Wikipedia

Zamek w Bytowie

Zamek w Bytowie – gotycki zamek krzyżacki z XIV i XV wieku będący początkowo siedzibą prokuratora krzyżackiego, a następnie własność książąt pomorskich. Zamek znajduje się w Bytowie (województwo pomorskie).

Zamek w Bytowie
Symbol zabytku nr rej. A-29 z 31 marca 1953[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Bytów

Adres

ul. Zamkowa 2

Typ budynku

zamek krzyżacki

Styl architektoniczny

gotyk

Powierzchnia użytkowa

3430 m²

Rozpoczęcie budowy

1390

Ukończenie budowy

1406[2]

Ważniejsze przebudowy

druga połowa XVI wieku, 1623

Zniszczono

połowa XVII wieku, XVIII wiek

Odbudowano

XVIII wiek, 1930–1939, 1957-1962, 1969-1990

Pierwszy właściciel

zakon krzyżacki

Kolejni właściciele

książęta pomorscy

Położenie na mapie Bytowa
Mapa konturowa Bytowa, blisko centrum na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Położenie na mapie powiatu bytowskiego
Mapa konturowa powiatu bytowskiego, blisko centrum na prawo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Położenie na mapie gminy Bytów
Mapa konturowa gminy Bytów, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek”
Ziemia54°10′07,205″N 17°29′30,588″E/54,168668 17,491830
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia edytuj

Zamek krzyżacki

W pierwszej połowie XIV wieku zakon krzyżacki nabył ziemię bytowską. W 1390 roku Krzyżacy zaczęli budować w Bytowie murowany zamek, na wzniesieniu w południowo-wschodniej części miasta. Znajdował się on na zachodnim krańcu państwa zakonu krzyżackiego. Wykonano prace ziemne, a do 1396 roku gromadzono materiały budowlane. Właściwe prace budowlane przeprowadzono w latach 1398–1406 pod kierunkiem Mikołaja Fellensteina. Kilka kolejnych lat trwały prace wykończeniowe. Zamek wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 49×70 metrów z kamieni eratycznych i cegły. W narożach powstały 3 okrągłe baszty (Młyńska, Różana oraz Polna) i jedna kwadratowa wieża (Prochowa[3]) od północy. Przy skrzydle północno-zachodnim postawiono trzypiętrowy, podpiwniczony dom mieszkalny („Dom Zakonny”) o wymiarach 13 x 39 metrów[4]. W budynku tym znajdowały się najważniejsze pomieszczenia, takie jak refektarz, kaplica i mieszkanie prokuratora. Na najwyższej kondygnacji mieściły się magazyny. Zamek był jednym z najpóźniej zbudowanych zamków krzyżackich i przy jego projektowaniu uwzględniono rozwój broni palnej.

Przy skrzydle południowo-zachodnim zbudowano piętrową kuchnię z magazynem żywności. W jej sąsiedztwie znajdowała się studnia. Brama wjazdowa została wzniesiona od strony północno-wschodniej. Przed bramą wjazdową wykopano fosę, nad którą przerzucono most zwodzony. W narożnikach skrzydeł znajdowały się potężne baszty i wieża. Warownia pozwalała zastosować do obrony broń palną, co było ówcześnie novum. W zamku na stałe przebywało od kilku do kilkunastu rycerzy zakonnych wraz z giermkami i knechtami. Pełna załoga zamku składała się z kilkudziesięciu osób.

W 1410 roku zamek został opanowany przez wojska Władysława Jagiełły, lecz zwrócono go Krzyżakom po I pokoju toruńskim (1411).

Zamek książąt pomorskich

Osobny artykuł: Księstwo pomorskie.

Podczas wojny trzynastoletniej (1454–1466) zamek ponownie opanowały wojska polskie, po czym król Kazimierz Jagiellończyk oddał go w 1466 roku w lenno księciu pomorskiemu Erykowi II. W 1500 roku otoczono warownię ziemnymi fortyfikacjami i bastejami mogącymi prowadzić ostrzał artyleryjski. W drugiej połowie XVI wieku zamek wszedł w posiadanie książąt pomorskich z dynastii Gryfitów, którzy w latach 1560–1570 wybudowali przy skrzydle południowo-wschodnim renesansowy „Dom Książęcy”. W XVII wieku w domu średniowiecznym umieszczono piekarnię i browar. Przy kurtynie północno-wschodniej w roku 1623 zbudowano nowy budynek zwany „Domem Wdów”. Nowe domy, podobnie jak „Dom Zakonny”, wykorzystywały mury obwodowe zamku. Niewielkie zniszczenia przyniosła warowni wojna trzydziestoletnia (1618–1648). W 1637 roku po bezpotomnej śmierci Bogusława XIV, ostatniego księcia zachodniopomorskiego, zamek wraz z resztą ziemi bytowsko-lęborskiej został włączony do Królestwa Polskiego. Od tego czasu pełnił funkcję siedziby starosty królewskiego.

