Koronowo

miasto w województwie kujawsko-pomorskim

Koronowo (niem. Polnisch Crone) – miasto w północnej Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Koronowo.

Koronowo
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Koronowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

bydgoski

Gmina

Koronowo

Aglomeracja

bydgosko-toruńska

Prawa miejskie

1368

Burmistrz

Patryk Mikołajewski

Powierzchnia

28,18 km²

Populacja (31.12.2023)
• liczba ludności
• gęstość


10 743[1]
382,3 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 52

Kod pocztowy

86-010

Tablice rejestracyjne

CBY

Położenie na mapie gminy Koronowo
Mapa konturowa gminy Koronowo, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego
Mapa konturowa powiatu bydgoskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Ziemia53°18′52″N 17°56′14″E/53,314444 17,937222
TERC (TERYT)

0403044

SIMC

0929285

Urząd miejski
pl. Zwycięstwa 1
86-010 Koronowo
Strona internetowa
BIP

Położenie

edytuj

W XVI w. Koronowo jako prywatne miasto duchowne było położone w województwie inowrocławskim[2].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.

Koronowo położone jest nad rzeką Brdą oraz nad jeziorami: Koronowskim (Zalewem Koronowskim), Lipkusz, Białym oraz Kanałem Lateralnym, przy drogach krajowych nr 25 i 56, w odległości 27 km na północny zachód od Bydgoszczy, 71 km od Torunia oraz 335 km od Warszawy.

Pod względem historyczno-etnograficznym miasto leży na Kujawach[3].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski Koronowo znajduje się na pograniczu dwóch mezoregionów: Doliny Gwdy i Pojezierza Południowokrajeńskiego, stanowiących część makroregionu Pojezierza Południowopomorskiego[4].

Nazwa miasta pochodzi od łacińskiej nazwy klasztoru Corona Mariae oznaczającej po łacinie Korona Marii i związana jest z osobą Matki Boskiej. Pod zaborem pruskim miasto nosiło nazwę Polnisch Crone, którą notuje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1902[5]. Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku, którego autorem jest J.E. Muller notuje obecnie używaną, polską nazwę miejscowości Koronowo oraz niemiecką nazwę – Polnisch Crone[6]. Natomiast słownik Alojzego Jougana podaje łacińską nazwę Felix Vallis[7].

Historia

edytuj
 
Ołtarz główny z obrazami Bartłomieja Strobla w bazylice kolegialnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Historia Koronowa zaczyna się od przeniesienia z Byszewa konwentu cystersów i założenia w 1288 r. nowego klasztoru na terenach wsi Smeysche[8]. Kolejne akty lokacji miasta z 1359 r., a następnie z 1368 r., wystawione przez króla Kazimierza Wielkiego, doprowadziły w 1370 r. do założenia miasta[4]. Znaczące dla historii Polski było zwycięstwo w bitwie pod Koronowem wojsk polskich nad Krzyżakami, 10 października 1410 r., w rejonie wsi Wilcze – Łąsko Wielkie, upamiętnione 13-metrowej wysokości pomnikiem, wzniesionym u wylotu drogi z Koronowa w kierunku Koszalina[9]. Podczas kolejnych wojen Królestwa Polskiego z zakonem krzyżackim Koronowo było kilkakrotnie niszczone.

 
Ratusz, Urząd Miasta i Gminy

Rozwój miejscowości nastąpił z końcem XV w. w wyniku rozwoju handlu zbożem, drewnem oraz produkcją garncarską i browarnictwem, którym sprzyjała swoboda spławu na Brdzie. W 1563 r. opat Adam Mirkowski odnowił przywilej lokacyjny i ufundował kościół oraz szpital Świętego Ducha. Od następnego stulecia rozpoczął się powolny upadek znaczenia miejscowości. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Koronowo zostało zagarnięte przez Królestwo Prus i znalazło się w zaborze pruskim[10]. W 1819 r. nastąpiła kasata zakonu, a w 1832 r. rozebrano kościół i szpital Świętego Ducha. W okresie zaborów w mieście działały polskie organizacje.

Okres II wojny światowej

edytuj
Osobny artykuł: Zbrodnia w Buszkowie.

We wrześniu 1939 roku na linii jezior Jezior Byszewskich na zachód od miasta toczyła się obrona prowadzona przez Wojsko Polskie przeciwko Wehrmachtowi. W okresie II wojny światowej Niemcy zamordowali ok. 100 mieszkańców Koronowa. Pamięć pomordowanych uczczono pomnikami: w Srebrnicy, Dębowej Górze, Tryszczynie, Wierzchucinie Królewskim, Buszkowie oraz Koronowie – pomnik na cmentarzu ofiar – Polaków. Od 1942 r. Niemcy nazwali miasto Krone an der Brahe (wcześniej używano nazw Polnisch Krone lub Crone an der Brahe).

Infrastruktura kolejowa

edytuj

W 1909 roku Koronowo uzyskało połączenie kolejowe z Tucholą. W latach 1895–1969 komunikację z Bydgoszczą zapewniała linia kolei wąskotorowej (obecnie pozostały nieliczne torowiska i mosty).

