Wikipedia

Bytkowice

wieś w województwie kujawsko-pomorskim

Bytkowice – (niem. Böthkenwalde) wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, w gminie Koronowo.

Bytkowice
wieś
Ilustracja
Bytkowice – dawny cmentarz niemiecki (nagrobek Wilhelmine Kuhlmeyer)
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

bydgoski

Gmina

Koronowo

Wysokość

110[2] m n.p.m.

Liczba ludności (2022)

131[3]

Strefa numeracyjna

52

Kod pocztowy

86-010[4]

Tablice rejestracyjne

CBY

SIMC

0088800

Położenie na mapie gminy Koronowo
Mapa konturowa gminy Koronowo, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Bytkowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Bytkowice”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Bytkowice”
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego
Mapa konturowa powiatu bydgoskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Bytkowice”
Ziemia53°16′32″N 17°53′14″E/53,275556 17,887222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bydgoskiego.

Demografia edytuj

Liczba ludności wsi na podstawie dostępnych źródeł
Rok Liczba mieszkańców Mężczyźni Kobiety Polacy Niemcy Katolicy Protestanci Liczba domów Źródło
1839 38 10 [5]
1846 190 24 [6]
1860 198 38 160 30 [7]
1867 178 [8]
1871 185 92 93 17 168 26 [8]
1874 182 [9]
1880 185 26 [10]
1885 198 97 101 27 171 26 [11]
1905 178 30 148 30 148 27 [12]
1910 186 [13]
1921 137 69 68 35 102 26 111 26 [14]
1998 141 82 59 [15]
2002 112 65 47 [15]
2009 109 58 51 [15]
2011 122 66 56 [15]
2018 116 [16]

Historia wsi edytuj

W miejscu, gdzie obecnie leży wieś Bytkowice, na początku XIX wieku znajdował się las będący częścią dóbr leśnych koronowskich (niem. Königliche Coronowoschen Forst), należących do rewiru Salno[17]. Las ten był przecięty drogami łączącymi sąsiadujące miejscowości, znajdowało się tam również około 50 pastwisk leśnych[18]. Pomiar i rozgraniczenie las rewiru Salno zostało wykonane w latach 1796–1798 przez mierniczego Rejencji Bydgoskiej Trippa. 25 czerwca 1834 roku król pruski Fryderyk Wilhelm II na mocy najwyższego rozkazu gabinetowego nadał miastu Bydgoszczy prawa własności do lasu rewiru Salno, co było początkiem akcji kolonizacyjnej. Obszar o powierzchni 1421 mórg został przeznaczony pod utworzenie nowej miejscowości, natomiast pozostały obszar został podzielony pomiędzy sąsiadujące Salno, Więzowno, Stary Dwór, Gościeradz, Wtelno oraz Gogolinek jako rekompensata za pastwiska znajdujące się pierwotnie w lesie. Z obszaru, który wszedł w skład nowej miejscowości, Rada Miejska w Bydgoszczy 15 marca 1837 roku zleciał wydzielenie 29 działek[19]. Plan pomiarowy nowej miejscowości został stworzony przez pracującego w magistracie bydgoskim Carla Friderika Wilhelma Grapowa w maju 1837 roku. W momencie sporządzania planu teren pod założenie nowej kolonii był już częściowo oczyszczony z drzew. Odpowiedzialnym za wycinkę i zgłaszanie postępów do magistratury był leśniczy Kersten z Wtelna. Z pierwotnego obszaru 1372 morgi zostały przeznaczone na działki do sprzedaży, pozostałe 49 mórg zostało przeznaczone na teren cmentarza, szkołę oraz nowo wytyczone drogi[20]. 2 grudnia 1837 roku Rada zatwierdziła warunki sprzedaży wydzielonych działek na zasadzie otwartej publicznej licytacji, która odbyła się w dniach 19–21 grudnia tego samego roku. Po licytacji nabywcy byli zobowiązani wpłacić do kasy miasta połowę wartości zakupionej działki[19][21].

