Irena Bukowska-Floreńska

Irena Bukowska-Floreńska (ur. 30 stycznia 1938 w Chorzowie) – etnolożka, antropolożka kulturowa, silesianistka, muzealniczka i nauczycielka akademicka.

Irena Bukowska-Floreńska

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	30 stycznia 1938 Chorzów
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: etnologia
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1976 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Habilitacja	1989 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Profesura	3 kwietnia 2009
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Śląski w Katowicach
Instytut	Etnologii i Antropologii Kulturowej
Stanowisko	profesor
Okres zatrudn.	1978–2012
Dyrektor
Instytut	Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Śląskiego
Okres spraw.	1993–2012
Następca	Halina Rusek

Życiorys

Wywodzi się z dawnej rodziny szlacheckiej hrabiów Bukowskich h. własnego. Urodziła się jako starsze dziecko Tadeusza (1904–?) i Wandy z d. Malisz (1910–?); ma młodszego brata Zbigniewa (ur. 1944).

W 1955–1960 studiowała etnografię na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Początkowo związana była z Katedrą Etnografii Słowian i zespołem naukowym prof. Romana Reinfussa, rozwijając zainteresowania sztuką ludową. Podjęła równolegle studia z historii sztuki (1957–1959). Była słuchaczką wykładów m.in. prof. Andrzeja Waligórskiego i Kazimierza Dobrowolskiego. Pod kierunkiem ostatniego z nich napisała pracę magisterską pt. Przemiany kulturowe w urządzaniu wnętrza domu chłopskiego we wsi Skotniki (Kraków dzielnica Podgórze) w latach 1880–1960.

W 1960 podjęła pracę adiunkta w Muzeum w Zabrzu, gdzie kierowała działem etnograficznym. W 1972–1973 pracowała na stanowisku kustosza w Muzeum w Wodzisławiu Śląskim. W 1973–1978 pełniła funkcję dyrektora Muzeum w Rybniku.

W 1976 na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu obroniła pracę doktorską pt. Współczesna twórczość plastyczna środowiska robotniczego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i Rybnickiego Okręgu Węglowego na przykładzie rzeźby (wyd. 1987), której promotorem był prof. Józef Burszta. Dwa lata później rozpoczęła pracę naukowo-dydaktyczną, zatrudniając się w Filii w Cieszynie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W 1989 uzyskała stopień doktora habilitowanego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza na podstawie rozprawy Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska (wyd. 1987). W 1991 została kierowniczką Zakładu Nauk Społecznych. W następnym roku objęła stanowisko profesora. W 1993 powierzono jej funkcję dyrektora Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej. W 1997 zainicjowała wydawanie „Studiów Etnologicznych i Antropologicznych”, których została redaktorką naczelną. W 2009 prezydent Lech Kaczyński przyznał jej tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych. Przeszła na emeryturę w 2012, po czym zamieszkała w Opolu.

Działalność naukowa

W okresie zabrzańskim prowadziła rozległe prace badawcze nad całokształtem zmiany kulturowej w środowiskach robotniczych i robotniczo-chłopskich w rejonach przemysłowych Górnego Śląska. Wiele miejsca poświęciła instytucji rodziny. Szczególną uwagę poświęciła sztuce nieprofesjonalnej robotników, odkrywając pomijaną dotąd dziedzinę ich twórczości – rzeźbę w węglu. Jako dyrektor Muzeum w Rybniku doprowadziła do reorganizacji instytucji i przekwalifikowania zbiorów, w których historia rzemiosła stała się działem wiodącym.

