Wikipedia

Konstal 105Na

Polski tramwaj
(Przekierowano z 805Na)
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 9 sie 2024. Od tego czasu wykonano 2 zmiany, które oczekują na przejrzenie.

Konstal 105Na – tramwaj wytwarzany w latach 1979–1992 przez zakłady Konstal w Chorzowie. Według stanu z 2011 był to najczęściej eksploatowany tramwaj w Polsce[1]. Pierwsze egzemplarze wąskotorowe oznaczono typem 105NaW, a następne 805Na.

Konstal 105Na
Ilustracja
Skład wagonów 105Na w Zabrzu
Dane ogólne
Kraj produkcji

 Polska

Producent

Konstal

Miejsce produkcji

Chorzów

Lata produkcji

1979–1992

Dane techniczne
Liczba członów

1

Długość

13 500 mm

Szerokość

2400 mm

Wysokość

3060 mm

Masa

17 000 kg

Rozstaw wózków

1435 mm

Rozstaw osi w wózkach

1900 mm

Układ osi

Bo′Bo′

Moc silników

4 × 41,5 kW

Typ silników

LTa-220

Napięcie zasilania

600 V DC

Prędkość maksymalna

72 km/h

Wnętrze
Liczba miejsc siedzących

20

Liczba miejsc ogółem

125

Wysokość podłogi

890 mm

Multimedia w Wikimedia Commons
Dźwięk pracy szczecińskich tramwajów Konstal 105Na 762+763

Nazwa

edytuj

Nazwa 105Na pochodzi od numeru typu wagonu według norm stosowanych w Polsce w nazewnictwie wagonów kolejowych.

Znak Opis
1 wagon pasażerski normalnotorowy
05 piąty z kolei model
N wagon tramwajowy znormalizowany
a pierwsza modyfikacja

Konstrukcja

edytuj

Tramwaj typu 105Na wywodzi się konstrukcyjnie od swojego poprzednika, tramwaju typu 105N, i jest kolejnym modelem opartym na amerykańskiej koncepcji PCC. To oznacza, że jest to jednokierunkowy, jednoczłonowy, silnikowy wagon tramwajowy z dwoma dwuosiowymi wózkami typu 2NN i podłogą na jednym poziomie. Może on być eksploatowany pojedynczo lub w składach dwu-, trzy- a nawet czterowagonowych[2][3] (składy złożone z czterech wagonów testowano w Poznaniu na linii PST[4]). Każda z osi w wózkach jest napędzana jednym silnikiem prądu stałego typu LTa-220, który jest połączony z osią za pomocą przekładni 20PMa[5].

W stosunku do tramwaju 105N zmieniono lokalizację elementów wyposażenia elektrycznego, które przeniesiono spod schodów do szafki na tylnej ścianie kabiny motorniczego, wprowadzono wydzieloną kabinę motorniczego oraz usunięto niewielkie szybki pod szybą czołową i bocznymi szybami przednimi[a][6][7]. Z punktu widzenia eksploatacji, najważniejszą wprowadzoną zmianą było wprowadzenie przełączania silników. Podczas rozruchu cztery silniki były połączone szeregowo, podczas pracy normalnej w szereg połączone były dwa silniki (co zmniejszyło zużycie energii elektrycznej[8]) oraz nowy typ wózków jezdnych[9]. Zmieniono także typ gniazd sterowania wielokrotnego.

Wnętrze

edytuj

Wewnątrz tramwaju umieszczono siedzenia z tworzywa sztucznego w układzie 1+1. Wentylację w przedziale pasażerskim zapewniają cztery uchylne klapy dachowe oraz przesuwne okienka w szybach. Przedział pasażerski ogrzewają grzejniki elektryczne oraz ciepłe powietrze wydzielane na rezystorach rozruchowych, przy czym latem powietrze to wysyłane jest na zewnątrz wagonu poprzez wywietrzniki[5].

