Śląska, Część I, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1938.
- Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe z elementami opracowania ekofizjograficznego problemowego (problematyka ochrony dolin rzecznych oraz ograniczeń dla zagospodarowania terenu wynikających z wpływu działalności górniczej) dla potrzeb opracowania projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obszarów położonych w mieście Katowice, Katowice: WERONA, 2014 (pol.).
- Sylwester Szweda (red.), Ach te Murcki, Katowice: Rada jednostki Pomocniczej 18 w Murckach, 2013 (pol.).
- Barbara Tokarska-Guzik, Adam Rostański, Roman Kupka, Katowice. Przyroda miasta, Katowice: Wydawnictwo Kubajak, 2002, ISBN 83-87971-49-9 (pol.).