Nanerczowate

rodzina roślin

Nanerczowate (Anacardiaceae R. Br.) – rodzina roślin z rzędu mydleńcowców (Sapindales). Należy tu ok. 80 rodzajów z co najmniej 873 gatunkami[2] występującymi głównie w tropikach. Nieliczni przedstawiciele rosną w klimacie umiarkowanym na półkuli północnej sięgając po południową Kanadę, południową Europę, Koreę i Japonię; na półkuli południowej sięgają po Patagonię, południowe krańce Afryki, południowo-wschodnią Australię[3]. Niektórzy przedstawiciele rodziny mają duże znaczenie użytkowe. Szeroko rozpowszechniony w uprawie został nanercz zachodni dostarczający tzw. „jabłka nanerczowego” (soczysta szypuła owocu) oraz właściwych owoców, którymi są orzechy nanerczowe zwane też nerkowcami i orzechami cashew. Także owoce innych gatunków z tego rodzaju są jadalne. Mango indyjskie dostarcza owoców zwanych mango i jest bardzo rozpowszechnionym gatunkiem owocowym w tropikach. Jadalne owoce daje także pistacja właściwa (zob. orzeszki pistacjowe) i pistacja atlantycka oraz wiele innych gatunków z tej rodziny. Roślinami z których wytwarza się przyprawy są m.in. sumak garbarski i schinus brazylijski (pieprz brazylijski zwany też czerwonym). Wykorzystuje się żywice i gumy drzew z tego rodzaju, z owoców i galasów niektórych gatunków sumaków wytwarza się barwniki. Szereg gatunków dostarcza cenionego drewna. Liczne gatunki są też uprawiane jako ozdobne, w strefie klimatu umiarkowanego, w tym w Polsce to głównie sumak octowiec i perukowiec podolski, w obszarach cieplejszych także: schinus peruwiański, pistacja chińska, Harpephyllum caffrum, Rhodosphaera rhodanthema, Searsia lancea[3].

Nanerczowate
Ilustracja
Nanercz zachodni
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

nanerczowate

Nazwa systematyczna
Anacardiaceae R. Br.
J. H. Tuckey, Narr. Exped. Zaire: 431. 5 Mar 1818, nom. cons.
Pistacja właściwa
Sumak octowiec
Perukowiec podolski

Rośliny z tej rodziny zawierają często związki działające silnie drażniąco, powodując dermatozy w przypadku kontaktu i reakcje alergiczne w przypadku spożycia. Do związków tych należą katechole, rezorcyna i inne związki fenolowe. Szczególnie źródłem zagrożeń są różne gatunki z rodzaju oparzeniec Toxicodendron[3]. Rośliny z tej rodziny cechują się obecnością przewodów żywicznych w różnych organach, często silnie wysycona żywicami jest kora[3]. Występują w nich też przewody z sokiem mlecznym[4], który czernieje w kontakcie z powietrzem[3]. W roślinach tych obficie występują poza tym garbniki, olejki eteryczne, balsamy i śluzy[4].

Morfologia

edytuj
 
Kwiatostan mango indyjskiego
 
Owoc mango indyjskiego
Pokrój
Drzewa, krzewy i pnącza[3].
Liście
Skrętoległe, rzadko naprzeciwległe. Blaszka pojedyncza lub złożona – trójlistkowa lub pierzasta, rzadziej liście dłoniasto złożone lub dwulistkowe. Przylistków brak. Listki na osi osadzone naprzeciwlegle lub skrętolegle[3].
Kwiaty
Zebrane są w wyrastające w kątach liści lub szczytowo wiechy lub kłosy, rzadko rozwijają się bezpośrednio na pniu (kaulifloria) lub pojedynczo. Kwiaty są obupłciowe lub jednopłciowe i zwykle wówczas rośliny są dwupienne. Kwiaty są promieniste (rzadko słabo grzbieciste) i wyrastają na często członowanych szypułkach[3]. Dno kwiatowe różnie wykształcone – często z gynoforem i dyskiem, czasem wykształcone kubeczkowato i wówczas obejmuje w różnym stopniu zalążnię[4]. Działki kielicha występują w liczbie od trzech do pięciu i są u nasady częściowo zrośnięte. Bywają trwałe i podczas owocowania mogą się powiększać. Płatków korony jest zwykle od czterech do pięciu (rzadziej 3, 6 do 8 lub są całkiem zredukowane) i są wolne lub zrośnięte. Pręcików jest zwykle dwa razy tyle co płatków czasem jest tylko jeden lub znacznie więcej – ponad 100. Czasem tylko pojedynczy lub dwa pręciki są płodne, a pozostałe wykształcają się jako prątniczki. Ich nitki u niektórych przedstawicieli zrastają się u dołu. Pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem. Zalążnia jest górna[3] lub wpół dolna z powodu obrastania przez dno kwiatowe[4] i tworzona jest przez jeden do pięciu zrośniętych owocolistków, z których każdy tworzy własną komorę zawierającą po jednym zalążku. Szyjek słupka jest od 1 do 5, wolnych lub zrastających się[4]. Znajdujące się na ich szczycie znamiona są główkowate, dyskowate, podzielone na łatki lub pochwowate[3].
Owoce
Najczęściej pestkowce, rzadziej niełupki, skrzydlaki, mieszki i jagody[3]. Zawierają od jednego do wielu nasion o dużym zarodku i zredukowanym bielmie[4].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla osoczynowatych Burseraceae, umieszczana w rzędzie mydleńcowców Sapindales w obrębie kladu różowych obejmującego część roślin okrytonasiennych[2].

mydleńcowce

Biebersteiniaceae




łużnikowate Nitrariaceae





Kirkiaceae




osoczynowate Burseraceae



nanerczowate Anacardiaceae






mydleńcowate Sapindaceae




biegunecznikowate Simaroubaceae



meliowate Meliaceae



rutowate Rutaceae







Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht., rząd Burserales Baskerville, podrząd Anacardiineae Engl., rodzina nanerczowate (Anacardiaceae Lindl.)[5].

Wykaz rodzajów[6]

Podrodzina Spondiadoideae Takhtajan

Podrodzina Anacardioideae Takhtajan

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-11-02] (ang.).
  3. a b c d e f g h i j k Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 369-371. ISBN 978-1-842466346.
  4. a b c d e f Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 304-310. ISBN 83-7079-778-4.
  5. Crescent Bloom: Anacardiaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-25]. (ang.).
  6. List of Genera in ANACARDIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-11-02] (ang.).