Instalacja elektryczna

edytuj

Napięcie stałe z sieci trakcyjnej 600 V, pobierane poprzez odbierak prądu typu OTK-1, zasila silniki trakcyjne pojazdu, jest też przetwarzane w przetwornicy napięcia na napięcie stałe 40 V zasilając akumulatory i większość urządzeń elektrycznych wyposażenia, takich jak: tablice kierunkowe, hamulce szczękowe i szynowe, maszyny drzwiowe. W początkowych modelach stosowano przetwornicę elektromechaniczną składającą się z silnika prądu stałego i prądnicy prądu stałego sprzężonych wałem. W nowszych konstrukcjach (wersje: 105Ng, 105N1k, 105N2k, 105Nz) stosowano elektroniczną przetwornicę napięcia zwaną przetwornicą statyczną[10][11]. Podczas remontów i modernizacji starszych modeli wymieniano przetwornicę wirującą na statyczną[12].

Do zasilania niektórych urządzeń, takich jak lampki sygnalizacyjne, oświetlenie zewnętrzne, oświetlenie drzwiowe, kasowniki, sterowniki kasowników, sterowniki informacji trasowej, dzwonki itd., stosuje się napięcie 24 V uzyskiwane z przekształtnika tranzystorowego zasilanego napięciem 40 V[12].

Modernizacje

edytuj

Wersja normalnotorowa 105Na wyprodukowana została w liczbie 1443 sztuk, zaś wąskotorowa 805Na w liczbie 691 egzemplarzy.

W trakcie eksploatacji wozy 105Na poddawane były rozmaitym modyfikacjom i modernizacjom (m.in. modyfikacje układu elektrycznego, nowe czoła z tworzywa, zmiana mechanizmu otwierania drzwi, a nawet przebudowa na tramwaj dwukierunkowy jak w poznańskim 105NaDK)[13][14]. Przeprowadzano także modernizacje wagonów 105N do typu 105Na.

Zdjęcie Typ Zakres modernizacji Lata
modernizacji 		Eksploatacja
  105NaD przebudowa na wagon doczepny czynny[15], w Bydgoszczy likwidacja trzecich drzwi 1996–2008 Poznań, Szczecin, Kraków
805NaD Bydgoszcz
  805N Elin silniki asynchroniczne, nowa aparatura elektryczna, hamulce tarczowe, pantograf połówkowy, system informacji pasażerskiej 1998–2001 Łódź
  805N-Enika nowa aparatura elektryczna, pantograf połówkowy, system informacji pasażerskiej, troje drzwi odskokowych (niektóre), nowy wygląd 2005, 2011 Łódź
  805N-ML nastawnik w formie dżojstika, nowa aparatura elektryczna, pantograf połówkowy, system informacji pasażerskiej, troje drzwi odskokowych, nowy wygląd 2012–2019 Łódź
  105Ng/S troje drzwi odskokowych, przetwornica statyczna, pantografy połówkowe, nowa aparatura elektryczna[16] 2000–2001 Szczecin
  805Nm troje drzwi odskokowych, nowy wygląd, nowe rejestratory 2003 Bydgoszcz
  105NWr troje drzwi odskokowych, przetwornica statyczna, nowe wnętrze i aparatura[17] 2005–2010 Wrocław
  805NaND nadwozie z trojgiem drzwi odskokowych (niektóre), nowa aparatura elektryczna, pantograf połówkowy, nowa kabina motorniczego, tapicerowane siedzenia, nowy wygląd 2004–2014 konurbacja górnośląska i Gdańsk (wersja normalnotorowa)
Łódź, Toruń
  Moderus Alfa zakres modernizacji różni się w zależności od wersji 2006– konurbacja górnośląska, Szczecin, Poznań
  405N tramwaj powstały z połączenia trzech wagonów 105Na dwoma członami niskopodłogowymi[18][19] 2011–2012 Kraków
  805Na-MM troje drzwi odskokowych, nowa ściana czołowa i tylna, zmodernizowane wnętrze[20] 2010-2011 Grudziądz

Dostawy

edytuj
Państwo Miasto Typ Lata dostaw Liczba Numery taborowe Uwagi
  Polska Bydgoszcz 805Na 1980–1981 52 [21]
Częstochowa 105Na 1980–1990 41 601–616, 672–694, 696–697 [22]
Elbląg 805Na 1980–1990 28
Gdańsk 105Na 1981–1990 152 06277–06428 [23]
Gorzów Wielkopolski 105Na 1979–1988 32 101–114, 119–136 [24]
Grudziądz 805Na 1980–1990 20 37, 45–62, 70 [25]
Konurbacja górnośląska 105Na 1979–1989 227 [26]
Kraków 105Na 1979–1992 316 [27]
Łódź 805Na 1979–1990 439
Poznań 105Na 1980–1990 116 209–331 [28]
Szczecin 105Na 1981–1992 74 731–780, 1001–1028 [29]
Toruń 805Na 1980–1990 62 211–271 [30]
Warszawa 105Na 1984–1992 281 1100–1378 [5]
Wrocław 105Na
Łączna liczba: 1840

