Zając wyżynny
Zając wyżynny[4] (Lepus starcki) – gatunek ssaka z rodziny zającowatych (Lepidae), występujący we wschodniej Afryce; według IUCN nie jest zagrożony wyginięciem.
| Lepus starcki[1] | |||
| Petter, 1963 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
zając wyżynny | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia
edytujGatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1963 roku francuski zoolog Francis Petter jako podgatunek L. capensis i nadając mu nazwę Lepus capensis starcki[2]. Holotyp pochodził z Jeldu-Liban-Shoa, na wysokości 2740 m, 40 km na zachód od Addis Abeba, w Etiopii[5]. Holotypem był dorosły samiec (numer katalogowy BMNH 1937.2.24.95) odłowiony 5 maja 1930 roku i znajdujący się w kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie[2].
We wcześniejszych ujęciach taksonomicznych traktowany jako podgatunek L. capensis[2] lub L. europaeus[6][7], ale późniejsze analizy wykazały, że to odrębny gatunek[8][5][9][10][11][12]. L. starcki może być reliktową formą L. europaeus z plejstocenu ze względu na podobieństwo ich czaszek; po cofnięciu się lodowców w okresie międzylodowcowym populacje L. europaeus na płaskowyżu etiopskim zostały odcięte i ewoluowały w izolacji[7]. Badania z 2017 roku wskazują na bliski związek z L. habessincus[9]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[12].
Etymologia
edytuj- Lepus: łac. lepus, leporis „królik, zając”[13].
- starcki: prof. dr Dietrich Starck (1908–2001), niemiecki morfolog i anatom kręgowców, który studiował medycynę, chemię, botanikę i zoologię na Uniwersytecie Friedricha Schilllera w Jenie, podróżnik po Etiopii, Południowej Afryce i Madagaskarze w latach 1950–1960[14].
Zasięg występowania
edytujZając wyżynny występuje endemicznie w środkowej części Wyżyny Abisyńskiej w Etiopii, zwłaszcza w górach Balie, na obszarach górskich w regionie Arsi oraz centralnych wyżynach Szeua[12][3]. Odnotowano go także w Strefie Gurage[3]. Nie występuje w etiopskiej części Wielkich Rowów Afrykańskich[10][12].
Morfologia
edytujDługość ciała (bez ogona) 440–550 mm, długość ogona 82–115 mm, długość ucha 100–120 mm, długość tylnej stopy 88–120 mm; masa ciała 1,9–3 kg[10]. Zając wyżynny jest średniej wielkości zającem[12]. Jego futro jest na ogół ciemnego koloru. Grzbietowa część ciała (włosy długości 20–25 mm[15]) i głowa są płowo-białe, pokryte czarnymi kropkami i smugami. Boki ciała są jaśniejsze, w dolnej części cynamonowo-rude. Brzuszna część ciała jest biała i pokryta puszystym futrem. Uszy są średniej długości, a ich górna część w jednej czwartej jest wyraźnie czarna na wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni[12]. Zad jest szarawy[8]. U niektórych osobników czarny kolor rozciąga się na wewnętrznych krawędziach wewnętrznych powierzchni i na zewnętrznych krawędziach zewnętrznych powierzchni aż do podstawy uszu[12]. Podbródek jest białawy z cynamonowym odcieniem na ustach. Plama na karku jest jasno cynamonowa lub płowa[12]. U niektórych osobników występuje biała obwódka wokół oczu[15]. Zając wyżynny ma długie kończyny przednie i tylne; przednie są w górnej części białawo-szare natomiast w dolnej blado cynamonowo-białe. Łapy tylne są w górnej części cynamonowo-żółte, zaś w dolnej brązowe[12]. Ogon jest średniej wielkości, czarny u góry i biały po bokach i od spodu; kolor ogona jest zmienny, a holotypu był czysto biały[12][15]. Każdy główny ząb siekacza górnego ma szeroki rowek niewypełniony cementem[15].
Genetyka
edytujEkologia
edytujZając wyżynny zamieszkuje otwarte siedliska wyżynne, zwłaszcza skaliste murawy, na wysokości od 2100 do 4400 m n.p.m.[12]. Preferuje siedliska podmokłe w porze suchej[12].