Lista nabywców działek, którzy wylicytowali działki w Böthkenwalde w dniach 19–21 grudnia 1837 roku[21]
Nr działki Właściciel Miejsce zamieszkania Obszar (morgi) Wartość zakupu (talary)
1 Daniel Hinz Wilcze 87 145
2 David Hinz Trzemiętowo 87 145
3 Michael Hinz Marcelewo 60 100
4 Adam Hinz Wierzchucin 87 145
5 10 17
6 Johan Georg Maag Stary Dwór 10 50
7 Baron Mortiz Heinrich von Wittken Słupowo 87 145
8 60 100
9 Christoph Wiedermann Stary Dwór 60 181
10 Jacob Kuhlmeyer Trzeciewiec 10 19
11 Michael Hinz Marcelewo 60 100
12 Adam Hinz Wierzchucin 60 100
13 Michael Hinz Marcelewo 60 100
14 Johan Frank Drzewianowo 60 112
15 Johan Bromund Więzowno 10 23
16 Andreas Schulz Stary Dwór 60 121
17 10 30
18 Baron Moritz Heinrich von Wittken Słupowo 14 145
19 57 100
20 David Ferch Gogolin 60 100
21 Wojciech Gołębiewski Okole 10 22
22 Franz Klettke Wątrobowo 60 100
23 Paul Kolander Wątrobowo 60 102
24 David Hammler Przepałkowo 10 26
25 Daniel Stöckmann Gogolin 60 124
26 Johan Schumann Trzeciewiec 10 22
27 Christian Maag Stary Dwór 60 100
28 Franz Radtke Stary Dwór 10 36
29 Johan Buchholtz Koronowo 10 17

Do momentu całkowitej spłaty należności za działkę, jej nabywca nie mógł jej sprzedawać ani dzielić. Nowi osadnicy byli zobowiązani do powiadomienia magistratury o planowanym rozpoczęciu budowy domu mieszkalnego. Miasto Bydgoszcz nie brało odpowiedzialności ani nie gwarantowało żadnej pomocy osadnikom w przypadku wystąpienia jakichkolwiek wypadków losowych na terenie nowo nabytej działki. Jednocześnie zalecało nabywcom budowę w taki sposób, żeby zminimalizować zagrożenie pożarowe oraz wymagało, żeby udowodnić przed Magistraturą, że budowa postępowała zgodnie z tymi zaleceniami. Obowiązkowe było również wytyczenie i utrzymywanie dróg dojazdowych na place budowy w sposób umożliwiający urzędnikom dotarcie do nich oraz sukcesywne sadzenie drzew na nabytych działkach. Osoby, które nabyły działki na rynku wtórnym od pierwszych właścicieli w 1844 roku, zawarły w miastem Bydgoszcz odpowiednie kontrakty na kupioną ziemię[21].

8 listopada 1838 roku Wydział Spraw Wewnętrznych Rejencji Bydgoskiej wydał dokument utworzenia kolonii Böthkenwalde, powstałej z pertynencji leśnej dawniej do rewiru Salnowskiego należącej, teraz kamlaryi Miasta Bydgoszczy przekazanej. Nowo powstała kolonia dołączona została do królewskiego urzędu ekonomiczno-poborowego koronowskiego[22]. Założenie Boethkenwalde wiązało się z nową falą osadnictwa pruskiego w regionie, trwającą od 1815 roku. Wiele innych miejscowości zostało założone wg podobnego schematu – wzdłuż istniejących dróg, łączących sąsiednie miejscowości, m.in. Cierplewo (1829), Olszewka (1830) czy Jagodowo[23]. Źródłem nazwy Böthkenwalde jest złożenie nazwiska Böthke z członem –walde oznaczającym las[24][25]. Nazwa miejscowości pochodzi od nadburmistrza Bydgoszczy Carla Augusta Boethke, który brał aktywny udział w pracach nad tworzeniem nowej kolonii[21]. W sąsiadującym Wtelnie, w nadleśnictwie, zorganizowana została w 1841 roku licytacja 800 klastrów (sążni wiedeńskich, ok. 1500 m łącznie) kłód sosnowych na budowę domów dla nowych osadników[26]. Drewno z lasu wykarczowanego podczas zakładania nowej kolonii zostało przerobione na węgiel drzewny i sprzedane w łącznej ilości ok. 30 tys. korców sprzedane przez miejscowego leśnika w dwóch partiach na zasadzie licytacji po najwyższej zaoferowanej cenie w partiach po 300–600 korców[27][28].