Głównym przedmiotem badań Ireny Bukowskiej-Floreńskiej jest Górny Śląsk. W jej pracach można odnaleźć silne przywiązanie do metody diagnozy, przeniesionej na grunt nauk kulturologicznych i społecznych. Uzasadnia to rozbudowanie katalogu poruszanych zagadnień. Opublikowała szereg prac przyczynkarskich i studiów porównawczych, dotyczących różnych aspektów dziedzictwa kulturowego Górnego Śląska oraz innych regionów industrialnych Polski. Dużo miejsca poświęciła również szeroko rozumianej problematyce antropologii miasta i ekologii kulturowej. Podejmuje też tematykę tożsamości regionalnej, systemu wartości, rodziny, religijności przeżywanej, postaw twórczych i aktywności kulturalnej oraz degradacji środowiska kulturowego i społecznego. Irena Bukowska-Floreńska zajmuje się też analizą dorobku, potrzeb i perspektyw rozwojowych silesianistyki etnologicznej. Wśród bogatej spuścizny badaczki, znajduje się również propozycja wykorzystania spojrzenia etnologicznego w diagnozie tożsamości kulturowej rodzin o dziedzictwie ziemiańskim i szlacheckim.

Irena Bukowska-Floreńska doprowadziła do otworzenia kierunku etnologicznego na Uniwersytecie Śląskim w 1995. W czasie pracy dydaktycznej wywarła znaczny wpływ na kształt naukowo-badawczy ośrodka cieszyńskiego, gdzie przeważały perspektywy funkcjonalna i strukturalno-semiotyczna. Pośrednio przyczyniła się do wniesienia podstaw intelektualnych dla specjalności antropologii ekologicznej, prowadzonej przez etnologów związanych z uczelnią w Cieszynie.

Wśród wypromowanych przez nią doktorów znaleźli się m.in. Kinga Czerwińska i Grzegorz Odoj. Była wielokrotną recenzentką prac doktorskich, m.in. Ludmiły Nowackiej, Magdaleny Szalbot, Tadeusza Czarneckiego i Mariusza Filipa. Recenzowała jedną pracę habilitacyjną, autorstwa Jacka Schmidta.

Bibliografia podmiotowa

W zestawieniu pominięto recenzje oraz opracowane i zredagowane druki ulotne i prace zbiorowe, a także ich przedmowy.

