Czwartorzęd

okres ery kenozoicznej

Czwartorzęd (Q) – najmłodszy okres ery kenozoicznej, który zaczął się 2,58 mln lat temu z końcem neogenu i wciąż trwa. Dzieli się na[1]:

  • plejstocen od 2,58 mln do 11,7 tys. lat temu,
  • holocen od 11,7 tys. lat temu do dziś.
Czwartorzęd
2,58–0 mln lat temu
Mapa
Średnia objętość w atmosferze
Tlenu

ok. 20% obj.[a]

Inne uśrednione dane
Temperatura

ok. 13 °C[b]

Tabela stratygraficzna
poprzedni okres
neogen
następny okres
dziś
  1. 100% obecnej. Zobacz też: Zawartość tlenu w atmosferze w fanerozoiku
  2. −1 °C różnicy w stosunku do obecnej. Zobacz też: Średnie temperatury w fanerozoiku

Inne podziały

edytuj

We wcześniejszym podziale okresem poprzedzającym czwartorzęd był trzeciorzęd. Został on później podzielony na paleogen i neogen. Według podziału dokonanego przez Międzynarodową Komisję Stratygraficzną w 2004 r. czwartorzęd miał nie istnieć jako okres, a plejstocen i holocen wchodziły w skład neogenu (23 mln lat temu do chwili obecnej). Na skutek protestów społeczności geologów czwartorzędu w 2006 r. Międzynarodowa Komisja Stratygraficzna przywróciła formalne stosowanie nazwy czwartorzęd w randze okresu, przesuwając zarazem jego dolną granicę z 1,80 na 2,58 mln lat, a więc obejmując także ostatnie piętro pliocenu – gelas.

Quaternary is recommended as a formal Period/System of the Cenozoic. It is the interval of oscillating climatic extremes (glacial and interglacial episodes) that was initiated at about 2.6 Ma (set equal to base of Gelasian stage), therefore it encompasses the Holocene and Pleistocene epochs and the late Pliocene.

Klimat

edytuj

W plejstocenie klimat często ulegał zmianom, ochłodzeniom towarzyszyło powstawanie lądolodów i zwiększenie wilgotności (na niższych szerokościach geograficznych). Okresom ociepleń towarzyszyło topnienie pokryw lodowych (całkowite lub częściowe) oraz pustynnienie obszarów równikowych. Holocen rozpoczął się około 11,7 tysięcy lat temu, wraz z ustąpieniem ostatniego lądolodu z terenów środkowej Europy.

Migracje

edytuj

Lądolody kontynentalne powodowały wycofywanie się morza; dzisiejszy szelf Morza Północnego był w plejstocenie obszarem zamieszkanym przez paleolityczne ludy koczownicze (Doggerland). Najprawdopodobniej przez pomost lądowy w dzisiejszej Cieśninie Beringa została zasiedlona Ameryka.

Obszar Polski

edytuj

Formacje plejstoceńskie pokrywają ponad 90% terytorium terenu Polski. Najstarsze zlodowacenie podlaskie (Narwi) objęło jedynie Polskę północno-wschodnią po Polesie Zachodnie, Kujawy i fragment Wielkopolski.

Ślady: kopalne osady lodowcowe i wodnolodowcowe w Polsce północno-wschodniej.
Ślady: utwory rzecznolodowcowe i lodowcowe po Karpaty i Sudety.
  • Interglacjał wielki (mazowiecki)
Ślady: doliny rzeczne (kopalna sieć rzeczna).
Ślady: Wyżyna Lubelska, Góry Świętokrzyskie, Wyżyna Łódzka, Wyżyna Śląska, Nizina Śląska.
Transgresja morska objęła dolinę dolnej Wisły, po Świecie.
Ślady: osady morskie z morską fauną małżów.
Ślady: Pojezierze Pomorskie, północna Wielkopolska, Pojezierze Kujawskie, Pojezierze Mazurskie.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. International Stratigraphic Chart. International Comission on Stratigraphy, styczeń 2015. [dostęp 2015-04-10]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj



← mln lat temu
Czwartorzęd
←4,6 mld 541 485 443 419 359 299 252 201 145 66 23 2