W styczniu 1842 roku Böthkenwalde zostało przypisane decyzją Królewskiego Sądu Ziemsko-Miejskiego do okręgu Komisji Sądowej w Koronowie[29]. Od roku 1843 w wykazie przychodów kasy miejskiej w Bydgoszczy pojawił się wpływ renty osadniczej z kolonii Böthkenwalde, która w tym roku wynosiła 313 talarów, 1 srebrny grosz i 6 fenigów[30]. W roku 1844 nauczycielem tymczasowym przy wiejskiej ewangelickiej szkole został David Stöckmann, nauczyciel prywatny i uczeń seminarium pomocniczego w Fordonie[31]. W lutym 1847 roku został on zatwierdzony na stanowisko nauczyciela stałego[32]. Rozwój kolonii Böthkenwalde w przeciągu pierwszych kilku lat następował na tyle szybko, że zostało to odnotowane w Rocznikach rolnictwa Prus Królewskich z 1846 roku, gdzie jest ona wspomniana jako osada licząca już około 20 zabudowań. Zauważono, że „teraz te wielkie równiny, które jeszcze 10 lat temu porastał gęsty las będący schronieniem dla wilków pokryte zostały farmami hodowlanymi, polami uprawnymi i ogrodami”[33].

Cmentarz w Böthkenwalde służył do pochówku mieszkańców wyznania ewangelickiego. Najbardziej okazałe groby były dziełem bydgoskich kamieniarzy: Gustava Wodsacka oraz Carla Bradtke[21].

W grudniu 1850 roku królewski geodeta Zimmerman sporządził mapę niwelacyjną i sytuacyjną Böthkenwalde, które przygotowane zostały na potrzebę wykonania sieci rowów melioracyjnych, które poprowadzone zostały przez istniejące zbiorniki wodne i rozlewiska, znajdujące się w zagłębieniach terenu[34].

W listopadzie 1850 roku Böthkenwalde wraz z wieloma okolicznymi wsiami zostały przekazane z obwodu Komisji Sądowej w Koronowie do Sądu Powiatowego, znajdującego się również w Koronowie[35]. Nakazem Najwyższego Sekretarza Rejencji Bydgoskiej z dnia 14 lipca 1859 roku kolonia Böthkenwalde została zamieniona w gminę o tej samej nazwie[36]. W roku 1885 we wsi było łącznie 351 ha pól oraz 3 ha łąk, a średni zysk z podatku gruntowego z jednego hektara wynosił 18,41 marek z pola uprawnego oraz 5,87 marek z łąki[11].

W drugiej połowie XIX wieku w Böthkenwalde zbudowany został przez zamożną rodzinę Hinz niewielki dworek. W skład majątku wchodziły również park ze stawem położony po przeciwnej stronie drogi oraz budynki dla służby. Pierwszym właścicielem dworu był Daniel Hinz, w latach 80. XIX wieku przeszedł on na własność jego syna Carla Wilhelma, w 1895 roku właścicielem został syn Carla, Emil a ostatnim właścicielem był syn Emila, Wilhelm. Znaczna część dworu spłonęła w kwietniu 1945 roku i nigdy nie została odbudowana[21].

Po I wojnie światowej dekretem z dnia 20 marca 1920 roku Ministerstwo Byłej Dzielnicy Pruskiej nadało miejscowości Böthkenwalde polską nazwę Bytkowice[37], która powstała w wyniku substytucji fonetyczno-słowotwórczej nazwy niemieckiej[38]. W okresie międzywojennym wieś należała do województwa poznańskiego i była do roku 1934 siedzibą gminy o tej samej nazwie. Właściwy sąd powiatowy znajdował się w Koronowie. Właścicielem majątku w tym okresie był Emil Hinz[39]. W tym czasie prawie 75% ludności stanowili Niemcy[40]. Z tego czasu zachowały się pozostałości niemieckiego cmentarza wraz z niektórymi grobami. Szkoła w Bytkowicach w okresie międzywojennym należała do obwodu szkolnego w Gościeradzu[41]. Zgodnie z rozporządzeniem Wojewody Poznańskiego z 22 września 1934 roku dotychczasowa gmina wiejska Bytkowice została przekształcona w gromadę Bytkowice należącą do gminy Koronowo[42].

W połowie lipca 1933 roku w Bytkowicach miało miejsce morderstwo – Alojzy Hamerling, pastuch zamordował Juliana Sajdaka, włóczęgę z Małopolski, co zostało szeroko odnotowane przez lokalną prasę. Przesłuchania podejrzanego, które doprowadziły do przyznania się przez niego do winy, były prowadzone przez komendanta posterunku policji w Koronowie, Stanisława Chudziaka[43].