• 1969:   Tradycyjna kultura ludowa Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego: Katalog wystawy. Zabrze: MM.brak strony w książce
• 1987a: Twórczość plastyczna w środowiskach robotniczych Górnego Śląska na przykładzie rzeźby w węglu w XIX i XX wieku. „Rocznik Muzeum Górnośląskiego. Etnologia”. T. 8. s. 1–237. ISSN 0068-4651.  – wyd. popr. i uzup. pracy dypl. (dr).
• 1987b: Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska. Katowice: UŚ, seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. ISBN 83-226-0170-0.brak strony w książce – wyd. popr. i uzup. pracy dypl. (dr hab.).
• 1995:   Etnologiczne badania regionów przemysłowych w Polsce: Przeszłość, stan teraźniejszy i perspektywy. „Lud”. T. 78. s. 147–167. ISSN 0076-1435. 
• 1997:   Kultura tradycyjna a tożsamość kulturowa społeczności pogranicza. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 1. s. 154–158. ISSN 1506-5790. 
• 1998:   Kultury regionalne w społeczeństwach nowoczesnych: Problemy i propozycje badawcze. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 2. s. 15–22. ISSN 1506-5790. 
• 1999:   Współczesna polska religijność ludowa – zachowania, normy obyczajowe, praktyki obrzędowe. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 3. s. 15–28. ISSN 1506-5790. 
• 2000:   Normy zachowań, wartości etyczne i estetyczne w tradycji śląskiej religijności ludowej (ze szczególnym uwzględnieniem Gliwickiego). „Rocznik Muzeum w Gliwicach”. T. 15. s. 651–686. ISSN 0860-0937. 
• 2002a: Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska. W: Dziecko w świecie tradycji. Bronisława Dymara, Wiesława Korzeniowska, Franciszek Ziemski (red.). Kraków: OW „Impuls”, s. 211–215, seria: Nauczyciele Nauczycielom, t. 12. ISBN 83-7308-123-2.
• 2002b: Uwarunkowania społeczne i kulturowe folkloru śląskiego (do 1939 r.). W: Z dziejów i dorobku folklorystyki śląskiej (do 1939 roku). Jerzy Pośpiech, Teresa Smolińska (red.). Opole: Wyd. UO, s. 13–25. ISBN 83-88796-89-5.
• 2002c: Wartość osoby ludzkiej w społecznościach górnośląskich. W: Szkice etnologiczne dedykowane Profesor Annie Szyfer. Andrzej Brencz (red.). Poznań: Wyd. Poznańskie, s. 87–98, seria: Poznańskie Studia Etnologiczne, nr 5. ISBN 83-7177-094-4.
• 2002d: Ludwik Dubiel (1910–1974). W: Etnografowie i ludoznawcy polscy: Sylwetki, szkice biograficzne. Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Kowalska-Lewicka, Anna Spiss (red.). T. 1. Wrocław: PTL, s. 81–82. ISBN 83-87623-65-2.
• 2003a: Postawy twórcze i aktywność kulturalna na Górnym Śląsku. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 7. s. 37–47. ISSN 1506-5790. 
• 2003b: Wzory życia w tradycji kulturowej Żor i okolicy. „Ludzie i Kultury”. T. 1. s. 149–165. ISSN 1731-8270. 
• 2003c: Tradycje lokalne i rodzinne a tożsamość kulturowa współczesnych środowisk podmiejskich i miejskich: Przykład Górnego Śląska. W: Ich małe ojczyzny: Lokalność, korzenie i tożsamość w warunkach przemian. Mieczysław Trojan. Wyd. UWr. s. 135–154, seria: Z Prac Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 83-905263-79.
• 2004:   Wartości uniwersalne w religijności i plastyce obrzędowej. W: Wartości uniwersalne i odrębności narodowe tradycyjnych kultur europejskich. Mieczysław Marczuk (red.). Lublin: MOSL, s. 228–240. ISBN 83-86172-23-1.
• 2005a: Sposób życia a hierarchia wartości w grupach marginalnych na Górnym Śląsku: Przykład Rybnika i okolicy. W: Kultura grup mniejszościowych i marginalnych. Leon Dyczewski (red.). Lublin: Wyd. KUL, s. 299–320. ISBN 83-7363-328-6.
• 2005b: Tożsamość lokalna a tradycja patriotyczna. W: Społeczność lokalna – kultura – edukacja: Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Ludwikowi Kozołubowi w 70-lecie urodzin. Jadwiga Kosowska-Rataj (red.), Ryszard Kantor (oprac.). Opole: Wyd. UO, s. 69–79. ISBN 83-7395-152-0.
