Janusz Bersz
Janusz Bersz (ur. 12 maja 1925 w Poznaniu, zm. 6 sierpnia 1985 tamże) – polski malarz, ceramik, scenograf.
![]() J. Bersz w 1962 r. | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Alma Mater | |
Dziedzina sztuki |
Życiorys
edytujUrodził się 12 maja 1925 r. w Poznaniu w mieszczańskiej rodzinie przedsiębiorcy i bankowca Włodzimierza Bersza (nazwisko Bersch zostało spolszczone w 1922 r.) i Wiktorii z d. Słomińskiej. Ojciec pochodził z ewangelickiej rodziny łódzkich Niemców, wybrał polską tożsamość narodową, biorąc udział w walce o niepodległość Polski, m.in. w wojnie 1920 r. Matka wywodziła się z katolickiej rodziny wielkopolskiej z patriotycznymi tradycjami. Miał starszego o dwa lata brata Bogdana. Podczas II wojny światowej po odmowie współpracy z okupantem zostali wysiedleni z Poznania do Częstochowy w Generalnym Gubernatorstwie. W Bystrzanowicach w powiecie częstochowskim we dworze Stanisława i Konstancji Grabkowskich, przedwojennych znajomych rodziców, zaangażował się w działalność AK. Został łącznikiem podziemia, dostarczał z apteki w Krakowie leki i opatrunki dla zgrupowania partyzanckiego AK stacjonującego w lasach wokół Złotego Potoku pod dowództwem Jerzego Kurpińskiego „Ponurego”. Aresztowany prawdopodobnie jesienią 1944 roku w wyniku obławy po bitwie z Niemcami, jaką stoczyli partyzanci w okolicach Bystrzanowic i Sierakowa. Więziony na Zamku Lubelskim, trafił następnie na roboty przymusowe w alpejskiej części Tyrolu. Po wyzwoleniu przebywał w Paryżu, gdzie w 1945 roku rozpoczął studia w École nationale supérieure des beaux-arts. We Francji poznał Wandę z d. Czernichowską, łączniczkę powstania warszawskiego, do kwietnia 1945 więźniarkę obozu koncentracyjnego w Oberlangen. W 1946 r. wrócił z żoną do Polski. Od roku 1947 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu w pracowni malarza prof. Eustachego Wasilkowskiego. Jednocześnie w latach 1948–50 był studentem biologii i medycyny na Uniwersytecie Poznańskim. Całe życie związany z rodzinnym Poznaniem. Mieszkał i pracował w kamienicy na Łazarzu przy ul. Matejki 47. Uprawiał malarstwo olejne, akwarelistykę, rysunek i ceramikę. W latach 50. zainteresował się projektowaniem przemysłowym. W latach 1960–1972 zrealizował kilkanaście projektów scenografii i kostiumów, a także opracowywał graficznie programy teatralne dla scen Poznania, Gorzowa Wielkopolskiego i Gniezna[1]. Członek Związku Polskich Artystów Plastyków. W latach 1953–1983 brał udział w kilkudziesięciu wystawach zbiorowych i indywidualnych w kraju i za granicą. W 1976 r. otrzymał brązowy medal w dziedzinie malarstwa na wystawie Salon International Paris-Sud we Francji. Jego prace znajdują się m.in. w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum w Koszalinie, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy i w Centre Georges Pompidou w Paryżu[2] oraz w kolekcjach prywatnych w Polsce i za granicą.
Od 1972 roku w drugim małżeństwie z Anną Bersz z d. Błaszczyk. Zmarł w wieku 60 lat. Pochowany na cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu z rodzicami Włodzimierzem i Wiktorią[3]. Z Wandą Bersz z d. Czernichowską miał troje dzieci: Wojciecha (ur. 1946), Andrzeja (ur. 1948, zm. 2016) i Katarzynę (ur. 1950). Wszyscy troje zostali artystami plastykami. Z drugą żoną Anną nie miał dzieci[4][5].
