Haworthiopsis

*Haworthiopsis*
	; Haworthiopsis coarctata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	złotogłowowate
Rodzaj	Haworthiopsis
	Nazwa systematyczna
	Haworthiopsis G.D.Rowley; Alsterworthia Int., Special Issue 10: 4 (2013)
	Typ nomenklatoryczny
	Haworthiopsis coarctata (Haw.) Rowley
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Haworthiopsis G.D.Rowley – rodzaj roślin należący do rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae), obejmujący 18 gatunków występujących w Mozambiku, Namibii, Eswatini i Afryce Południowej^[3]. Dwa gatunki, H. attenuata i H. coarctata zostały introdukowane do Meksyku^[3]. Rośliny z tego rodzaju są uprawiane ze względu na właściwości lecznicze i ozdobne, uważa się je też za mające właściwości magiczne^[5].

Morfologia edytuj

Budowa H. coarctata

Pokrój: Karłowate, bezłodygowe lub łodygowe, sukulentowe, wieloletnie rośliny zielne o wysokości do 40 cm^[4].

Liście: Rozetowe ułożone w trzech lub pięciu rzędach, albo położone skrętolegle na łodydze, o długości od 1 do 35 cm i szerokości od 6 do 40 mm u nasady. Powierzchnia liści w niektórych przypadkach lepka, naga do chropowatej, guzkowatej lub bruzdowatej. Guzki w kolorze blaszki liściowej do białych. Brzegi gładkie, guzkowate, prążkowane lub ząbkowane^[4]. Większość gatunków ma liście skórzaste, z grubą i twardą skórką^[5].

Kwiaty: Zebrane w groniasty, rzadziej wiechowaty kwiatostan. Okwiat o długości poniżej 17 mm, dwuwargowy, prosty lub zakrzywiony, sześciokątny lub zaokrąglono-sześciokątny u nasady, zwężający się do szypułki, biały z brązowawymi, różowawymi lub zielonkawymi odcieniami lub żyłkami. Listki okwiatu zrośnięte u nasady, rzadziej do połowy, 3 górne listki rozwarte do zakrzywionych, 3 dolne silnie zakrzywione, oba okółki przylegające do siebie^[4].

Owoce: Torebki o długości poniżej 24 mm, wąskojajowate. Nasiona o długości poniżej 4 mm, zwykle czarne do brunatnych^[4].

Biologia edytuj

Rozwój: Większość gatunków tych roślin, ze skórzastymi i twardymi liśćmi, może przetrwać długie okresy suszy oraz pożary^[5]. Kwiaty tych roślin są zapylane przez muchówki o długich ssawkach oraz pszczoły^[5]. Rośliny z tego rodzaju są często zgryzane przez jeżozwierze, żółwie, góralki skalne i owady z rzędu prostoskrzydłych. Większość z gatunków jest dobrze przystosowana do rozmnażania wegetatywnego. Dlatego, gdy rośliny zostaną naruszone lub rozerwane, oderwane części mogą się ponownie zakorzenić, tworząc nowe rośliny^[5].

Systematyka edytuj

H. koelmaniorum

H. reinwardtii

H. tesselata

Rodzaj z podrodziny Asphodeloideae z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae)^[6]. We wcześniejszych ujęciach gatunki tych roślin były zaliczane do podrodzaju Hexangularis w rodzaju haworsja (Haworthia)^[5].

Podział rodzaju i wykaz gatunków^[4]^[3]

sekcja Attenuatae
- Haworthiopsis attenuata (Haw.) G.D.Rowley

sekcja Haworthiopsis
- Haworthiopsis coarctata (Haw.) G.D.Rowley
- Haworthiopsis fasciata (Willd.) G.D.Rowley
- Haworthiopsis glauca (Baker) G.D.Rowley
- Haworthiopsis longiana (Poelln.) G.D.Rowley
- Haworthiopsis reinwardtii (Salm-Dyck) G.D.Rowley

sekcja Limifoliae
- Haworthiopsis limifolia (Marloth) G.D.Rowley

sekcja Koelmaniorum
- Haworthiopsis koelmaniorum (Oberm. & D.S.Hardy) Boatwr. & J.C.Manning

sekcja Tessellatae
Haworthiopsis granulata (Marloth) G.D.Rowley
- Haworthiopsis tessellata (Haw.) G.D.Rowley
- Haworthiopsis venosa (Lam.) G.D.Rowley
- Haworthiopsis woolleyi (Poelln.) G.D.Rowley

sekcja Trifariae
- Haworthiopsis nigra (Haw.) G.D.Rowley
- Haworthiopsis pungens (M.B.Bayer) Boatwr. & J.C.Manning
- Haworthiopsis scabra (Haw.) G.D.Rowley
- Haworthiopsis viscosa (L.) Gildenh. & Klopper

sekcja Virescentes
- Haworthiopsis bruynsii (M.B.Bayer) G.D.Rowley
- Haworthiopsis sordida (Haw.) G.D.Rowley

