Wikipedia

Bajerscy herbu własnego

polski ród szlachecki

Bajerscy (niem. von Beyersee) herbu własnego[1][2] – polski ród szlachecki o pruskich korzeniach, pochodzą z Bawarii. W swoich herbarzach, Bartłomiej Paprocki, Krzysztof Czarniecki (za Kasprem Niesieckim), a za nimi Seweryn Uruski i inni, błędnie przypisywali Bajerskich do herbu Fogelveder[3][4][5].

Herb Bajerski

Etymologia nazwiska edytuj

Johan Siebmacher w swoim herbarzu stwierdził, że niemiecka rodzina von Beyersee uległa całkowitej polonizacji, a jej nazwisko zostało przekształcone na formę Bajerski[1][6].

Historia edytuj

Bajerscy (niem. von Beyersee) to zamożny niemiecko–polski ród szlachecki. Posiadali własny herb[3][4]. Byli rycerzami pochodzącymi z okolic jeziora Beyersee[7][8][9], znajdującego się w pobliżu miasta Amorbach[10], w Dolnej Frankonii, w Bawarii, niemieckim kraju związkowym. Rodzina ta w średniowieczu otrzymała od Zakonu krzyżackiego, Komturii Człuchowskiej i Starogrodzkiej, znaczne majątki na Pomorzu. Otrzymali między innymi wieś, którą nazwali Beyersee (przywołując nazwę ich wcześniejszego gniazda w Bawarii)[4][11][12]. Z Bawarii do ziemi chełmińskiej Bajerscy (niem. von Beyersee) dotarli przez Śląsk[6]. W XV i XVI w., przekształcenia ich nazwiska (patrz sekcja: Etymologia nazwiska) podążały za stopniowymi zmianami nazwy miejscowej Beyersee na spolszczone Bajerze[1][6][13][14][15]. Miejscowość ta była ich rycerską posiadłością lenną[4][11][12].

Gniazdem Bajerskich ze spolszczoną już nazwą była wieś Bajerze (Beyersee, Beygersee, Beygerzse, Beyersche, Beyerszee, Beiersehe, Beigersehe, Beiersze, Baiersee, Bayersee, 1526 r. Maius et Minus Bayerze, Bajerze), 11 km na południowy wschód od Chełmna, w gminie Kijewo Królewskie[4][13][16][17][18].

Historyczne wzmianki o rodzie edytuj

Henryk (Heinrich) von Beyersee (Beygerzse) podpisał 11 lipca 1316 roku na zamku w Malborku, umowę o wymianę dóbr z Opactwem Cystersów z Oliwy, tj. pół majątku Sydow i Succoczyn. Zgodę na tę wymianę wydał komtur David von Danzig i wielki mistrz Zakonu krzyżackiego Karl Bessart von Tier (z Trewiru)[19][20]. 29 czerwca 1338 roku Henryk (Heinrich) von Beyersee (Beygerzse) otrzymał od Zakonu krzyżackiego nadanie na prawie chełmińskim połowy wsi Gersdorf (Görsdorf/Ogorzeliny, gm. Konitz/Chojnice), liczącej 120 łanów. Dyplom lokacyjny dla tej wsi wystawił w Malborku wielki mistrz Zakonu krzyżackiego Dytryk von Altenburg. Odbiorcami dokumentu, w którym zostały określone powinności podatkowe i rycerskie wobec Zakonu byli w połowie Henryk von Beygerzse, a w drugiej połowie nadania jego szwagier Henniken Lange oraz synowie Heinnikena: Tomasz, Henryk i Herbord[21]. Amelung von Beyersee otrzymał 23 października 1409 roku, od Zakonu krzyżackiego 10 grzywien za konia, za swój udział w wyprawie na Dobrzyń[18][22]. Wielki mistrz Zakonu krzyżackiego Ulrich von Jungingen wypowiedział wojnę Polsce 6 sierpnia 1409 roku. Zapłata dla Amelunga 23 października 1409 roku związana była z jego udziałem w najechaniu na ziemię dobrzyńską wraz z wojskami Zakonu. Wielki mistrz Zakonu krzyżackiego Michał Küchmeister von Sternberg, po raz kolejny nadał 16 lipca 1421 roku, na prawie magdeburskim, rycerzowi Mikołajowi Bajerskiemu von Beyersee z Leszcza (swojemu krewnemu)[23], wieś Beyersee, na wspomożenie dóbr Kijewa Szlacheckiego, z obowiązkiem daniny: 1 korca żyta i korca pszenicy od radła, 1 funta wosku oraz 1 denara kolońskiego, wartowego i schalwenskornu[16][18][24][25]. W latach 1423–1424 współwłaścicielem Beyersee był brat Mikołaja Bajerskiego von Beyersee rycerz Cuncze von Beyersee, który za otrzymane od Zakonu krzyżackiego nadania zobowiązany był do 3 służb w zbroi lekkiej[18][26]. Rycerz Mikołaj Bajerski z Beyersee za otrzymane od Zakonu krzyżackiego nadania zobowiązany był do 2 służb w zbroi lekkiej[18][26]. W 1438 roku folwark Beyersee dawał Komturii Starogrodzkiej 8 szkojec i 1 grzywnę czynszu[18][27]. Mikołaj Bajerski von Beyersee był współzałożycielem i aktywnym działaczem Związku Pruskiego, został wymieniony w jego statucie i akcie erekcyjnym. Związek Pruski istniał w od 14 marca 1440 roku do 20 lipca 1454 roku[18][28][29]. Wielki mistrz Zakonu krzyżackiego Ludwig von Erlichshausen 17 sierpnia 1452 roku napisał list do króla Kazimierza IV Jagiellończyka – O zamiarze sprzedaży swoich dóbr przez Mikołaja von Beyerszee oraz innych, którzy chcieli się przesiedlić do Polski[30]. W 1457 roku folwark Beyersee należał do rycerza Jerzego Bajerskiego z Beyersee[16][31]. 24 listopada 1484 roku, po śmierci wojewody pomorskiego Jana Bajerskiego z Beyersee, król Kazimierz IV Jagiellończyk wyraził zgodę jego sukcesorom, na sprzedaż starostwa tczewskiego Pawłowi Jasieńskiemu[32]. Urszula Bajerska z Bajerza, żona Marka, otrzymała 2 sierpnia 1526 roku przywileje na posiadłości Małe i Wielkie Bajerze, Kuczwały, Sumowo i Linde[18][32][33]. W 1570 roku, syn Marka i Urszuli, Michał Bajerski z Beyersze i Linde posiadał 28 łanów chłopskich, karczmę, kuźnię, wiatrak, 6 zagrodników z bydłem[18][34][35].

