Czingiz Ajtmatow

Czingiz Ajtmatow
ros. Чингиз Торекулович Айтматов
kirg. Чыңгыз Төрөкулович Айтматов
	; Fotografia Ajtmatowa, 2003
Imię i nazwisko	Czingiz Torekulowicz Ajtmatow
Data i miejsce urodzenia	12 grudnia 1928 ; Szeker
Data i miejsce śmierci	10 czerwca 2008 ; Norymberga
Narodowość	rosyjska, kirgiska, tatarska
Język	rosyjski, kirgiski
Alma Mater	Instytut Literacki imienia A.M. Gorkiego
Dziedzina sztuki	proza, dramat, scenariusz
	Ważne dzieła
	Żegnaj, Gulsary!; Dżamila; Golgota;
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Teksty w Wikiźródłach
	Cytaty w Wikicytatach

Czingiz Torekulowicz Ajtmatow (ros. Чингиз Торекулович Айтматов, kirg. Чыңгыз Төрөкулович Айтматов; ur. 12 grudnia 1928 w Szeker, Kirgiska Autonomiczna SRR, zm. 10 czerwca 2008 w Norymberdze, Niemcy) – rosyjski i kirgiski pisarz, jeden z animatorów pieriestrojki, zapoczątkował też otwarcie Kirgistanu na zachód. Ponadto dramaturg i scenarzysta filmowy.

Ukończył wyższą szkołę rolniczą (1953) oraz Instytut Literacki imienia A.M. Gorkiego (1958)^[1].

W swoich utworach literackich często posługiwał się przypowieścią^[2] i metaforą^[3], zajmował się tematyką obyczajową i społeczną. Często sięgał też do folkloru^[4]^[5].

Zasiadał w jury konkursu głównego na 22. MFF w Cannes (1969)^[6].

Adaptacje filmowe edytuj

Czingiz Ajtmatow, Lucien Leitess i Galsan Tschinag

Książki Czingiza Ajtmatowa stanowiły podstawę wielu adaptacji filmowych. Najbardziej znaną aktorką, która stworzyła postacie głównych bohaterek utworów pisarza, jest Natalja Arinbasarowa^[7].

1961: Przełęcz (Перевал, według Topolek moj krasnoj kosynkie)^[8]
1962: Znój (Зной, według Wielbłądziego oka)^[8]
1966: Pierwszy nauczyciel (Первый учитель, w reżyserii Andrieja Konczałowskiego, w roli głównej Natalja Arinbasarowa)^[9]
1967: Matczyne pole (Материнское поле)^[8]
1968: Żegnaj, Gulsary! (Бег иноходца)^[8]
1969: Dżamila (Джамиля, w reżyserii Iriny Popławskiej, w roli głównej Natalja Arinbasarowa)^[10]
1975: Czerwone jabłko (ros. Красное яблоко, kirg. Кызыл алма), reż. Tołomusz Okiejew, w roli głównej Tattybübü Tursunbajewa^[11]^[12]
1975: Biały statek (Белый пароход)^[8]
1979: Żurawie przyleciały wcześnie (Ранние журавли)^[8]

Nagrody i odznaczenia edytuj

Bohater Republiki Kirgiskiej. Został odznaczony m.in. Orderem „Manas”, Złotym Medalem „Sierp i Młot” Bohatera Pracy Socjalistycznej (31 lipca 1978), dwukrotnie Orderem Lenina, Orderem Rewolucji Październikowej, dwukrotnie Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy, Orderem Przyjaźni Narodów oraz rosyjskim Orderem Przyjaźni (1998) i Orderem Uśmiechu. Trzykrotny laureat Nagrody Państwowej ZSRR (1968, 1977, 1983) oraz Nagrody Leninowskiej za cykl Opowieści gór i stepów (1963)^[8].