Po II wojnie światowej, po opuszczeniu gospodarstw przez rodziny niemieckie, w Bytkowicach zostali osiedleni repatrianci z obszaru II Rzeczypospolitej. Pierwsze rodziny zostały osiedlone na przełomie marca i kwietnia 1945 roku. Ponad 60% rodzin, które zostały skierowane przez Urząd Repatriacyjny, pochodziło z powiatu Kamionka Strumiłowa[44]. Ogólny plan wsi, jak i rozmieszczenie poszczególnych gospodarstw, pozostają praktycznie niezmienne od przełomu XIX i XX wieku[45].

Szkoła, nieczynna po II wojnie światowej, wznowiła swoją pracę w latach 1956–1968. Nauczycielem został Maksymilian Bobrowski. Po roku 1968 szkoła została zamknięta, a uczniowie podzieleni między szkoły w Gościeradzu i Wtelnie[21].

Nazwa edytuj

Obecnie jedyną używaną formą przymiotnika odrzeczownikowego w przypadku wsi Bytkowice jest bytkowicki, jednak zalecenie Komisji Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych wymienia jako prawidłową formę bytkowski[46].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 14209
  2. ↑ Aktualności – Geoportal 2 [online], www.geoportal.gov.pl [dostęp 2018-07-25] (pol.).
  3. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-03].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 132 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  5. ↑ Amtsblatt der Königlichen Preußischen Regierung zu Bromberg [online] [dostęp 2022-07-29].
  6. ↑ Eduard Messow, Topographisch-statistisches Handbuch des Preussischen Staats oder: Alphabetisches Verzeichniß sämmtlicher Städte, Flecken, Dörfer, Rittergüter, Vorwerke, Mühlen, oder sonstiger bewohnter Anlagen, Fabriken und Grundstücke, welche einen eigenen Namen führen: mit genauer Bezeichnung der letztern ..., Baensch, 1846 [dostęp 2019-05-12] (niem.).
  7. ↑ Hoffmann, Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg. Mit Angabe des Kreises, des Gerichts-, Polizei- und Gemeindebezirks, der Grundherrschaft, des Pächters, des specificirten Areals, der Häuser, der Einwohnerzahl, des Pfarrsprengels, Schulkreises, der Speditions-Postanstalt u.s.w. Nebst Beilagen historischen und statistischen Inhalts etc., Bromberg, 1860 [dostęp 2019-05-12].
  8. ↑ a b Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung. 1, Die Gemeinden und Gutsbezirke der Provinz Preussen und ihre Bevölkerung. Nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. December 1871, 1874 [dostęp 2022-07-29] (pol.).
  9. ↑ Poznan Supercomputer and Networking Center PSNC, Amtsblatt der Königlichen Preussischen Regierung zu Bromberg. 1874, 1874 [dostęp 2019-05-12] (ang.).
  10. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom I – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2019-05-12].
  11. ↑ a b Statistisches Landesamt Prussia, Generalregister zum gemeindelexikon für das königreich Preussen: Auf grund der materialien der volkszahlung vom 1. dezember 1885 ..., Königlich statistisches bureau, 1888 [dostęp 2019-05-12] (niem.).
  12. ↑ Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen. Auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1905 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1908 [dostęp 2019-05-12].
  13. ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.ulischubert.de [dostęp 2019-05-12].
  14. ↑ Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 10: Województwo Poznańskie, Warszawa, 1926 [dostęp 2019-05-12].
  15. ↑ a b c d Wieś Bytkowice (kujawsko-pomorskie) » mapy, GUS, nieruchomości, kod pocztowy, regon, edukacja, kierunkowy, demografia, statystyki, tabele, linie kolejowe, drogi publiczne, liczba ludności [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-07-29] (pol.).
  16. ↑ Liczba ludności stan na 31.12.2017 r. – BIP – Gmina Koronowo [online], www.bip.koronowo.pl [dostęp 2019-05-12].
  17. ↑ Schrötter: Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West – Preussen nebst dem Netzdistrict, 1:150 000, 1802.