Więzienie w Koronowie

edytuj

W czasie II wojny światowej Niemcy zorganizowali w budynkach przedwojennego polskiego zakładu karnego w Koronowie ciężkie więzienie (Zuchthaus), które funkcjonowało od września 1939 roku do stycznia 1945 r. Przeszło przezeń około 1800 Polaków. Zakład karny w Koronowie był jednym z najcięższych więzień zorganizowanych przez Niemców na okupowanych terenach polskiej części Pomorza. Do końca wojny zamordowali tam 631 osadzonych, głodząc i doprowadzając do ciężkich chorób wynikających z wycieńczenia.

Po zakończeniu wojny komuniści przejęli zakład karny, w którym zorganizowali więzienie Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. W czasach stalinowskich zamordowano tam wielu ludzi uznanych za wrogów władzy ludowej[11].

Demografia

edytuj

31 grudnia 2022 r. miasto liczyło 10 774 mieszkańców[1]. W 2010 r. posiadało 11 029 mieszkańców[12].

Piramida wieku mieszkańców Koronowa w 2014 r.[13]:

 

Zabytki

edytuj
 
Pocysterski klasztor z kościołem pw. Wniebowzięcia NMP
 
Kościół pw. św. Andrzeja
  • Zespół pocysterski pochodzi z końca XIII w. lub z pierwszej połowy XIV w. i był wzniesiony lub zaprojektowany prawdopodobnie przez mistrza Theodoricusa. Wielokrotnie odbudowywany po zniszczeniach w wojnach z Krzyżakami i Szwecją. W 1819 r. po kasacie zakonu został przekształcony w istniejące do dziś więzienie. W skład zespołu wchodzi bazylika mniejsza pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Jest to okazała gotycka bazylika przebudowana częściowo w stylu barokowym z licznymi kaplicami bocznymi; prezbiterium i nawy boczne przykrywają gotyckie sklepienia, w pozostałych częściach sklepienia barokowe. Bazylika posiada bogate barokowe wyposażenie, w tym obrazy Bartłomieja Strobla; ponadto fragmenty polichromii gotyckich. Barokowy pałac i zabudowania klasztorne nie są dostępne ze względu na mieszczący się tam zakład karny[14].
  • Kościół filialny pw. św. Andrzeja został zbudowany w latach 1382–1396 w stylu gotyckim, a następnie przebudowany w renesansie i baroku. Posiada barokowo-rokokowe wyposażenie[15].
  • XIX-wieczna zabudowa usytuowana jest na rynku i w jego okolicach.
  • „Diabelski Młyn” został wybudowany w XIX w. nad Brdą[16].
  • Dawna synagoga została wzniesiona po sekularyzacji Koronowa w XIX w. i napływie niemieckiej ludności żydowskiej[17].

Związki wyznaniowe

edytuj

Kościół katolicki

edytuj

Świadkowie Jehowy

edytuj

Turystyka

edytuj
 
Ceglano-kamienny wiadukt na nieczynnej linii kolejowej w Buszkowie pod Koronowem

Miejscowość jest ośrodkiem wypoczynku weekendowego i letniego dla mieszkańców Bydgoszczy i okolic. W miejscowości znajdują się liczne ośrodki wypoczynkowe, plaża i przystanie. Przez Koronowo lub tuż przy jego granicach przebiega kilka pieszych i rowerowych szlaków turystycznych:

 
Stadion Miejski w Koronowie

Ludzie związani z Koronowem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Koronowem.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Koronowie.

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta partnerskie:

Koronowo
Panorama miasta
Symbole miasta
Brda w Koronowie


Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Wyniki badań bieżących [online], Plik pl_lud_2023_00_09, zakładka Tab 9 04, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2024-09-09].
  2. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 184.
  3. Lokalizacja. koronowo.pl. [dostęp 2022-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-21)]. Cytat: Koronowo położone jest […] na terenie północnej części historycznych Kujaw […]. (pol.).
  4. a b Powstanie miasta.
  5. Koronowo jako „Polnisch Crone” w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom VIII, s. 599.
  6. Muller 1835 ↓, s. 591.
  7. Alojzy Jougan: Słownik kościelny łacińsko-polski. Wyd. V. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2013, s. 256. ISBN 978-83-257-0542-8.
  8. Od ustroju plemiennego do cystersów.
  9. Bitwa z Krzyżakami.
  10. Pod panowaniem pruskim.
  11. Pomnik na cmentarzu ofiar. Oficjalna strona miasta i gminy Koronowo. [dostęp 2010-05-05].
  12. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 2083-3342.
  13. Koronowo w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  14. Zespół poklasztorny cysterski.
  15. Kościół Św. Andrzeja.
  16. Diabelski młyn.
  17. Synagoga.
  18. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05].
  19. a b c d e f Oficjalna strona Miasta i Gminy Koronowo.
  20. Michał Szałkowski: Miasto partnerskie Spinetoli – Włochy. 2008-11-09. [dostęp 2011-11-14].
  21. Michał Szałkowski: Miasta partnerskie Senden – Niemcy. 2007-11-09. [dostęp 2011-11-14].
  22. Michał Szałkowski: Czarny Bór okręg wileński (LITWA). 2007-11-09. [dostęp 2011-11-14].

Bibliografia

edytuj
  • J.E. Muller: Vollstandiges geographish, statistisch, topographisches Worterbuch preusischen Staates. Erfurt: J.E. Muller’sche Buchhandlung, 1835.

Linki zewnętrzne

edytuj