Uwaga: Wykaz miast, do których dostarczono tramwaje 105Na, nie jest kompletny. Nie uwzględnia również miast, które otrzymały używane tramwaje.

Eksploatacja

edytuj

Tramwaje były eksploatowane w ruchu liniowym przez wszystkie polskie miasta z komunikacją tramwajową, z wyjątkiem Olsztyna, i w wielu miastach stanowią najliczniejszą grupę taboru. Pierwszym miastem, które wycofało wagony typu 105Na z ruchu liniowego, był Gorzów Wielkopolski – od 2 stycznia 2014 wagony serii 105Na nie kursowały liniowo, ostatecznie skreślono je ze stanu w 2017, a następnie na przełomie lat 2017 i 2018 skasowano; pozostawiono jeden wagon z przeznaczeniem na historyczny, jeden wagon jako szkoleniowy oraz jeden wagon z przeznaczeniem na różne imprezy[31].

Najczęściej wagony łączone są w składy podwójne. W Bydgoszczy, Łodzi, Pabianicach, Częstochowie (od 1 kwietnia 2011 do 30 kwietnia 2016), Elblągu, Metropolii Górnośląskiej, Gdańsku (od 29 stycznia 2010), Grudziądzu, Toruniu i Warszawie wagony kursują także pojedynczo. W Krakowie natomiast uznano, że brak możliwości hamowania pojedynczym wagonem w przypadku usterki stanowi zagrożenie i nie spotyka się tu już pojedynczych wagonów (zwanych tu „solówkami”).

Składy potrójne 105Na kursowały jedynie w Gdańsku na jednej brygadzie szczytowej linii 8 (od 24 maja 2017). W Warszawie trójskłady kursowały na niektórych kursach linii 31, lecz ich eksploatację zakończono 19 sierpnia 2016 r. W Krakowie ich eksploatację zakończono tydzień później – 26 sierpnia, ale składy te przywrócono do ruchu 31 sierpnia 2020 z uwagi na pandemię COVID-19. W okresie święta Wszystkich Świętych trójskłady kursowały w Szczecinie[32], Krakowie i Łodzi. 1 stycznia 1992 w Poznaniu, a 22 lutego 2010 w Gdańsku została zakończona eksploatacja zestawów potrójnych[33], lecz 24 maja 2017 w Gdańsku ponownie wprowadzono do ruchu taki skład.

Podczas różnych remontów torowisk we Wrocławiu (ul. Grabiszyńska, ul. Kosmonautów) jeździły wahadłowe składy 105Na – wagony były złączone tyłami, dostępny był tylko jeden z wagonów. Analogiczne rozwiązanie zastosowano w Łodzi podczas remontu Trasy WZ. Podejmowano także próby uruchomienia na czas remontu jednego z wiaduktów takich składów w Warszawie. Z powodu małego zainteresowania przyszłą linią nie wprowadzono ich do ruchu liniowego.

24 maja 2017 w Gdańsku ponownie spięto skład trójwagonowy (#1349+#1350+#1346), który kursował w dni powszednie na linii nr 8 (Stogi Plaża – Jelitkowo) oraz w wakacyjne soboty i niedziele. 24 stycznia 2019 spięto kolejny skład trójwagonowy tzw. „trzysetę” (nazwa pochodzi od wagonu prowadzącego w składzie: #1300+#1299+#1309) i od tego dnia możliwe było spotkanie dwóch składów trójwagonowych na linii 8. 28 maja 2019 „trzysetę” przemalowano w barwy historyczne z czasu PRL-u. Ostatecznie skład ten został wycofany z eksploatacji dnia 5 marca 2021, kończąc zarazem eksploatację wagonów 105Na w Gdańsku.