 
Dziedziniec zamku

W czasie wojny polsko-szwedzkiej (1655–1660) zburzona została Wieża Prochowa[5], a zamek spłonął i pozostały tylko mury zewnętrzne. W 1657 roku na mocy traktatów welawsko-bydgoskich zamek został przejęty przez Brandenburgię (od 1701 Królestwo Prus), mimo że formalnie było to lenno Polski. Po zniszczeniach częściowo został odbudowany przez elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I (pierwsza połowa XVIII wieku). W 1681 roku dobudowano przy północno-wschodnim murze (między bramą wjazdową a „Domem Książęcym”) budynek na potrzeby urzędu podatkowego i sądu. W XVIII wieku rozebrana została Kancelaria Książęca i Wieża Bramna, a most nad fosą zastąpiono groblą. Wykonano niwelację ziemnych wałów i bastionów. W XIX wieku umieszczono w zamku sąd i pruskie więzienie. Pierwsze prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 1930–1939. Odbudowano wówczas od podstaw Wieżę Prochową, przebudowano Wieżę Bramną, zrekonstruowano sklepienia w „Domu Zakonnym” oraz przeprowadzono remont „Domu Książęcego” i „Domu Wdów”. Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 mieściło się w nim więzienie (obóz przejściowy) NKWD, w którym przetrzymywano mieszkańców okolicy[6]. Ostatecznie zamek odbudowano z przerwami w latach 1957–1962 i 1969–1990, umieszczając w nim Muzeum Zachodniokaszubskie (w „Domu Zakonnym”) oraz hotel z restauracją (w „Domu Książęcym”) i bibliotekę (w „Domu Wdów”)[7]. W 1994 roku wybuchł pożar w Wieży Prochowej[8].

  •  
  •  

    „Dom Książęcy” z lat 1560-1570

  •  

    „Dom Wdów” z 1623

  •  

    Wnętrze gotyckiej baszty

  •  

    Gotycki „Dom Zakonny”

  •  

    Zamurowane wykusze latrynowe „Domu Zakonnego”

  •  

    Brama wjazdowa, strona zewnętrzna

  •  

    Panorama zamku

  •  

    Studnia zamkowa

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 13 lipca 2023, s. 1 [dostęp 2022-07-04].
  2. ↑ Historia zamku. [dostęp 2013-03-03].
  3. ↑ Zamek. old.bytow.com.pl.
  4. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2019-04-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-06)].
  5. ↑ Zamek w Bytowie. e-kaszuby.pl.
  6. ↑ Benedykt Reszka: Czas zła. Gdańsk: Oficyna Czec, 2001. ISBN 83-87408-45-X.
  7. ↑ Rys historyczny zamku. [dostęp 2013-03-03].
  8. ↑ Historia. strazbytow.powiat.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-25)].

Bibliografia edytuj

  • Polskiezabytki.pl – Bytów. [dostęp 2014-02-07]. (pol.).
  • Domańska Hanna, Zamek w Bytowie na tle architektury obronnej zakonu krzyżackiego z przełomu XIV i XV wieku, [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 13 (1978), s. 151–162.
  • Domańska Hanna, Z badań nad problemem przystosowania zamków Pomorza Wschodniego do broni palnej w latach 1390-1520 [w:] „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. XXII (4/1976), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.
  • Kopydłowski Janusz, Zamek bytowski, Muzeum Zachodnio-Kaszubskie w Bytowie, Bytów 2001, ISBN 83-912636-3-0.
  • Radacki Zbigniew, Zamki książęce Księstwa Zachodnio-Pomorskiego [w:] „Sztuka Pomorza Zachodniego” pod redakcją Zygmunta Świechowskiego, PWN, Warszawa 1973.
  • Haftka Mieczysław, Zamki krzyżackie w Polsce - szkice z dziejów, Wydawnictwo CONSORT i Muzeum Zamkowe w Malborku, 1999, ISBN 83-86-206-27-6.
  • Torbus Tomasz, Zamki konwentualne w państwie krzyżackim w Prusach, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2014, ISBN 978-8-3745-3134-4.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Bytowie&oldid=70560640”