Biegunecznikowate
Biegunecznikowate (Simaroubaceae DC.) – rodzina roślin należąca do rzędu mydleńcowców Sapindales (lub rutowców Rutales w niektórych ujęciach systematycznych). Należy tu ok. 20 rodzajów ze 110 gatunkami występującymi głównie w obszarach tropikalnych[2]. Strefy klimatu umiarkowanego sięgają nieliczne gatunki w południowo-wschodniej części Ameryki Północnej, na Bliskim i na Dalekim Wschodzie[3].
 Simarouba amara | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
biegunecznikowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Simaroubaceae DC. Ann. Mus. Natl. Hist. Nat. 17: 422. Jul-Aug 1811 | |
Rośliny z tej rodziny zawierają quassinoidy[3], substancje gorzkie[4] działające przeciwwirusowo, antymalarycznie[3], przeciworobaczo[4] dlatego od dawna stosowane są w medycynie. Wykazują także działanie owadobójcze. Bardzo lekkie drewno gatunku Leitneria floridana używane jest do wyrobu pływaków mocowanych przy sieciach rybackich. Kilka gatunków sadzi się jako ozdobne, m.in. gorzklę właściwą Quassia amara, Simarouba glauca i bożodrzew gruczołowaty Ailanthus altissima, który okazał się jednak gatunkiem inwazyjnym[3]. Także w Polsce gatunek ten został rozpowszechniony i obecnie podlega zwalczaniu[5]. Liście Ailanthus vilmoriniana są wykorzystywane w Chinach jako roślina pokarmowa jedwabnika Attacus cynthia. Z kory Ailanthus triphysa uzyskuje się żywice wykorzystywane w kadzidłach w świątyniach hinduistycznych[4].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Drzewa i krzewy[3][4].
- Liście
- Skrętoległe. Blaszka nieparzysto pierzaście złożona, rzadziej trójlistkowa lub pojedyncza. Przylistków brak. Blaszka liści i listków całobrzega, karbowana, piłkowana, ząbkowana lub klapowana. Użyłkowanie listków pierzaste lub siatkowate[3].
- Kwiaty
- Zebrane są w wyrastające w kątach liści lub szczytowo kwiatostany wiechowate, często ścieśnione i wyglądające na kotkowate lub baldachowate. Kwiaty są obupłciowe lub jednopłciowe i promieniste. Bywają wsparte podsadkami, okazałymi u Leitneria. Działki kielicha występują w liczbie czterech lub pięciu, są zrośnięte i nierówno podzielone, często ogruczolone. Płatki korony są cztery do pięciu i wolne. U Leitneria brak okwiatu. Pręcików jest tyle samo co płatków lub dwa razy więcej. Nitki pręcików są wolne, często z owłosionymi przydatkami u ich nasady. Pylniki otwierają się dwoma podłużnymi pęknięciami. Zalążnia jest górna i tworzona jest najczęściej przez dwa do pięciu zrośniętych owocolistków. Szyjki słupka są wolne lub zrośnięte i zwieńczone gwiazdkowato rozpostartym lub główkowatym znamieniem[3].
- Owoce
- Zwykle rozwija się do pięciu oddzielnych owocków – pestkowców lub skrzydlaków[3].
Systematyka edytuj
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina z rzędu mydleńcowców Sapindales w obrębie kladu różowych roślin okrytonasiennych[2].
| mydleńcowce |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht, rząd rutowce (Rutales Perleb), rodzina biegunecznikowate (Simaroubaceae DC.)[6].
- Wykaz rodzajów[7]
- Ailanthus Desf. – bożodrzew
- Amaroria A.Gray
- Brucea J.F.Mill.
- Castela Turpin
- Eurycoma Jack
- Gymnostemon Aubrev. & Pellegr.
- Hannoa Planch.
- Holacantha A. Gray
- Homalolepis Turcz.
- Iridosma Aubréville & Pellegrin
- Laumoniera Noot.
- Leitneria Chapman – lejtneria[8]
- Nothospondias Engl.
- Odyendea Pierre ex Engl.
- Perriera Courchet
- Picrasma Blume
- Picrolemma Benth. & Hook.f.
- Pierreodendron Engl.
- Pleiokirkia Capuron
- Quassia L. – gorzkla
- Simaba Aubl.
- Simarouba Aubl.
- Soulamea Lam.
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 378-380. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ a b c d Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 313-315. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ Tekst rozporządzenia z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz.U. z 2011 r. nr 210, poz. 1260)
- ↑ Crescent Bloom: Simaroubaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-02-06]. (ang.).
- ↑ List of Genera in SIMAROUBACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-11-04] (ang.).
- ↑ Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 177, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.