W lutym 2023 pierwsza partia (6) nieużywanych już przez Tramwaje Warszawskie wagonów została przekazana do ukraińskiego Konotopu, gdzie ma zostać dostosowana do toru o szerokości 1524 mm[34]. Łącznie zostały tam przekazane 23 wagony[35]. W kwietniu 2023 odbyły się pierwsze jazdy próbne po szerokim torze wagonu #1240[36].

Plany rozwoju konstrukcji

edytuj

W oparciu o jednoczłonowy tramwaj typu 105Na planowana była produkcja odmiany oznaczonej jako 107N. W 1979 r. zaprojektowano tramwaj o trzech członach połączonych przegubami. Oba środkowe wózki miały być umieszczone pod przegubami, środkowy człon nie miał być więc podwieszony, a spoczywać na tych wózkach; podobne rozwiązanie zastosowano w czechosłowackich tramwajach Tatra KT8D5. Tramwaje typu 107N miały być eksploatowane na linii Poznańskiego Szybkiego Tramwaju[37]. Ostatecznie tramwaju nie wdrożono do produkcji, a prototyp przegubowej odmiany 105Na, oznaczonej jako 115N, powstał dopiero w 1995 r. w zakładach H. Cegielski – Fabryka Pojazdów Szynowych.

Galeria

edytuj
  •  
    105Na w Częstochowie
  •  
    105Na w Gdańsku
  •  
    105Na w Gorzowie Wielkopolskim
  •  
    105Na w Krakowie
  •  
    105Na w Poznaniu
  •  
    105Na w Szczecinie
  •  
    105Na w GOPie
  •  
    105Na w Warszawie
  •  
    105Na w Warszawie (w historycznym malowaniu)
  •  
    105Na we Wrocławiu
  •  
    805Na w Bydgoszczy
  •  
    805Na w Elblągu
  •  
    805Na w Grudziądzu
  •  
    805Na w Łodzi
  •  
    805Na w Toruniu
  •  
    Pulpit motorniczego
  •  
    Tradycyjne wnętrze wagonu 105Na
    (ZKM Gdańsk)
  •  
    Konstal 105Na przy ulicy Lubicz w Krakowie

