Koronowo

miasto w województwie kujawsko-pomorskim

Koronowo (niem. Polnisch Crone) – miasto w północnej Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie bydgoskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Koronowo.

Koronowo
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek w Koronowie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

bydgoski

Gmina

Koronowo

Prawa miejskie

1368

Burmistrz

Patryk Mikołajewski

Powierzchnia

28,18 km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności
• gęstość


10 774[1]
382,3 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 52

Kod pocztowy

86-010

Tablice rejestracyjne

CBY

Położenie na mapie gminy Koronowo
Mapa konturowa gminy Koronowo, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Położenie na mapie powiatu bydgoskiego
Mapa konturowa powiatu bydgoskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Koronowo”
Ziemia53°18′52″N 17°56′14″E/53,314444 17,937222
TERC (TERYT)

0403044

SIMC

0929285

Urząd miejski
pl. Zwycięstwa 1
86-010 Koronowo
Strona internetowa

W XVI w. jako prywatne miasto duchowne było położone w województwie inowrocławskim[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.

W 1960 roku dokonano spiętrzenia wody na rzece Brdzie tworząc Jezioro Koronowskie.

PołożenieEdytuj

Miasto położone jest nad rzeką Brdą oraz nad jeziorami: Koronowskim (Zalewem Koronowskim), Lipkusz, Białym oraz Kanałem Lateralnym, na pograniczu regionów: w południowej części Borów Tucholskich, w zachodniej części Doliny Brdy, w pasie Pojezierza Południowopomorskiego (w tym Borów Tucholskich i Pojezierza Krajeńskiego). Przy drogach krajowych nr 25 i 56, w odległości 27 km na północny zachód od Bydgoszczy, 71 km od Torunia oraz 335 km od Warszawy.

Koronowo leży w północnej części historycznych Kujaw[3], ze względów etnograficznych zaliczane jest również do południowo-wschodniej Krajny[4][5][6].

NazwaEdytuj

Nazwa miasta pochodzi od łacińskiej nazwy klasztoru Corona Mariae oznaczającej po łacinie Korona Marii i związana jest z osobą Matki Boskiej. Pod zaborem pruskim miasto nosiło nazwę Polnisch Crone, którą notuje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany w latach 1880–1902[7]. Spis geograficzno-topograficzny miejscowości leżących w Prusach z 1835 roku, którego autorem jest J.E. Muller notuje obecnie używaną, polską nazwę miejscowości Koronowo oraz niemiecką nazwę – Polnisch Crone[8]. Natomiast słownik Alojzego Jougana podaje łacińską nazwę Felix Vallis[9].

HistoriaEdytuj

Historia Koronowa zaczyna się od przeniesienia z Byszewa konwentu cystersów i założenia w 1288 r. nowego klasztoru na terenach wsi Smeysche[10]. Kolejne akty lokacji miasta z 1359 r., a następnie z 1368 r., wystawione przez króla Kazimierza Wielkiego, doprowadziły w 1370 r. do założenia miasta[11]. Znaczące dla historii Polski było zwycięstwo w bitwie pod Koronowem wojsk polskich nad Krzyżakami, 10 października 1410 r., w rejonie wsi Wilcze – Łąsko Wielkie, upamiętnione 13-metrowej wysokości pomnikiem, wzniesionym u wylotu drogi z Koronowa w kierunku Koszalina[12]. Podczas kolejnych wojen Królestwa Polskiego z zakonem krzyżackim Koronowo było kilkakrotnie niszczone.

Rozwój miejscowości nastąpił z końcem XV w. w wyniku rozwoju handlu zbożem, drewnem oraz produkcją garncarską i browarnictwem, którym sprzyjała swoboda spławu na Brdzie. W 1563 r. opat Adam Mirkowski odnowił przywilej lokacyjny i ufundował kościół oraz szpital Świętego Ducha. Od następnego stulecia rozpoczął się powolny upadek znaczenia miejscowości. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. Koronowo zostało zagarnięte przez Królestwo Prus i znalazło się w zaborze pruskim[13]. W 1819 r. nastąpiła kasata zakonu, a w 1832 r. rozebrano kościół i szpital Świętego Ducha. W okresie zaborów w mieście działały polskie organizacje.

Okres 2 wojny światowejEdytuj

Osobny artykuł: Zbrodnia w Buszkowie.

We wrześniu 1939 roku na linii jezior Jezior Byszewskich na zachód od miasta toczyła się obrona prowadzona przez Wojsko Polskie przeciwko Wehrmachtowi. W okresie II wojny światowej Niemcy zamordowali ok. 100 mieszkańców Koronowa. Pamięć pomordowanych uczczono pomnikami: w Srebrnicy, Dębowej Górze, Tryszczynie, Wierzchucinie Królewskim, Buszkowie oraz Koronowie – pomnik na cmentarzu ofiar – Polaków. Od 1942 r. Niemcy nazwali miasto Krone an der Brahe (wcześniej używano nazw Polnisch Krone lub Crone an der Brahe).

Infrastruktura kolejowaEdytuj

W 1909 roku Koronowo uzyskało połączenie kolejowe z Tucholą. W latach 1895–1969 komunikację z Bydgoszczą zapewniała linia kolei wąskotorowej (obecnie pozostały nieliczne torowiska i mosty).

Więzienie w KoronowieEdytuj

W czasie II wojny światowej Niemcy zorganizowali w budynkach przedwojennego polskiego zakładu karnego w Koronowie ciężkie więzienie (Zuchthaus), które funkcjonowało od września 1939 roku do stycznia 1945 r. Przeszło przezeń około 1800 Polaków. Zakład karny w Koronowie był jednym z najcięższych więzień zorganizowanych przez Niemców na okupowanych terenach polskiej części Pomorza. Do końca wojny zamordowali tam 631 osadzonych, głodząc i doprowadzając do ciężkich chorób wynikających z wycieńczenia.