• 2006a: Adaptacja czy tworzenie ekosystemu kulturowego?. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 9. s. 15–21. ISSN 1506-5790. 
• 2006b: Wrocławskie badania śląskoznawcze – tradycje i współczesność. „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej”. R. 7 (nr 1/8). s. 75–102. ISSN 1642-0977. 
• 2006c: Wprowadzenie do materiałów z cieszyńsko-kieleckiego seminarium ludycznego „Współczesne zabawy, współczesne zabawki”. „Zabawy i Zabawki”. R. 4 (nr 1–4). s. 67–74. ISSN 1428-2259. 
• 2007:   Rodzina na Górnym Śląsku. Katowice: Wyd. UŚ, seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego. ISBN 978-83-226-1655-0.brak strony w książce
• 2008:   Barbara Olszewska-Dyoniziak (1937–2008). „Lud”. T. 92. s. 418–425. ISSN 0076-1435. 
• 2009a: Dziedzictwo społeczno-kulturowe. W: Ludowe tradycje: Dziedzictwo kulturowe ludności rodzimej w granicach województwa śląskiego. Barbara Bazielich (red.). Wrocław: PTL, s. 13–26, seria: Dziedzictwo Kulturowe, t. 4. ISBN 978-83-87266-08-0.
• 2009b: Rola rodziny w społeczności. W: Ludowe tradycje: Dziedzictwo kulturowe ludności rodzimej w granicach województwa śląskiego. Barbara Bazielich (red.). Wrocław: PTL, s. 39–54, seria: Dziedzictwo Kulturowe, t. 4. ISBN 978-83-87266-08-0.
• 2010a: Przestrzeń kulturowa i społeczna miasta jako problem badawczy. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 10. s. 19–38. ISSN 1506-5790. 
• 2010b: Kult świętych i jego symboliczne wartości w religijności ludowej. W: Pluralizm kulturowy i religijny współczesnego świata: Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Henrykowi Zimoniowi SVD w 70. rocznicę urodzin. Zdzisław Kupisiński, Stanisław Grodź (red.). Lublin: Wyd. KUL, s. 337–347. ISBN 978-83-7702-105-7.
• 2010c: Stan i potrzeby etnologicznych badań śląskoznawczych. W: Deficyty badań śląskoznawczych. Marek Szczepański, Tomasz Nawrocki, Andrzej Niesporek (red.). Katowice: Wyd. UŚ, s. 132–150. ISBN 978-83-226-1942-1.
• 2010d: Stanisław Bronisław Ciszewski (1865–1930). W: Etnografowie i ludoznawcy polscy: Sylwetki, szkice biograficzne. Anna Spiss, Zofia Szromba-Rysowa (red.). T. 3. Wrocław: PTL, s. 35–40, seria: Archiwum Etnograficzne, T. 50. ISBN 978-83-87266-28-8.
• 2011a: Etnologia na Uniwersytecie Śląskim. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. 11. s. 11–44. ISSN 1506-5790. 
• 2011b: Śląsk jako region pograniczny: Specyfika warunków życia ludności i ich znaczenie kulturotwórcze. „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. T. 11. s. 89–103. ISSN 1506-5790. 
• 2011c: Młodzi wpadną w te same koleiny. „Śląsk”. R. 17 (4). s. 20–23. Jadwiga Woźniakowska (rozm.). ISSN 1425-3917. 
• 2011d: Socio-cultural identity in the reflection of an ethnoloogist. W: Dilemmas of old and contemporary culture in ethnographical and anthropological discourse. Halina Rusek (red.). Katowice: Wyd. UŚ, s. 20–31, seria: Bibliotheca Ethnologiae Europae Centralis, nr 3. ISBN 978-83-60431-64-1. (ang.).
• 2012:   Chcieć być – tożsamość narodowa w lokalności. W: Kim jestem, kim jesteśmy? Antropologiczne i socjologiczne konteksty współczesnej tożsamości. Dorota Czakon, Mirosław Boruta (red.). Kraków: WN UP, s. 258–268. ISBN 978-83-7271-732-0.
• 2013:   Rzeźba w węglu i graficie: Symbol górniczego trudu. Zabrze: MGW. ISBN 978-83-937943-1-7.brak strony w książce
• 2015:   Rzeczywistość kulturowa jako przestrzeń współczesnego etnologa i antropologa kulturowego. W: W kręgu polskiej tradycji i zwyczajowości. Franciszek Rosiński, Zdzisław Kupisiński, Małgorzata Dziura. Lublin: Wyd. KUL, s. 11–24. ISBN 978-83-7702-981-7.
• 2017:   Edward Pietraszek – badacz kultury robotniczej (osobista refleksja). W: W kręgu tradycji kulturowych Środkowo-Wschodniej Europy: Tom poświęcony pamięci Prof. Edwarda M. Pietraszka. Mieczysław Trojan (red.). Wrocław: Wyd. UWr, s. 219–223. ISBN 978-83-939353-4-5.