Józef Apolinary Rolle
Józef Apolinary Rolle, również Józef Antoni Rolle (ur. 26 września 1829 w Henrykówce[1][2][a] koło Szarogrodu, zm. 9 stycznia?/21 stycznia 1894 w Kamieńcu Podolskim[1][2]) – polski lekarz psychiatra[3], działacz społeczny, historyk, autor wielu opracowań medycznych oraz historycznych poświęconych kresom multańskim. Absolwent Uniwersytetu Kijowskiego, przez większość życia mieszkał w Kamieńcu Podolskim.
.jpg) Józef Apolinary Rolle, po 1885 r. | |
| Data i miejsce urodzenia |
26 września 1829 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
21 stycznia 1894 |
| Zawód, zajęcie |
lekarz psychiatra |
| Narodowość | |
| Rodzice |
Józef Wincenty Rolle, Maria z domu Zwierkowska |
| Małżeństwo |
Idalia z domu Zaszczyńska |
| Dzieci | |
Życiorys edytuj
Urodzony w Henrykówce koło Szarogrodu na Podolu w rodzinie o korzeniach francuskich. Dziad, Francuz, został zwerbowany wraz z grupą francuskich oficerów jako instruktor oddziałów wojskowych organizowanych przez konfederatów barskich. Dziad, określany przez wnuka jako awanturnik, a przynajmniej niespokojny człowiek, po upadku konfederacji barskiej nie powrócił do Francji – osiedlił się w Galicji i ożenił z Polką. Ojciec, Józef Wincenty Rolle (1788-1892), był sekretarzem Michała Radziwiłła, następnie lustratorem dóbr Henryka Lubomirskiego na Podolu. Od Henryka Lubomirskiego otrzymał w posiadanie Henrykówkę, w której urodził się Józef Apolinary. Józef Wincenty Rolle dożył 104 lat.
Józef Rolle do gimnazjum uczęszczał w Winnicy, a następnie w Niemirowie. Maturę zdał w Kijowie, studia medyczne odbył w latach 1850–1855 na Uniwersytecie Kijowskim. Po studiach poświęcił się psychiatrii – odbył praktykę specjalizacyjną w Sonnenstein pod Dreznem w roku 1858, a następnie hospitował ośrodki psychiatryczne w Paryżu[3]. Od roku 1861 zamieszkał w Kamieńcu Podolskim, gdzie kierował oddziałem dla umysłowo chorych, uzyskując opinię dobrego lekarza i społecznika. Rolle zniósł krępowanie chorych, wprowadził wodolecznictwo i terapię zajęciową. Chociaż nie piastował stanowiska akademickiego, miał znaczny dorobek pisarski, liczący około 75 prac.
Jego dworek przy ul. Karmelickiej w Kamieńcu Podolskim mieścił imponującą bibliotekę, liczącą kilka tysięcy woluminów i kolekcję pamiątek narodowych. Prowadził dom otwarty. Jego atmosfera wywarła znaczący wpływ m.in. na Józefa Kallenbacha[4], bywali w nim również Tadeusz Korzon, Kornel Ujejski, Włodzimierz Spasowicz, Adam Pług. Szkice historyczne i felietony sygnował pseudonimami: dr Antoni J., dr A. J., Adscriptus, Antoni J., Dr Antoni, Józef z Henrykówki, Pirożko Fulgencjusz.
W latach 1882–1894 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[5], członkiem wielu towarzystw lekarskich i komisji historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie.
W katedrze w Kamieńcu Podolskim po śmierci Rollego ze środków społecznych ufundowano jego pomnik, zniszczony w 1919 przez żołnierzy Armii Czerwonej, którzy okupowali miasto.
Pochowany został na cmentarzu katolickim w dzielnicy Polskie Folwarki w Kamieńcu Podolskim. Jego grobowiec rozbito w latach 30. XX wieku.
Jego żoną była Idalia z domu Zaszczyńska[1][6][7], z którą miał synów Karola (1871-1954), inżyniera i prezydenta Krakowa (1926–1931) i Michała (1865–1932), dziennikarza, historyka, literata, Józefa, Kazimierza[1] oraz córki Helenę i Marię.
Wybrane prace edytuj
- Szkice psychiatryczne (1872, 1873)
- Opowiadania historyczne (1875-1887)
- Sylwetki historyczne (1875-1893)
- Gawędy z przeszłości (1878, 1879, 1893)
- O dziedziczności obłąkania (1888)
- Choroby umysłowe Cz. 1. (1893)
- Choroby umysłowe Cz. 2. (1894)
- Zameczki podolskie na kresach multańskich tom. 1-3 (1889) Kurpisz (2004)
- Niewiasty kresowe: opowiadania historyczne (1883)
Uwagi edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Stefan Kieniewicz, Józef Apolinary Rolle, t. XXXI, Polski Słownik Biograficzny, Warszawa – Kraków 1988, s. 564 [dostęp 2023-10-18].
- ↑ a b I.T. Лісевич, РОЛЛЄ (Rollе) Юзеф-Антоній, [w:] М.М. Варварцев (red.), Україна в міжнародних відносинах. Енциклопедичний словник-довідник. Випуск 6 Біографічна частина: Н–Я, Київ: Ін-т історії України НАН України, 2016, s. 157, ISBN 978-966-02-4858-8.
- ↑ a b Agnieszka Banaś, Choroby umysłowe w świetle dzieł Józefa A. Rolle’go (1830–1894) — kronikarza nieistniejącego świata, „Pharmacopola”, 2 (2), 2022.
- ↑ Aleksander Rasszczupkin: Kamieniec Podolski. Antemurale Christianorum. Kamieniec Podolski, 2006.
- ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Poznań, 1896, s. 4.
- ↑ Zmarła 3 grudnia 1917 w Krakowie. Pochowana na nowym cmentarzu w Podgórzu. Czas 1917 nr 560 z 4 grudnia s. 3.
- ↑ Pogrzeb ś.p. Idalii Rollowej Czas 1917 nr 564 z 6 grudnia s. 2 [1].
Bibliografia, literatura, linki edytuj
- Stanisław Pużyński (red.), Leksykon psychiatrii, Warszawa: PZWL, 1993, s. 556 i 410, ISBN 83-200-1712-2.
- Stanisław Kośmiński: Słownik lekarzów polskich obejmujący oprócz krótkich życiorysów lekarzy Polaków oraz cudzoziemców w Polsce osiadłych, dokładną bibliografią lekarską polską od czasów najdawniejszych aż do chwili obecnej. 1883 s. 422–423.
- Stefan Kieniewicz, Józef Apolinary Rolle, t. XXXI, Polski Słownik Biograficzny, Warszawa – Kraków 1988, s. 564 [dostęp 2023-10-18].
- Rolle Iosif Iosifowicz [online], Słownik encyklopedyczny Brockhausa i Efrona [dostęp 2022-04-05] (ros.).
- Grażyna Herczyńska, Józef Rolle (1829-1894), „Postępy Psychiatrii i Neurologii”, 8 (3), 1999 [zarchiwizowane z adresu 2015-07-17].
Linki zewnętrzne edytuj
- Józef Apolinary Rolle – publikacje i rękopisy w bibliotece Polona