The Bread and Puppet Theatre
The Bread and Puppet Theatre (często zwany Bread & Puppet) – radykalny politycznie (lewicowy, kontrkulturowy) teatr lalek, założony i kierowany przez Petera Schumanna w 1961 roku. Siedzibą teatru jest Glover w stanie Vermont w USA.
 Pokaz Our Domestic Resurrection Circus – połowa lat 80. | |
| Pełna nazwa |
The Bread and Puppet Theatre |
|---|---|
| Typ teatru | |
| Założyciel | |
| Kierownictwo artystyczne |
Peter Schumann |
| Data powstania |
1961 |
| Państwo | |
| Stan | |
| Lokalizacja | |
Położenie na mapie Vermontu  | |
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych  | |
| 44°41′03″N 72°10′41″W/44,684167 -72,178056 | |
| Strona internetowa | |
Historia edytuj
Teatr został założony w 1961 roku w Nowym Jorku. W 1970 przeprowadził się na farmę Cate Farm w Vermont, gdzie w latach 1970-1974 opiekę nad artystami sprawowało Goddard College w Plainfield. Do roku 1974 zespół funkcjonował jako komuna. W połowie lat 70. teatr przeniósł się na farmę w Glover, gdzie funkcjonuje do dziś. Farma stała się domem artystów, miejscem przedstawień (zarówno wystawianych w zamkniętej przestrzeni jak i plenerowych). W Glover przy teatrze powstało również wydawnictwo i obszerne muzeum upamiętniające ponad cztery dekady pracy zespołu. Bread & Puppet Theatre otrzymał państwowe dotacje National Endowment for the Arts oraz liczne nagrody od organizacji, np.: Puppeteers of America.
Do 1998 roku Bread & Puppet organizował doroczne widowisko pod nazwą Our Domestic Resurrection Circus, wewnątrz i wokół naturalnego amfiteatru na swoim terenie. W latach 90. festiwal bardzo się rozrósł, przyciągając tłumy dziesiątek tysięcy ludzi obozujących na ziemiach sąsiednich farmerów przez festiwalowy weekend. Święto stało się z czasem zbyt duże, niekontrolowane i coraz mniej i mniej zgodne z założeniami teatru. W 1998 roku przypadkowo podczas nocnej bójki zginął jeden z biwakujących. W konsekwencji Peter Schumann zrezygnował z dalszego organizowania festiwalu[1]. Od tamtego czasu odbywają się jedynie mniejsze weekendowe przedstawienia przez całe lato, teatr podróżuje po stanach Nowy Jork i Nowa Anglia oraz od czasu do czasu rusza w trasy po USA i zagraniczne. W Nowym Jorku Bread & Puppet raz do roku w okresie wakacyjnym daje przedstawienie w Theater for the New City.
W 2000 roku ochotnicy z Bread & Puppet, organizujący paradę lalek przeciw karze śmierci podczas obrad Republican National Convention w Filadelfii zostali niesłusznie aresztowani pod zarzutem planowania działań terrorystycznych. Oskarżenia wycofano, lecz sprawa aresztowania lalkarzy nabrała rozgłosu[2].
Było tam kilku naszych ludzi, pracowali przy budowie lalek. Policja weszła do pracowni... aresztowali ludzi, i zabrali lalki. Wyszło więc na to, że lalki to przestępcy.
