Cretoprocirrus

wymarły rodzaj chrząszczy z rodziny kusakowatych

Cretoprocirrus – wymarły rodzaj chrząszczy z rodziny kusakowatych i podrodziny żarlinków. Obejmuje tylko jeden opisany gatunek, C. trichotos. Żył w kredzie na terenie współczesnej Mjanmy.

Cretoprocirrus
Jenkins Shaw et Żyła, 2020
Okres istnienia: kreda późna
100.5/66
100.5/66
Ilustracja
Widok od góry
Ilustracja
Widok od spodu
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Infrarząd

kusakokształtne

Nadrodzina

Staphylinoidea

Rodzina

kusakowate

Podrodzina

żarlinki

Plemię

Pinophilini

Podplemię

Procirrina

Rodzaj

Cretoprocirrus

Typ nomenklatoryczny

Cretoprocirrus trichotos Mnguni, McKay et Badenhorst, 2022

Taksonomia

edytuj

Kladogram Procirrina wg Shawa i innych (2022)[1]


Stylokyrtus



Cretoprocirrus




Oedodactylus



Pseudoprocirrus






Palaminus



Oedichirus





Neoprocirrus




Procirrus



Paraprocirrus





Rodzaj i gatunek typowy opisane zostały po raz pierwszy w 2020 roku przez Josha Jenkinsa Shawa i Dagmarę Żyłę na łamach „Insects” w publikacji współautorstwa Bai Minga i Wang Bo. Opisu dokonano na podstawie inkluzji w bursztynie birmańskim, odnalezionej w dolinie Hukawng, w okolicy Noije Bum w gminie Tanai i dystrykcie Myitkyina na terenie birmańskiego stanu Kaczin. Skamieniałość datowana jest na wczesny cenoman. Nazwa rodzajowa to połączenie słowa cretaceous („kredowy”) z nazwą typowego dla plemienia rodzaju Procirrus. Epitet gatunkowy pochodzi od greckiego τριχωτóς (trichotós) i oznacza „włochaty”[1].

Cretoprocirrus jest jedynym znanym mezozoicznym przedstawicielem podplemienia Procirrina i jednym z dwóch, obok Afrinophilina, mezozoicznych przedstawicieli plemienia Pinophilini[1][2]. Według wyników morfologicznej analizy filogenetycznej przeprowadzonej przez autorów publikacji z opisem znajduje się on wśród Procirrina w nierozwikłanej politomii z rodzajem Stylokyrtus i dwoma innymi kladami[1].

Morfologia

edytuj
 
Głowa w widoku przednim

Chrząszcz o mocno wydłużonym ciele długości około 13 mm i szerokości 1,8 mm. Głowa miała poprzeczne i wyłupiaste oczy, długie szczecinki na skroniach, jedenastoczłonowe czułki z pędzlem kolcowatych szczecin na szczycie, poprzeczną i pośrodku wykrojoną wargę górną, krzyżujące się żuwaczki, głaszczki szczękowe o rozszerzonym wierzchołkowo członie trzecim i toporowatym członie czwartym, trójczłonowe głaszczki wargowe. Przedplecze było wyraźnie dłuższe niż szerokie, po bokach porośnięte szczecinkami gęstymi i sterczącymi, a na dysku szczecinkami drobnymi. Tarczka była mocno wgłębiona. Wydłużone i słabo zwężające się ku tyłowi pokrywy miały bezładnie punktowaną, po bokach gęsto porośniętą szczecinkami powierzchnię i wcięcie pośrodku krawędzi tylnej. Poprzeczne żeberko przedpiersia było pośrodku zaostrzone. Odnóża miały gęsto porośnięte sterczącymi szczecinkami biodra, uda i golenie oraz pięcioczłonowe stopy. W przedniej i środkowej parze uda i golenie były zbliżonej długości. Przednią parę cechowały nerkowate krętarze. Tylna para wyróżniała się na tle podplemienia nierozszerzonymi goleniami z zewnętrznymi grzebieniami. Walcowaty odwłok gęsto obrastały sterczące szczecinki, miejscami długością niemal dorównujące długości tergitu. Największą szerokość osiągał na wysokości siódmego segmentu[1].