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Według konstruktora tramwaju, z niewielkich szybek na wysokości nóg motorniczego, poprawiających możliwość zauważenia małych obiektów przed tramwajem, zrezygnowano z powodu protestów kobiet motorniczych, prowadzących tramwaj w spódnicy. Henryk Ciosiński: Tramwaj typu 105N – i tak to się zaczęło!, „Świat Kolei” nr 5/2013, s. 50–51.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Tramwaje wysokopodłogowe. W: Arkadiusz Lubka Arkadiusz, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 216. ISBN 839207846-2.
  2. ↑ Konstal 105Na [online], wroclawskakomunikacja.pl [dostęp 2024-04-02].
  3. ↑ Prywatna Strona Miłośnika Komunikacji Miejskiej i Szynowej – 105Na [online], www.psmkms.krakow.pl [dostęp 2024-04-02].
  4. ↑   Marcin Jurczak. Krótka historia wagonu numer 400. To już jest koniec, nie ma już nic. „Przystanek”. 1/2012. s. 2–3. ISSN 1730-6388. (pol.). 
  5. ↑ a b c Tramwaje Warszawskie – wagony typu 105Na [online], tramwar.pl [dostęp 2024-03-31].
  6. ↑ Tramwaje wysokopodłogowe. W: Arkadiusz Lubka Arkadiusz, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 69. ISBN 839207846-2.
  7. ↑ Historia / modernizacje – transportszynowy.pl [online], www.transportszynowy.pl [dostęp 2024-04-02].
  8. ↑ 105Na [online], MPK Poznań [dostęp 2024-04-02] (pol.).
  9. ↑ MKM 101: WAGONY TYPU 105Na. tramwar.pl. [dostęp 2019-12-09].
  10. ↑ mike_1994: Konstal 105Nz. Serwis KOMIS, 2007-03-05. [dostęp 2019-12-09].
  11. ↑ Tramwaje wysokopodłogowe. W: Arkadiusz Lubka Arkadiusz, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 73. ISBN 839207846-2.
  12. ↑ a b Transport szynowy. [dostęp 2009-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-17)].
  13. ↑ Tramwaje wysokopodłogowe. W: Arkadiusz Lubka Arkadiusz, Marcin Stiasny: Atlas tramwajów. Poznań: Kolpress, 2011, s. 69–78. ISBN 839207846-2.
  14. ↑ Encyklopedia. Serwis KOMIS. [dostęp 2019-12-09].
  15. ↑ www.kmk.krakow.pl – Konstal 105NaD [online], kmk.krakow.pl [dostęp 2024-04-02].
  16. ↑ Encyklopedia: TS 105Ng/2015 [online], Serwis KOMIS [dostęp 2020-04-24] (pol.).
  17. ↑ Marcin Stefanowicz, Encyklopedia: Protram 105NWr [online], Serwis KOMIS, 24 stycznia 2008 [dostęp 2024-04-02] (pol.).
  18. ↑ MPK Kraków: Wagon 405N. mpk.krakow.pl. [dostęp 2015-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-06)]. (pol.).
  19. ↑ Stanisław Jurga. Ponad 40-metrowy tramwaj przyjechał już do Krakowa. „Przewoźnik Krakowski”. 1 (43) 2012 styczeń-marzec, s. 8–10. Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne S.A. w Krakowie. [dostęp 2015-10-19]. (pol.). 
  20. ↑ Biuro Prezydenta, OSTATNI KONSTAL W GRUDZIĄDZU [online], GRUDZIĄDZ PORTAL MIEJSKI, 14 kwietnia 2011 [dostęp 2011-04-14] (pol.).
  21. ↑ Historia [online], old.mzk.bydgoszcz.pl [dostęp 2024-03-31].
  22. ↑ Częstochowa, MPK w Częstochowie sp. z o.o. – Lista pojazdów [online], transphoto.org [dostęp 2024-03-31] (pol.).
  23. ↑ Gdańsk, Konstal 105Na – Lista pojazdów [online], transphoto.org [dostęp 2024-03-31] (pol.).
  24. ↑ Gorzów Wielkopolski, Konstal 102Na – Lista pojazdów [online], transphoto.org [dostęp 2024-02-10] (pol.).
  25. ↑ Grudziądz, Tramway, Konstal 805Na – Lista pojazdów [online], transphoto.org [dostęp 2024-04-01] (pol.).
  26. ↑ Tramwaje Śląskie S.A. » Wagony liniowe [online] [dostęp 2024-03-31] (pol.).
  27. ↑ Wagony 105N kursują w Krakowie od 48 lat [online], www.mpk.krakow.pl [dostęp 2024-03-31].
  28. ↑ Poznań, Konstal 105Na – Lista pojazdów [online], transphoto.org [dostęp 2024-04-01] (pol.).
  29. ↑ Encyklopedia: Konstal 105Na [online], Serwis KOMIS, 5 grudnia 2004 [dostęp 2024-03-31] (pol.).
  30. ↑ Toruń, Tramway, Konstal 805Na – Lista pojazdów [online], transphoto.org [dostęp 2024-03-31] (pol.).
  31. ↑ mk: „Stopiątki” sprzedane. Trafią na złom. gorzowianin.com, 2017-12-21. [dostęp 2019-12-10].
  32. ↑ Już za miesiąc „trójskłady”. Serwis KOMIS, 2005-10-31. [dostęp 2019-12-10].
  33. ↑ Tramwaje w Gdańsku. gdanskietramwaje.psstm.prohost.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)].
  34. ↑ Warszawa. Kilkanaście warszawskich tramwajów trafi do Ukrainy. tvn24.pl, 2023-02-23. [dostęp 2023-02-23]. (pol.).
  35. ↑ Warszawa: Pierwsze tramwaje wyjeżdżają do ukraińskiego Konotopu [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2023-03-10] (pol.).
  36. ↑ Witold Urbanowicz: Konotop: Pierwszy warszawski tramwaj pojechał po szerokim torze. transport-publiczny.pl, 2023-04-05. [dostęp 2023-04-06]. (pol.).
  37. ↑ Muzeum Komunikacji Tramwajowej GOP [online], web.archive.org, 12 listopada 2007 [dostęp 2021-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2007-11-12].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Konstal_105Na&oldid=74509919”