Idea edytuj
Nazwa teatru (w tłumaczeniu „teatr lalki i chleba”) wywodzi się od zwyczaju dzielenia się z widzami i gośćmi teatru świeżym chlebem (z sosem aioli, przyrządzanym z oliwek i czosnku) własnego wypieku na znak, że sztuka powinna być tak powszednia dla życia jak chleb, oraz jako symbol tworzenia wspólnoty. Można szukać w tym geście echa rzymskiej frazy „chleba i igrzysk” (łac. panem et circenses) lub robotniczego sloganu „chleba i róż”, jednak sami twórcy teatru nie odwołują się bezpośrednio do tych skojarzeń[potrzebny przypis]. Nadrzędnym celem teatru jest rozbudzenie w widzu wrażliwości, pokazanie, czym jest dobro i zło, zwłaszcza to obecne w życiu politycznym. Teatr kładzie duży nacisk na edukacje i popularyzację sztuki. Artyści wyrażając poglądy pacyfistyczne stanowczo sprzeciwiali się wojnie wietnamskiej, a olbrzymie lalki stworzone przez Schumanna stały się stałym elementem wyposażenia wielu pacyfistycznych demonstracji. Tendencje lewicowe znalazły wyraz m.in. w poparciu dla Sandinistycznego Frontu Wyzwolenia Narodowego Daniela Ortegi, gdy junta w 1979 roku przejęła władzę w Nikaragui. Teatr krytykuje dyskryminację rasową, niszczenie środowiska naturalnego, przymusową służbę wojskową, globalizm[3]. Spektakle przyjmują charakter moralitetów – pełne są prostej symboliki, archetypów i odwołują się do Biblii, mitów oraz baśni.
Lalki edytuj
Lalki biorące udział w spektaklach mają rozmiary od kilkunastu centymetrów do 5,5 metra wysokości. Równie często aktorzy podczas przedstawień używają masek. Lalki różnego typu i maski są zwykle projektowane przez samego Schumanna i powstają zgodnie z filozofią taniej sztuki (Cheap Art Philosophy) z najtańszych tworzyw i odpadków. Każda z nich uosabia konkretną postawę lub cechę ludzką. Razem tworzą zespół stale pojawiających się w różnych przedstawieniach postaci. Do najbardziej znanych należą: Uncle Fatso - karykatura wuja Sama, symbolizuje zachłanne instytucje, chciwość i wyzysk; Gray Ladies (Szare Panie) - macierzyństwo, miłość, ale też troska, cierpienie; Śmieciarze i Praczki - milcząca masa, społeczeństwo; Żołnierz o głowie stopionej z hełmem - brutalna siła, przemoc, Biały Koń - wolność.
Spektakle edytuj
Teatr tworzy spektakle o różnym formacie. Są wśród nich etiudy, widowiska plenerowe, a także wielkie epickie widowiska.
Etiudy, przeznaczone do grania we wnętrzach, charakteryzują się poetyckością, oddziałują poprzez ruch, kolor, dźwięk. Należą do nich m.in.: Fire (1962, 1966-68), Gray Lady Cantatas nr 1, nr 2, nr 3, The Dead Man Rises (1967), The Birdcatcher In Hell ( (1964-65), Joan of Arc ((1977), Wenus (1980), Goya (1980, wariacje na temat Okropności wojny Goi). Do niewielkich form dramatycznych można też zaliczyć narracyjne scenki uliczne z prostym przesłaniem, np.: Revange of the Law (1971), Hallelujah (1972), Pożegnanie z matką (1972).
Do większych form należą realizacje uliczne, przygotowywane na marsze i demonstracje, a także specjalnie przygotowywane spektakle dla dzieci, w tym: Chicken Little (1966), The Story of One who Set Out to Study Fear (1981), The Difficult Life of Uncle Fatso (1970), liczne wersje Crucifixion, coroczne szopki i widowiska pasyjne.