Członkowie rodu edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c George Adalbert von Mülverstedt, Johan Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappenbuch, „Der abgestorbene Preussische Adel”, 1900, s. 4 [dostęp 2023-10-01] (niem.).
  2. ↑ a b c d e f g Adam Boniecki: Herbarz polski. Warszawa: 1911, s. 80, 81.
  3. ↑ a b Kasper Niesiecki, Jan Nepomucen Bobrowicz: Herbarz Polski. T. 2. Lipsk: 1839–1845, s. 42–42.
  4. ↑ a b c d e Seweryn Maciej Leon Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. 1. Warszawa: 1904, s. 69.
  5. ↑ Emilian von Żernicki-Szeliga: Der polnische Adel und die demselben hinzugetretenen andersländischen Adelsfamilien. T. 1. Hamburg: 1900, s. 40.
  6. ↑ a b c d Karol Górski: Studia i szkice z dziejów państwa krzyżackiego. Olsztyn: 1986, s. 9, 10, 16.
  7. ↑ Sandstein-Labyrinth und Bolzplatz [online], main-echo.de, 21 kwietnia 2008 [dostęp 2023-01-16].
  8. ↑ Lokaler Kalender mit historischen Motiven [online], main-echo.de, 16 grudnia 2008 [dostęp 2023-01-16].
  9. ↑ Gotthard-Grundschule Weilbach, [w:] Veröffentlichungen - Amtsblatt "Bayerischer Odenwald" / 2017 / Amts- und Mitteilungsblatt 2017 – KW 31, Stadt Amorbach, 1 sierpnia 2017, s. 51 [dostęp 2023-01-16] (niem.).
  10. ↑ Elfride Kurz, Amorbach in alten Ansichten, Zaltbommel: 1997, s. 7.
  11. ↑ a b Sławomir Zonenberg: Geneza i dzieje „wsi kosznajderskich” do końca wojny trzynastoletniej. Bydgoszcz: 2012, s. 1.
  12. ↑ a b Jolanta Maćkiewicz, Bogusław Kreja: W świecie słów i znaczeń. Gdańsk: 2001, s. 190.
  13. ↑ a b Stanisław Kujot: Dzieje Prus Królewskich. Cz. 2. Pomorze i Ziemia Chełmińska: 1309–1380. Roczniki TNT. Toruń: 1922–1924, s. 22.
  14. ↑ Kazimierz Lucyan Ignacy Römer: Beiträge zur Beantwortung der Frage nach der Nationalität des Nicolaus Copernicus. Breslau: 1872, s. 63.
  15. ↑ a b c d e f Krzysztof Mikulski: Urzędnicy Prus Królewskich XV-XVIII wieku: Spisy. Wrocław: 1990, s. 69, 70, 74, 134, 138, 175.
  16. ↑ a b c Franz Schultz: Geschichte der Stadt und des Kreises Kulm. T. 1. Bis zum Jahre 1479. Danzig: 1876, s. 194.
  17. ↑ Wojciech Kętrzyński: Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza: wraz z przezwiskami niemieckiemi. Lwów: 1879, s. 63.
  18. ↑ a b c d e f g h i j Tomasz Jurek: Słownik historyczno–geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Instytut Historii PAN. Warszawa: 2010–2014, s. 3–4.
  19. ↑ Max Perlbach: Die Aeltere Chronik von Oliva. Göttingen: 1871, s. 115.
  20. ↑ Leopold von Ledebur: Neues allgemeines Archiv für die Geschichtskunde des preussischen Staates. Berlin: 1836, s. 255, 256.
  21. ↑ Paul Panske: Handfesten der Komturei Schlochau. Danzig: 1921, s. 19.
  22. ↑ Erich Joachim: Das Marienburger Tresslerbuch der Jahre 1399-1409. Königsberg: 1896, s. 570.
  23. ↑ Jan Karol Dachnowski: Herbarz szlachty Prus Królewskich z XVII wieku. Wydawca: Zdzisław Pentek. Kórnik: 1995, s. 284.
  24. ↑ Coppernicus Vereins für Wisenschaft und Kunst. Heft 10, 13. Thorn: 1895, s. 1.
  25. ↑ D. Brauns: Geschichte des Culmerlandes bis zum Thorner Frieden. Thorn: 1881, s. 99.