Wybrana twórczość^[13]^[14] edytuj

Powieści edytuj

1961 – Moja dziewczyna (ros. Тополёк мой в красной косынке)
1966 – Żegnaj, Gulsary (ros. Прощай, Гульсары!)
1970 – Biały statek (ros. Белый пароход)
1975 – Żurawie przyleciały wcześnie (ros. Ранние журавли)
1980 – Dzień dłuższy niż stulecie (ros. Буранный полустанок lub И дольше века длится день)
1986 – Golgota (ros. Плаха) – historia Abdiasza Kallistratowa, młodego dziennikarza, zabitego w stepie
1992 – Biełoje obłako Czyngischana (ros. Белое облако Чингисхана)
1996 – Tawro Kassandry (ros. Тавро Кассандры)
1998 – Wstriecza s odnim bachai (ros. Встреча с одним бахаи)
2006 – Kogda padajut gory (Wiecznaja niewiesta) (ros. Когда падают горы (Вечная невеста))

Nowele i opowiadania edytuj

1952 – Gazietczyk Dzjujdo (ros. Газетчик Дзюйдо)
1953 – Aszym (ros. Ашим)
1957 – Trudnaja pierieprawa (ros. Трудная переправа)
1957 – My idiem dalsze (ros. Мы идем дальше)
1957 – Nocznoj poliw (ros. Ночной полив)
1957 – Twarzą w twarz (ros. Лицом к лицу)
1958 – Dżamila (ros. Джамиля) – pierwszy znany w Europie utwór Ajtmatowa, przetłumaczony na język francuski, który nazwano „najpiękniejszą historią miłosną”. Od tego właśnie momentu wszystkie jego utwory cieszyły się sporym zainteresowaniem
1958 – Sopierniki (ros. Соперники)
1960 – Wielbłądzie Oko (ros. Верблюжий глаз) – opublikowane w tłumaczeniu Krystyny Latoniowej zbiorze „Opowiadania pisarzy radzieckich” (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1968)
1962 – Pierwszy nauczyciel (ros. Первый учитель)
1976 – Matczyne pole (ros. Материнское поле)
1977 – Łaciaty pies biegnący brzegiem morza (ros. Пегий пёс, бегущий краем моря)
1991 – Na riekie Bajdamtał (ros. На реке Байдамтал)
Płacz pierieletnoj pticy (ros. Плач перелетной птицы)
Ziemla i flejta (ros. Земля и флейта)

Dramaty edytuj

1973 – Wejście na Fudżi-jamę (ros. Восхождение на Фудзияму) – napisany razem z Kałtajem Muchamedżanowem

Publicystyka edytuj

1997 – Płacz ochotnika nad propast'ju (ros. Плач охотника над пропастью) – napisany razem z M. Szachanowym
Czy podważane są zasady?

Przypisy edytuj

↑ Leksykon pisarzy świata XX wiek (autor hasła Mikołaj Melanowicz), Fundacja „Literatura Światowa” Warszawa 1993 s. 11 ISBN 83-900273-2-1
↑ (ros.) Ишанова, Асима Калимовна. Функции притчи в советской прозе 1970-начала 80-х годов // Дис. на соискание учёной степени канд. филол. наук : 10.01.02 Москва, 2006.
↑ (ros.) Жылдыз Кемеловна Бакашова. Художественные функции сравнения и метафоры в повестях Чингиза Айтматова // Дис. на соискание учёной степени канд. филол. наук : 10.01.02 Бишкек, 1992.
↑ (ros.) ТЕМАЕВА, Хава Нахаевна. Духовно-нравственный и художественный мир Чингиза Айтматова и его мотивы в северокавказской прозе // Дис. на соискание учёной степени канд. филол. наук : 10.01.02 Майкоп, 2006.
↑ (ros.) Мискина, Маргарита Сергеевна. Фольклорно-мифологические мотивы в прозе Чингиза Айтматова // Дис. на соискание учёной степени канд. филол. наук : 10.01.01 : Томск, 2004 206 c. РГБ ОД, 61:04-10/926
↑ 1969 Members of the Feature Film Jury. Festival de Cannes. [dostęp 2020-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-07)]. (ang.).
↑ Wieniera Sagyndyk kyzy, tłumacz Jolanta Piaseczna: Natalia Arinbasarowa – odtwórczyni ról Ałtynaj i Dżamili. Kyrgyzstan.pl (Kirgisko-Polski Portal), 2013-11-23. [dostęp 2014-04-22].
Przekład z rosyjskiego oryginału: Венера Сагындык кызы: Органная музыка и Айтматов в исполнении Аринбасаровой. «Азаттык» үналгысы, 22.11.2013. [dostęp 2014-04-22]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Edward Pawlak, Barbara Pełka, Film radziecki w Polsce, Warszawa 1985, s. 228
↑ Pierwszy nauczyciel w bazie Filmweb
↑ Dżamila w bazie Filmweb
↑ Czerwone jabłko w bazie Filmweb
↑ Талант менен ширелишкен сулуулук. «Азаттык» үналгысы, 07.09.2009. [dostęp 2014-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-29)]. (kirg.).
↑ Ajtmatow Czingiz - książki » BiblioNETka [online], biblionetka.pl [dostęp 2017-11-22] .
↑ Kirgistan - Twórczość Czyngiza Ajtmatowa [online], kyrgyzstan.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).