  18. ↑ Tripp, Karte v. d. Kgl. Forst Revierr Sollno und zwar v. demjeningen Theile... welches... d. Magistrat zu Bromberg anheim geffalen ist [online] [dostęp 2022-07-29] (pol.).
  19. ↑ a b Das Sollnoer Revier, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, jednostka 6/189/0/3.3.5/0708.
  20. ↑ Grapow, Original Plan v. d. ... der Stadt Bromberg verliebenen, nach denen abgefundenen Servituten, übriggeblieben Thiel, d. vormaligen Kgl Solloer Forst – Reviers, in d. Oberförsterei Wtelno belegen gewesen... 1837 [online] [dostęp 2022-07-29] (pol.).
  21. ↑ a b c d e f g Michał. Grygorewicz, Historia Bytkowic, wyd. I, Bytkowce: Michał Grygorewicz, 2020, ISBN 978-83-957727-0-2, OCLC 1228829698 [dostęp 2022-07-29].
  22. ↑ Dziennik Urzędowy Król. Pruskiey Regencyi w Bydgoszczy. 1838, 1838 [dostęp 2019-05-12].
  23. ↑ Walther Maas, Unser Bromberg: heimatkundliche Aufsatze., „Selbstverlag des Geographischen Instituts der Kanthochschule”, 1962, s. 120.
  24. ↑ Sulimierski Filip, Walewski Władysław: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 1. Warszawa: 1880–1914, s. 276.
  25. ↑ Max Gottschald: Deutsche Namenkunde – Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. München: 1932, s. 120.
  26. ↑ Publiczny Donosiciel. 1841, 1841 [dostęp 2019-05-12].
  27. ↑ Publiczny Donosiciel. 1841, 1841 [dostęp 2019-05-12].
  28. ↑ Publiczny Donosiciel. 1842, 1842 [dostęp 2019-05-12].
  29. ↑ Oeffentlicher Anzeiger zum Amtsblatt No.5 der Königl. Preuss. Regierung zu Bromberg. 1842, 1842 [dostęp 2019-05-12].
  30. ↑ Publiczny Donosiciel. 1843, 1843 [dostęp 2019-05-12].
  31. ↑ Dziennik Urzędowy Król. Pruskiey Regencyi w Bydgoszczy. 1844, 1844 [dostęp 2019-05-12].
  32. ↑ Bromberg (Regierungsbezirk), Amtsblatt der Königlichen Preußischen Regierung zu Bromberg: 1847, Amtsblattstelle der Regierung, 1847 [dostęp 2022-07-29] (niem.).
  33. ↑ Annalen der landwirtschaft in den Königlich Preussischen staaten ... v.8 1846. [online], HathiTrust [dostęp 2019-05-12] (ang.).
  34. ↑ Jednostka – Szukaj w Archiwach [online], szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2022-07-29] (pol.).
  35. ↑ Dziennik Urzędowy Król. Pruskiey Regencyi w Bydgoszczy. 1850, 1850 [dostęp 2019-05-12].
  36. ↑ Amtsblatt der Königlichen Preussischen Regierung zu Bromberg. 1859.08.12 No.32, 1859 [dostęp 2019-05-12].
  37. ↑ Dziennik Urzędowy Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej 1920.04.29 R.1 Nr18, Wydawnictwo Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej, 29 kwietnia 1920 [dostęp 2019-05-12].
  38. ↑ Barbara Czopek-Kopciuch: Adaptacje niemieckich nazw miejscowych w języku polskim. Kraków: 1995, s. 100.
  39. ↑ Rudolf Red Mosse, Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem). Dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa za rok 1929, Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928 [dostęp 2019-05-12].
  40. ↑ Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. X Województwo poznańskie. Warszawa: 1926, s. 3.
  41. ↑ Powiat Bydgoski (Polska) Wydział Powiatowy, Orędownik Urzędowy Powiatu Bydgoskiego, 1928, nr 5, [s.n.], 1928 [dostęp 2019-05-12].
  42. ↑ Powiat Bydgoski (Polska) Wydział Powiatowy, Orędownik Powiatu Bydgoskiego, 1934, nr 40, [s.n.], 1934 [dostęp 2019-05-12].
  43. ↑ Ponura zagadka zbrodni pod Wtelnem – rozwiązana, „Dzień Bydgoski” (194), 26 sierpnia 1933.
  44. ↑ Archiwum Państwowe oddział w Bydgoszczy: Państwowy Urząd Repatriacyjny Wojewódzki Oddział w Bydgoszczy – zespół 947/0, wydział 1. 1945–1951.
  45. ↑ Crone a. d. Brahe. Königlich-Preussische Landesaufnahme, 1893.
  46. ↑ Witold Taszycki (red.), Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, tom 174, 1972, s. 10.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bytkowice&oldid=73496902”