  26. ↑ a b Sven Ekdahl: Das Dienstbuch des Kulmerlandes 1423–1424. Jahrbuch der Albertus-Uniwersität. T. 16. Würzburg: 1966, s. 3, 4.
  27. ↑ Peter Gustav Thielen: Das Grosse Zinsbuch des Deutschen Ritterordens. Marburg: 1958, s. 94.
  28. ↑ Franz Thunert: Acten der Ständetage Preussens. T. 1–5. Danzig: 1896, T. 2, s. 174; T. 3, s. 319, 323–4, 330; T. 4, s. 442, 444.
  29. ↑ Żaneta Bonczkowska: Relacja o konflikcie zwierzchnika Mennicy Toruńskiej. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 4 (274), s. 679–696.
  30. ↑ D. Negwer: Universität Hamburg. Das virtuelle Preußische Urkundenbuch. 17 August 1452 Marienburg. Erlangen: 2003, PrUB, JH I 11360.
  31. ↑ a b Max Töppen: Acten der Ständetage Ost- und Westpreussens. Band IV. Leipzig: 1884, s. 665.
  32. ↑ a b Theodorus Wierzbowski: Matricularum Regni Poloniae Summaria. T. 1-5. Warszawa: 1905–1919. T. 2., s. 86, nr. 1685; T. 4., cz. 2, s. 341, nr. 14 825.
  33. ↑ Archiwum Państwowe w Toruniu. Akta miasta Chełmży. T. 4. s. 401–403.
  34. ↑ Ignacy Tadeusz Baranowski: Źródła dziejowe. T. 23. Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym. T. 12. Prusy Królewskie: s. 29.
  35. ↑ Józef Krzepiela: Rody Ziem Pruskich. Kraków: 1927, s. 2.
  36. ↑ Suse Andersen, Rainer Christoph Schwinges: Über Mobillität von Studenten und Gelehrten zwischen dem Reich und Italien (1400–1600). Zürich: 2011, s. 71, 72.
  37. ↑ Karol Górski, Marian Biskup: Akta stanów Prus Królewskich. T. 1. (1479-1488). Toruń: 1955, s. 564.
  38. ↑ Karol Górski: Związek Pruski i poddanie się Prus Polsce. Poznań: 1949, s. 10.
  39. ↑ Hans Maercker: Geschichte der Ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen. Danzig: 1888, s. 290, 292.
  40. ↑ Robert Bielecki: Słownik biograficzny oficerów Powstania Listopadowego. T. 1. A-D. Warszawa: 1995, s. 160.
  41. ↑ Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego. Paryż: 1867, s. 375.
  42. ↑ Кирилл Михайлович Александров: Офицерский корпус армии генерал-лейтенанта А.А. Власова 1944-1945. «БЛИЦ». Санкт-Петербург: 2001, s. 81–84.
  43. ↑ Цапаев Д., Введенский Б., Колунтаев В., Коцур О., Куприянов О., Русанов В., Русовская Г.: Великая Отечественная. Комдивы. T 3. Москва: 2014, s. 157–159.
  44. ↑ Олег Сергеевич Смыслов: Проклятые легионы. Изменники pодины на службе Гитлера. Москва: 2006, s. 133.
  45. ↑ Олег Сергеевич Смыслов: Предатели и палачи 1941-1945. Москва: 2013, s. 76–80.

Bibliografia edytuj

  • Кирилл Михайлович Александров: Офицерский корпус армии генерал-лейтенанта А.А. Власова 1944–1945. «БЛИЦ». Санкт-Петербург: 2001, s. 81–84.
  • Robert Bielecki: Słownik biograficzny oficerów Powstania Listopadowego. T. 1. A–D., Warszawa: 1995, s. 160.
  • Adam Boniecki: Herbarz polski. Warszawa: 1911, s. 80, 81.
  • Jan Karol Dachnowski: Herbarz szlachty Prus Królewskich z XVII wieku. Wydawca: Zdzisław Pentek. Kórnik: 1995, s. 284.
  • Kasper Niesiecki, Jan Nepomucen Bobrowicz: Herbarz Polski. Lipsk: 1839–1845, s. 42.
  • Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. 1. Warszawa: 1904, s. 69.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bajerscy_herbu_własnego&oldid=72820006”