Zastosowanie edytuj

H. attenuata

H. limifolia

Rośliny lecznicze: Gatunki z rodzaju Haworthiopsis (przede wszystkim H. attenuata i H. limifolia, ale także H. coarctata i H. fasciata) są stosowane w tradycyjnej medycynie afrykańskiej jako rośliny lecznicze, przez co są przedmiotem intensywnego handlu. Chociaż rośliny te są uprawiane przez niektórych uzdrowicieli i handlarzy, duży popyt na te rośliny i ich popularność doprowadziły do spadku dzikich populacji w całym ich zasięgu występowania. Gatunki Haworthiopsis są używane przy różnych dolegliwościach i często są składnikami mikstur^[4]. Liście, korzenie i całe rośliny H. limifolia są stosowane głównie jako leki ziołowe na problemy z płodnością, owrzodzenia, wysypki skórne, oparzenia słoneczne, oparzenia, kaszel, problemy żołądkowo-jelitowe i jako środek oczyszczający krew. W roślinach tych obecne są alkaloidy, saponiny, węglowodany, glikozydy, flawonoidy, polifenole, sterole, garbniki i antrachinony. Ekstrakty z tej rośliny wykazują aktywność biologiczną i działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przyspieszające gojenie się ran, hemaglutynujące i aglutynujące oraz cytotoksyczne^[7].

Rośliny uważane za magiczne: Haworthiopsis tradycyjnie są wykorzystywane do odpierania złych duchów, a także w czasie wojny, z uwagi na wierzenie, że rośliny te czynią wojowników nieustraszonymi^[5]. W KwaZulu-Natal H. limifolia jest uprawiana w pojemnikach lub doniczkach zamieszczanych blisko drzwi wejściowych jako ochrona przed złymi duchami^[7]. Rośliny te są również używane do rzucenia miłosnego uroku mathithibala, który jednocześnie chroni osobę rzucającą zaklęcie przed osobą będącą celem uroku^[5].

Rośliny ozdobne: Wiele gatunków Haworthiopsis, a także jej kultywarów i mieszańców, z uwagi na atrakcyjne liście, jest bardzo popularnych wśród kolekcjonerów sukulentów i uprawianych jako rośliny doniczkowe lub w małych ogrodach skalnych. Rośliny te są szeroko uprawiane i sprzedawane na całym świecie. Niektóre gatunki, takie jak H. attenuata i H. limifolia, są hodowane w bardzo dużych ilościach na rynek roślin doniczkowych^[5].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-11] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-09-11]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Sean D. Gildenhuys, Ronell R. Klopper. A synoptic review and new infrageneric classification for the genus Haworthiopsis (Xanthorrhoeaceae: Asphodeloideae). „Phytotaxa”. 265 (1), s. 1, 2016-06-09. Magnolia Press. DOI: 10.11646/phytotaxa.265.1.1. ISSN 1179-3163. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ PlantZAfrica: Haworthiopsis. South African National Biodiversity Institute (SANBI), 2018-08-03. [dostęp 2020-09-17]. (ang.).
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-09-11]. (ang.).
↑ ^a ^b Maroyi Alfred. Haworthiopsis limifolia (Asphodelaceae): medicinal uses, phytochemistry and biological activities. „Journal of Pharmaceutical Sciences and Research”. 11 (9), s. 3366-3371, 2019. ISSN 0975-1459.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-11] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-09-11]. (ang.).

[rev-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Sean D. Gildenhuys, Ronell R. Klopper. A synoptic review and new infrageneric classification for the genus Haworthiopsis (Xanthorrhoeaceae: Asphodeloideae). „Phytotaxa”. 265 (1), s. 1, 2016-06-09. Magnolia Press. DOI: 10.11646/phytotaxa.265.1.1. ISSN 1179-3163. (ang.).

[pza-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ PlantZAfrica: Haworthiopsis. South African National Biodiversity Institute (SANBI), 2018-08-03. [dostęp 2020-09-17]. (ang.).

[grin-6] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-09-11]. (ang.).

[med-7] Maroyi Alfred. Haworthiopsis limifolia (Asphodelaceae): medicinal uses, phytochemistry and biological activities. „Journal of Pharmaceutical Sciences and Research”. 11 (9), s. 3366-3371, 2019. ISSN 0975-1459.

[3]

[5]

[1]

[2]

[4]

[6]

[7]