Na podstawie analizy kału stwierdzono, że zające wyżynne wykazują dużą selektywność w stosunku do roślin jednoliściennych, ale w porze suchej zjadają również niektóre rośliny dwuliścienne[12]. Wśród traw (Poaceae) najbardziej dostępnym i najważniejszym pokarmem była kostrzewa (Festuca)[12]. Spożywana była również Koeleria capensis i Agrostis gracilifolia z rodziny traw oraz Carex monostachya z rodziny ciborowatych (Cyperaceae)[12].
W grudniu odnotowano jedną ciężarną samicę z jednym zarodkiem oraz jedną samicą karmiącą[12]. Spekuluje się, że rozmnażanie występuje w porze suchej[12].
Nie są dostępne informacje dotyczące przemieszczania się, organizacji społecznej czy aktywności dobowej[12].
Zależności międzygatunkowe
edytujNa zająca wyżynnego polują kaberu etiopski (Canis simensis), gepard grzywiasty (Acinonyx jubatus) i lampart plamisty (Panthera pardus)[16].
Status zagrożenia i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów zając wyżynny został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern „najmniejszej troski”)[3]. Populacja zająca wyżynnego została w 1990 roku zgłoszona jako „stosunkowo liczna”[3], lecz obecnie (2022) brak jest aktualnych danych o jego stanie populacji[3]. Występuje w Parku Narodowym Bale w górach Balie[3]. Nie są znane zagrożenia dla tego gatunku[3].
Przypisy
edytuj- ↑ Lepus starcki, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d F. Petter. Nouveaux élements d’une révision des lièvres africains. „Mammalia”. 27 (2), s. 239, 1963. DOI: 10.1515/mamm.1963.27.2.238. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h C.H. Johnston & Z. Tolesa, Lepus starcki, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-3 [dostęp 2022-03-15] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 56. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lepus (Eulagos) starcki. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-03-15].
- ↑ M.L. Azzaroli-Puccetti. On the hares of Ethiopia and Somalia and the systematic position of Lepus whytei Thomas, 1894 (Mammalia, Lagomorpha). „Atti della Accademia Nazionale dei Lincei. Memorie, Classe di scienze fisiche, matematiche e naturali”. Serie VIII. 19 (1), s. 1–19, 1987. (ang.).
- ↑ a b M.L. Azzaroli-Puccetti. The systematic relationships of hares (genus Lepus) of the horn of Africa. „Cimbebasia”. Series A. 9, s. 1–22, 1987. (ang.).
- ↑ a b J.E.C. Flux & R. Angermann: Chapter 4: The Hares and Jackrabbits. W: J.A. Chapman & J.E.C. Flux (redaktorzy): Rabbits, Hares and Pikas: Status Survey and Conservation Action Plan. Gland: The World Conservation Union, 1990, s. 61-94. ISBN 978-2-8317-0019-9. (ang.).
- ↑ a b Z. Tolesa, E. Bekele, K. Tesfaye, H. Ben Slimen, J. Valqui, A. Getahun, G.B. Hartl & F. Suchentrunk. Mitochondrial and nuclear DNA reveals reticulate evolution in hares (Lepus spp., Lagomorpha, Mammalia) from Ethiopia. „PLoS ONE”. 12 (8), s. e0180137, 2017. DOI: 10.1371/journal.pone.0180137. (ang.).
- ↑ a b c S. Schai-Braun & K. Hackländer: Family Leporidae (Hares and Rabbits). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 131–132. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
- ↑ Z.G. Tolesa & C.H. Johnston: Lepus starcki Petter, 1963 Ethiopian Highland Hare. W: A.T. Smith, C.H. Johnston, P.C. Alves & K. Hackländer (redaktorzy): Lagomorphs: Pikas, Rabbits, and Hares of the World. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2018, s. 209-211. ISBN 978-1421423401. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 286. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 373, 1904. (ang.).
- ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 391. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
- ↑ a b c d e D.C.D. Happold: Lepus starki Ethiopian Highland Hare (Starck’s Hare). W: J. Kingdon (red.): Mammals of Africa. Cz. 3: Rodents, Hares and Rabbits. London: A&C Black, 2014, s. 705. ISBN 978-1-4081-8992-4. (ang.).
- ↑ C. Wolf & W.J. Ripple. Prey depletion as a threat to the world’s large carnivores. „Royal Society Open Science”. 3 (8), s. 160252, 2016. DOI: 10.1098/rsos.160252. (ang.).