Bibliografia edytuj

Źródła w języku angielskim

Biografia Ajtmatowa w Encyklopedii Pisarzy Radzieckich. [dostęp 2014-05-20]. (ang.).
Biografia Ajtmatowa na portalu Russia-InfoCentre. [dostęp 2014-06-02]. (ang.).
Chingiz Aytmatov, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-06-02] (ang.).

Źródła w języku rosyjskim

Айтматов Чингиз Торекулович – Герои страны. [dostęp 2010-06-02]. (ros.).
Biografia Ajtmatowa na portalu Krugoswiet. [dostęp 2014-06-02]. (ros.).

Linki zewnętrzne edytuj

CENGİZ AYTMATOV. "ÖMÜR UZAR SONSUZ OLUR" – serwis internetowy poświęcony twórczości pisarza (tur. • ang.)

[1] Leksykon pisarzy świata XX wiek (autor hasła Mikołaj Melanowicz), Fundacja „Literatura Światowa” Warszawa 1993 s. 11 ISBN 83-900273-2-1

[2] (ros.) Ишанова, Асима Калимовна. Функции притчи в советской прозе 1970-начала 80-х годов // Дис. на соискание учёной степени канд. филол. наук : 10.01.02 Москва, 2006.

[3] (ros.) Жылдыз Кемеловна Бакашова. Художественные функции сравнения и метафоры в повестях Чингиза Айтматова // Дис. на соискание учёной степени канд. филол. наук : 10.01.02 Бишкек, 1992.

[4] (ros.) ТЕМАЕВА, Хава Нахаевна. Духовно-нравственный и художественный мир Чингиза Айтматова и его мотивы в северокавказской прозе // Дис. на соискание учёной степени канд. филол. наук : 10.01.02 Майкоп, 2006.

[5] (ros.) Мискина, Маргарита Сергеевна. Фольклорно-мифологические мотивы в прозе Чингиза Айтматова // Дис. на соискание учёной степени канд. филол. наук : 10.01.01 : Томск, 2004 206 c. РГБ ОД, 61:04-10/926

[6] 1969 Members of the Feature Film Jury. Festival de Cannes. [dostęp 2020-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-07)]. (ang.).

[7] Wieniera Sagyndyk kyzy, tłumacz Jolanta Piaseczna: Natalia Arinbasarowa – odtwórczyni ról Ałtynaj i Dżamili. Kyrgyzstan.pl (Kirgisko-Polski Portal), 2013-11-23. [dostęp 2014-04-22].
Przekład z rosyjskiego oryginału: Венера Сагындык кызы: Органная музыка и Айтматов в исполнении Аринбасаровой. «Азаттык» үналгысы, 22.11.2013. [dostęp 2014-04-22]. (ros.).

[autonazwa2-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Edward Pawlak, Barbara Pełka, Film radziecki w Polsce, Warszawa 1985, s. 228

[9] Pierwszy nauczyciel w bazie Filmweb

[10] Dżamila w bazie Filmweb

[11] Czerwone jabłko w bazie Filmweb

[12] Талант менен ширелишкен сулуулук. «Азаттык» үналгысы, 07.09.2009. [dostęp 2014-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-29)]. (kirg.).

[13] Ajtmatow Czingiz - książki » BiblioNETka [online], biblionetka.pl [dostęp 2017-11-22] .

[14] Kirgistan - Twórczość Czyngiza Ajtmatowa [online], kyrgyzstan.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]