Archibald Primrose

brytyjski polityk

Archibald Philip Primrose (ur. 7 maja 1847 w Londynie, zm. 21 maja 1929 w Epsom, Surrey) – premier Wielkiej Brytanii w latach 1894–1895. Polityk Partii Liberalnej. Objął urząd po rezygnacji Gladstone’a. Wcześniej był ministrem spraw zagranicznych w jego gabinetach w latach 1886 r. i w latach 1892–1894.

Lord Rosebery
Ilustracja
Pełne imię i nazwisko

Archibald Philip Primrose

Data i miejsce urodzenia

7 maja 1847
Londyn

Data i miejsce śmierci

21 maja 1929
Epsom

Premier Wielkiej Brytanii
Okres

od 5 marca 1894
do 22 czerwca 1895

Przynależność polityczna

Partia Liberalna

Poprzednik

William Ewart Gladstone

Następca

Lord Salisbury

podpis
Odznaczenia
Order Podwiązki (Wielka Brytania)

Wczesne lata życia

edytuj

Był jedynym synem Archibalda Primrose’a, lorda Dalmeny (syna i dziedzica 4. hrabiego Rosebery), i lady Catherine Stanhope, córki 4. hrabiego Stanhope. Po śmierci ojca w 1851 r. Archibald odziedziczył tytuł grzecznościowy lorda Dalmeny i został dziedzicem tytułu hrabiego Rosebery.

Przyszły premier kształcił się w lokalnych szkołach w Hertfordshire i Brighton. W latach 1860–1865 uczęszczał do Eton College. Następnie do 1869 r. studiował w Christ Church na Uniwersytecie Oksfordzkim. Podczas studiów wytyczył sobie trzy cele w życiu: poślubić dziedziczkę, wejść w posiadanie konia, który wygra Derby, oraz zostać premierem. Udało mu się zrealizować wszystkie trzy postanowienia[1].

Po śmierci dziadka w 1868 r. Archibald odziedziczył tytuł 5. hrabiego Rosebery i zasiadł w Izbie Lordów. W 1873 r. odwiedził Stany Zjednoczone. W 1878 r. poślubił Hannah Rothschild, najbogatszą pannę w Anglii. Dzięki temu małżeństwu stał się właścicielem stajni Mentmore and Crafton Studs. Pochodzące z tej stajni konie trzykrotnie wygrywały wyścig Epsom Derby.

Lord Rosebery był również związany z piłką nożną. Przez wiele lat był honorowym prezesem Scottish Football Association oraz klubu Heart of Midlothian F.C. W tym czasie reprezentacja Szkocji w piłce nożnej często grała w jasnożółtych i różowych barwach (Rosebery colours). W 1882 r. ufundował Rosebery Charity Cup, o który grały drużyny ze wschodniej Szkocji do 1945 r.

Kariera polityczna

edytuj

W 1879 r. Rosebery sfinansował i poprowadził kampanię wyborczą Williama Ewarta Gladstone’a w okręgu Midlothian (tzw. Midlothian Campaign). Wkrótce po tym, jak Gladstone został w 1880 r. premierem, Rosebery otrzymał w 1881 r. stanowisko podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. W 1885 r. został na krótko członkiem gabinetu jako pierwszy komisarz ds. prac publicznych i lord tajnej pieczęci.

Przez pół roku w 1886 r. był ministrem spraw zagranicznych. Ponownie zajmował to stanowisko w latach 1892–1894. Podczas swojej drugiej kadencji dał się poznać jako zwolennik ekspansji kolonialnej w Afryce. W tym czasie doszło do brytyjsko-francuskiego sporu o Ugandę, która w 1894 r. stała się kolonią Wielkiej Brytanii.

Kiedy w 1894 r. Gladstone odszedł na emeryturę, Rosebery stanął na czele rządu i Partii Liberalnej. Za jego urzędowania narastał konflikt między imperialistycznym skrzydłem Partii Liberalnej reprezentowanym m.in. przez samego premiera, a bardziej umiarkowanym, w skład którego wchodził m.in. kanclerz skarbu William Vernon Harcourt. Rosebery podał rząd do dymisji w czerwcu 1895 r. Jeszcze przez rok pozostał liderem Partii Liberalnej.

Ostatnie lata

edytuj

W następnych latach Rosebery oddalał się od Partii Liberalnej. Poparł m.in. II wojnę burską oraz sprzeciwiał się przyznaniu Irlandii autonomii. Krytykował poczynania liberalnych rządów Henry’ego Campbella-Bannermana i Herberta Henry’ego Asquitha. Skrytykował również „budżet ludowy”, przedstawiony w 1909 r. przez Davida Lloyda George’a. Po uchwaleniu Parliament Act w 1911 r., który znacznie ograniczał kompetencje Izby Lordów, Rosebery wycofał się z czynnego życia politycznego.

Po wycofaniu się z polityki Rosebery poświęcił się pisarstwu. Napisał biografie m.in. lorda Chathama, Napoleona Bonaparte i lorda Randolpha Churchilla.

Lord Rosebery zmarł w 1929 r. Tytuł parowski odziedziczył jego najstarszy syn, Harry.

Życie prywatne

edytuj
 
Hannah Primrose

20 marca 1878 w Londynie poślubił Hannę de Rothschild (27 lipca 1851 – 19 listopada 1890), córkę i dziedziczkę barona Mayera de Rothschild i Juliany Cohen. W ceremonii ślubnej uczestniczyli książę Walii i naczelny dowódca wojsk brytyjskich książę Cambridge. Archibald i Hannah mieli razem dwóch synów i dwie córki:

Po śmierci Hanny, która zmarła w 1890 r. na dur brzuszny, spekulowano, że Rosebery poślubi księżniczkę Helenę, wdowę po księciu Albany, młodszym synu królowej Wiktorii[2].

Gabinet lorda Rosebery’ego, marzec 1894 – czerwiec 1895

edytuj
Osobny artykuł: Rząd lorda Rosebery’ego.

Zmiany

  • maj 1894 r. – James Bryce zastępuje Anthony’ego Mundellę na stanowisku przewodniczącego Zarządu Handlu, lord Tweedmouth zastępuje Bryce’a na stanowisku Kanclerza Księstwa Lancaster, pozostając jednocześnie na stanowisku lorda tajnej pieczęci

Przypisy

edytuj
  1. 10 Downing Street. number10.gov.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-25)]..
  2. Lord Rosebery to marry a Princess?

Bibliografia

edytuj
  • R.R. James, Rosebery: a biography of Archibald Philip, fifth earl of Rosebery, 1963
  • Lord Crewe, Lord Rosebery, 1931
  • Leo McKinstry, Rosebery: Statesman in Turmoil, London: John Murray, 2005, ISBN 0-7195-5879-4, OCLC 57637862.

Linki zewnętrzne

edytuj