Syntezą i rozbudową obu powyższych form są wielkie epickie widowiska, niektóre w formie przeznaczone dla kilkutysięcznej widowni. Aktorom towarzyszy orkiestra, a muzyka staje się jednym z głównych elementów przedstawienia. Często pomniejsze sztuki przygotowane przez teatr stają się częścią składową wielkich widowisk. Łączy się w nich tematyka biblijna i współczesna (polityczna), a głównym ich motywem jest walka dobra ze złem. Do takich projektów można zaliczyć:
- 1969 Wołanie ludu o mięso
- 1970 Our Domestic Resurection Circus – łączy opowieść o ukrzyżowaniu Chrystusa z historią społeczną Ameryki;
- 1975 A Monument for Ishi – mówi o zagładzie Indian, widowisko powstało jako sprzeciw wobec oficjalnych obchodów 200-lecia istnienia Stanów Zjednoczonych;
- 1976 White Horse Butler
- 1977 Masaniello
- 1978 Volkenstein
- 1980 The Story of Bread
- 1981 Voyzeck Karla Georga Buchnera – pierwsza dokonana przez teatr inscenizacja dzieła literackiego
Wołanie ludu o mięso (1969) edytuj
Ta sztuka zapewniła The Bread and Puppet Theatre rozgłos po pokazie na festiwalu w Nancy. Widowisko oparte jest o schemat misterium, wykorzystuje oś fabularną Biblii, na scenie pojawiają się aktorzy w maskach i lalki od kilku centymetrów do kilku metrów wzrostu. Rozwój akcji jako narrator komentuje sam Schumann. Prolog sztuki nawiązuje do mitologii greckiej. Z lubieżnego uścisku Uranosa i Matki Ziemi (w tych rolach pięciometrowe lalki wuja Sama i brzydkiej gospodyni domowej) rodzi się Chronos (dwumetrowa lala) i w atmosferze zabawy i karnawału, przy akompaniamencie wesołej muzyki zabija ojca. Część I przedstawia zawiera znane wątki ze Starego Testamentu, część II – z Nowego. Widzowie są świadkami scen biblijnych: stworzenia pierwszych ludzi (wyłaniają się w kokonach z folii z kłębowiska potworów ziemi), wygnanie Adama i Ewy z raju. Kain, zmuszając zwierzęta do uległości i czyniąc je swoim mięsem, popełnia pierwszy mord i w świat wkrada się zło. Genealogia Józefa i Maryi pokazana jest jako pochód aktorów i lalek (od najmniejszej, parocentymetrowej, do aktora, który zmienia co chwila maski). Schumann pokazuje narodziny Chrystusa, pokłon Trzech Króli (tu jedna lalka o trzech głowach), gniew Heroda (pojawia się lalka Żołnierza – symbolu ponadczasowego zła, słychać opowieść Wietnamki, której mąż zginął w bombardowaniu, nadlatuje samolot w kształcie ptaka o rybiej głowie i przygniata ukrywające się bezbronne kobiety). Dalej następują cuda dokonane przez Jezusa, jego nauki, w Ostatniej Wieczerzy biorą udział zarówno aktorzy jak i widzowie, dzieląc się wspólnie chlebem. Chrystus zostaje ukrzyżowany, a ptak- samolot teraz staje się krzyżem, na którym wisi Odkupiciel. Następuje wyciemnienie, jedynie w świetle latarek można oglądać zdejmowanie ciała z krzyża. Gdy światło powraca widać smoka, którego paszczy wystaje głowa Chrystusa. Smok zostaje wciągnięty na linach pod sufit, co ma oznaczać Wniebowstąpienie.
Bread & Puppet na świecie edytuj
Teatr występował też na starym kontynencie. W latach 70. systematycznie pojawiał się na różnych festiwalach, w tym na Festiwalu Teatralnym w Nancy, BITEF-ie w Belgradzie, Dubrowniku, Adelaide i innych.
W Polsce Bread & Puppet występował w latach:
Bibliografia edytuj
- Małgorzata Semil, Elżbieta Wysińska: Słownik współczesnego teatru. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1990, s. 46-48. ISBN 83-221-0444-8.
Przypisy edytuj
- ↑ Rehearsing with Gods. Chelsea Green Publishing. [dostęp 2008-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-04)].
- ↑ Raleigh. Bread & Puppet Theater. [dostęp 2011-02-08].
- ↑ Independent Weekly: Arts: Feature: Puppet Masters. [dostęp 2009-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-25)].
- ↑ Małgorzata Semil, Elżbieta Wysińska: Słownik współczesnego teatru. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1990, s. 46-48. ISBN 83-221-0444-8.
- ↑ Bread and Puppet Theatre. [dostęp 2011-02-08].