Paleoekologia

edytuj

Siedliskiem tego owada były gorące i wilgotne tropikalne lasy deszczowe o bujnej roślinności. Zdominowane były przez araukariowate, zwłaszcza z rodzaju agatis, ale występowały tu też sekwoje, metasekwoje, sosny, cedry i cyprysy. Piętro podszytu tworzyły głównie paprocie i widłaki właściwe. Pory roku determinowane były głównie przez opady[3]. Lasy te rosły nad brzegami rzek, jezior, lagun czy estuariów, o czym świadczy udział fauny słodkowodnej[4]. Nie były odległe od wybrzeży morskich, jako że w bursztynie birmańskim czasem spotkać można organizmy słonowodne, a zwłaszcza ślady ich działalności[5][6]. Biota lasów cechowała się dużą bioróżnorodnością; do 2022 roku stwierdzono w burmicie około 2390 gatunków, 1575 rodzajów i 689 rodzin organizmów lądowych i słodkowodnych, w tym ponad 2240 gatunków, 1445 rodzajów, 612 rodzin, 66 rzędów i 8 gromad stawonogów[7]. Faunę kusakowatych reprezentuje ponad 40 opisanych gatunków[1], przy czym same żarlinki oprócz C. trichotos reprezentowane są Diminudon kachinensis i Diminudon schomannae[8][2].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Josh Jenkins Shaw, Bo Wang, Ming Bai, Dagmara Żyła. The Oldest Representative of the Rove Beetle Tribe Pinophilini (Coleoptera: Staphylinidae: Paederinae), from Upper Cretaceous Burmese Amber. „Insects”. 11 (174), s. 1–12, 2020. DOI: 10.3390/insects11030174. 
  2. a b Sandiso Mnguni, Ian McKay, Shaw Badenhorst. Afrinophilina orapa: a new genus and species of Paederinae (Coleoptera: Staphylinidae) from Cretaceous lacustrine deposits at Orapa Diamond Mine, Botswana. „Authorea”. 1, 2022. DOI: 10.22541/au.167195421.11188098/v1. 
  3. George Poinar, Roberta Poinar: What Bugged the Dinosaurs?: Insects, Disease, and Death in the Cretaceous. Princeton University Press, 2008, s. 17–36. ISBN 978-0691124315.
  4. Ivan N. Bolotov, Olga V. Aksenova, Ilya V. Vikhrev, Ekaterina S. Konopleva, Yulia E. Chapurina, Alexander V. Kondakov,. A new fossil piddock (Bivalvia: Pholadidae) may indicate estuarine to freshwater environments near Cretaceous amber-producing forests in Myanmar. „Scientific Reports”. 11 (1), 2021. DOI: 10.1038/s41598-021-86241-y. ISSN 2045-2322. 
  5. Mao, Y.; Liang, K.; Su, Y.; Li, J.; Rao, X.; Zhang, H.; Xia, F.; Fu, Y.; Cai, C.; Huang, D.. Various amberground marine animals on Burmese amber with discussions on its age. „Palaeoentomology”. 1 (1), 2018. DOI: 10.11646/palaeoentomology.1.1.11.. ISSN 2624-2834. 
  6. Yu, T.; Kelly, R.; Mu, L; Ross, A.; Kennedy, J.; Broly, P.; Xia, F.; Zhang, H.; Wang, B.; Dilcher, D.. An ammonite trapped in Burmese amber. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 116 (23), s. 11345–11350, 2019. DOI: 10.1073/pnas.1821292116. ISSN 0027-8424. 
  7. Andrew J. Ross: Burmese (Myanmar) amber taxa, on-line supplement v.2022.1. 14-10-2022. [dostęp 2023-09-16].
  8. D. Żyła, S. Yamamoto, J. Jenkins Shaw. Total‐evidence approach reveals an extinct lineage of Paederinae rove beetles from Cretaceous Burmese amber. „Palaeontology”. 62 (6), s. 935-949, 2019.