Po zakończeniu wojny komuniści przejęli zakład karny, w którym zorganizowali więzienie Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. W czasach stalinowskich zamordowano tam wielu ludzi uznanych za wrogów władzy ludowej[14].

DemografiaEdytuj

31 grudnia 2022 r. miasto liczyło 10 774 mieszkańców[1]. W 2010 r. posiadało 11 029 mieszkańców[15].

Piramida wieku mieszkańców Koronowa w 2014 r.[16]:

 

ZabytkiEdytuj

 
Pocysterski klasztor z kościołem pw. Wniebowzięcia NMP
 
Kościół pw. św. Andrzeja
  • Zespół pocysterski pochodzi z końca XIII w. lub z pierwszej połowy XIV w. i był wzniesiony lub zaprojektowany prawdopodobnie przez mistrza Theodoricusa. Wielokrotnie odbudowywany po zniszczeniach w wojnach z Krzyżakami i Szwecją. W 1819 r. po kasacie zakonu został przekształcony w istniejące do dziś więzienie. W skład zespołu wchodzi bazylika mniejsza pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Jest to okazała gotycka bazylika przebudowana częściowo w stylu barokowym z licznymi kaplicami bocznymi; prezbiterium i nawy boczne przykrywają gotyckie sklepienia, w pozostałych częściach sklepienia barokowe. Bazylika posiada bogate barokowe wyposażenie, w tym obrazy Bartłomieja Strobla; ponadto fragmenty polichromii gotyckich. Barokowy pałac i zabudowania klasztorne nie są dostępne ze względu na mieszczący się tam zakład karny[17].
  • Kościół filialny pw. św. Andrzeja został zbudowany w latach 1382–1396 w stylu gotyckim, a następnie przebudowany w renesansie i baroku. Posiada barokowo-rokokowe wyposażenie[18].
  • XIX-wieczna zabudowa usytuowana jest na rynku i w jego okolicach.
  • „Diabelski Młyn” został wybudowany w XIX w. nad Brdą[19].
  • Dawna synagoga została wzniesiona po sekularyzacji Koronowa w XIX w. i napływie niemieckiej ludności żydowskiej[20].

Związki wyznanioweEdytuj

Kościół katolickiEdytuj

Świadkowie JehowyEdytuj

TurystykaEdytuj

 
Ceglano-kamienny wiadukt na nieczynnej linii kolejowej w Buszkowie pod Koronowem

Miejscowość jest ośrodkiem wypoczynku weekendowego i letniego dla mieszkańców Bydgoszczy i okolic. W miejscowości znajdują się liczne ośrodki wypoczynkowe, plaża i przystanie. Przez Koronowo lub tuż przy jego granicach przebiega kilka pieszych i rowerowych szlaków turystycznych:

SportEdytuj

Współpraca międzynarodowaEdytuj

Miasta partnerskie:

Koronowo
Panorama miasta
Symbole miasta
Brda w Koronowie


Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. a b GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r., stat.gov.pl [dostęp 2023-05-13] (pol.).
  2. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 184.
  3. Lokalizacja. koronowo.pl. [dostęp 2022-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-21)]. Cytat: Koronowo położone jest […] na terenie północnej części historycznych Kujaw […]. (pol.).
  4. Materyały i prace Komisyi Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie. T. 3. Kraków: Akademia Umiejętności, 1907, s. 181. OCLC 72854150. (pol.).
  5. Kazimierz Nitsch: Wybór pism polonistycznych. T. 3: Pisma pomorzoznawcze. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1954, s. 404. OCLC 83616703. (pol.).
  6. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Filip Sulimierski (red.), Bronisław Chlebowski (red.), Władysław Walewski (red.). T. 4. Warszawa: 1883, s. 584. OCLC 742124550. [dostęp 2022-11-06]. (pol.).
  7. Koronowo jako „Polnisch Crone” w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego Tom VIII, s. 599.
  8. J.E. Muller 1835 ↓, s. 591.
  9. Alojzy Jougan: Słownik kościelny łacińsko-polski. Wyd. V. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 2013, s. 256. ISBN 978-83-257-0542-8.
  10. Od ustroju plemiennego do cystersów.
  11. Powstanie miasta.
  12. Bitwa z Krzyżakami.
  13. Pod panowaniem pruskim.
  14. Pomnik na cmentarzu ofiar. Oficjalna strona miasta i gminy Koronowo. [dostęp 2010-05-05].
  15. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 10 czerwca 2011, ISSN 2083-334.
  16. Koronowo w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  17. Zespół poklasztorny cysterski.
  18. Kościół Św. Andrzeja.
  19. Diabelski młyn.
  20. Synagoga.
  21. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-05].
  22. a b c d e f Oficjalna strona Miasta i Gminy Koronowo.
  23. Michał Szałkowski: Miasto partnerskie Spinetoli – Włochy. 2008-11-09. [dostęp 2011-11-14].
  24. Michał Szałkowski: Miasta partnerskie Senden – Niemcy. 2007-11-09. [dostęp 2011-11-14].
  25. Michał Szałkowski: Czarny Bór okręg wileński (LITWA). 2007-11-09. [dostęp 2011-11-14].

BibliografiaEdytuj

  • J.E. Muller: Vollstandiges geographish, statistisch, topographisches Worterbuch preusischen Staates. Erfurt: J.E. Muller’sche Buchhandlung, 1835.

Linki zewnętrzneEdytuj