Malarstwo
edytujMalować zaczął podczas okupacji w Częstochowie[6]. W 1945 roku zapisał się na kursy malarskie w pracowni francuskiego klasycyzującego kubisty, prof. Jeana Souverbie w École nationale supérieure des beaux-arts w Paryżu. W latach 1947–1950 studiował malarstwo i architekturę wnętrz w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu w pracowni prof. Eustachego Wasilkowskiego. W latach 50. wykonywał zlecenia z zakresu konserwacji i odtwarzania polichromii w kościołach na Pomorzu i w Wielkopolsce. Debiutancką wystawę indywidualną pokazał w 1956 w Klubie ZPAP w Poznaniu. Ważnym wydarzeniem w jego biografii artystycznej było zetknięcie się po 1958 roku z twórczością wybitnego malarza Piotra Potworowskiego. Był jednym z pierwszych uczestników Międzynarodowych Plenerów Koszalińskich oraz Spotkań Plastyków i Naukowców w Osiekach (1963, 1964). W 1962 i 1966 miał wystawy w Warszawie w Galerii Sztuki Nowoczesnej oraz Galerii Współczesnej. W 1965 prezentował swoje obrazy na „Exposition de Noël” – wystawie młodych twórców z kilku kontynentów w La Galerie Alice Pauli w Lozannie w Szwajcarii, a także w Lubece i w Kolonii w Niemczech podczas Wystawy Sztuki Polskiej oraz w 1968 roku na wystawie indywidualnej w Karlstadzie w Szwecji w galerii Modern Nordisk Konst. Lata 1956–1969 były najbardziej aktywnym okresem działalności Bersza, jako malarza. Na przełomie lat 50. i 60. zdobył pozycję jednego z czołowych przedstawicieli tzw. abstrakcji aluzyjnej. Uprawiał malarstwo sztalugowe, akwarelę i gwasz. Jego wczesne prace odznaczały się spontanicznością wyrazu i sensualizmem, krytyka nazywała go „lirycznym poetą informelu”. Nie utożsamiał się z żadnym kierunkiem, nie uprawiał sztuki programowej, tworzył instynktownie pod wpływem własnych reakcji psychicznych. Odporny na mody malarskie, pozostawał w kręgu oddziaływania mistrzów: Pabla Picassa, Henri Matisse’a czy Piotra Potworowskiego. W latach 60. liryzm ustępował w jego twórczości ciemniejszej palecie emocjonalno–kolorystycznej, a w abstrakcyjnej formie malarskiej pojawiły się wyraziste elementy ekspresyjne. W latach 70. odszedł od abstrakcji bezforemnej, zwracając się w stronę nadrealizmu i metafory. Być może pod wpływem realizacji teatralnych, bliższe stały mu się motywy figuratywne, mitologiczne i fantastyczne. W drugiej połowie lat 70. powrócił do malarstwa przedstawiającego. Pod koniec życia stworzył serię figuratywnych pasteli inspirowanych motywami sakralnymi.
Ceramika
edytujW drugiej połowie lat 50. zainteresował się zagadnieniami projektowania przemysłowego, przede wszystkim technologią wytwarzania ceramiki. Brał udział w ogólnopolskich plenerach artystycznych w Zakładach Porcelany i Porcelitu w Chodzieży, gdzie wykonywał zdobienia na talerzach i półmiskach, które uwidoczniły jego fascynację kubizmem europejskim, rozwinął motywy rysunkowe i malarskie w stylu Pabla Picassa i Henri Matisse’a. W następnej dekadzie zaczął tworzyć szamotowe rzeźby ceramiczne oraz dekoracyjno–użytkowe przedmioty przestrzenne z majoliki. Była to ceramika lepiona ręcznie, wypalana, szkliwiona i malowana w najróżniejsze ornamenty: figurki, fantastyczne zwierzęta i postacie, wazony, imbryki, dzbany, misy, świeczniki, puzderka, wisiorki, kafle. Na styl i formę ceramiki Janusza Bersza miało wpływ spotkanie z Eugeniuszem Renkowskim, etatowym plastykiem i projektantem porcelany w Chodzieży, a także udział w 1962 roku w Międzynarodowej Wystawie Ceramiki w Pradze, gdzie zetknął się z dziełami twórców m.in. z Argentyny, Francji i Włoch. Z czasem ceramika stała się dla niego drugą obok malarstwa najważniejszą dyscypliną artystyczną. W latach 70. zakupił w Szwecji piec do wypału i wciągnął do domowej manufaktury żonę Wandę, dzieci: Wojciecha, Andrzeja i Katarzynę Bersz–Letki, absolwentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz swoją synową Agnieszkę Kowarską–Bersz (ur. 1948), rzeźbiarkę, a w drugiej połowie lat 70. również drugą żonę Annę. Powstała wtedy marka artystyczna Ceramika Berszów, w której każdy członek rodziny wypracował nieco odmienny styl artystyczny, pozostając przy technice majoliki szkliwionej. Każdy przedmiot wykonany przez Janusza i jego rodzinę był sygnowany: rysunkiem psa pudla, podpisami J.W. Bersz, Janusz Bersz, Janusz i Wanda Bersz, J.A. Bersz i innymi. Z czasem powstało logo Ceramiki Berszów „sześć punktów połączonych liniami w dwa trójkąty, jeden wpisany w drugi”. Janusz Bersz zrealizował przynajmniej kilka projektów ceramicznych w obiektach użyteczności publicznej w Poznaniu. Do najbardziej znanych należą ceramiczna okładzina ścienna ze zmultiplikowanymi elementami w kawiarni hotelu „Merkury” (1963)[7] oraz tablica dekoracyjna ze szkliwionymi reliefowymi motywami bajkowymi w klatce schodowej Przedszkola nr 9 na os. Jagiellońskim (1973)[8]. Interesował się również rozwijaniem technologii ceramicznych okładzin zewnętrznymi budynków. W latach 1965–66 był wykładowcą ceramiki architektonicznej w Zakładzie Ceramiki Katedry Rzeźby PWSSP.
Przypisy
edytuj- ↑ Janusz Bersz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2021-12-02] .
- ↑ Janusz Bersz [online], Centre Pompidou [dostęp 2021-12-04] (ang.).
- ↑ Poznan.pl - Plan Poznania - Cmentarze [online], www.poznan.pl [dostęp 2021-12-04] .
- ↑ Magdalena Weber-Faulhaber , Ceramika w Poznaniu: od roku 1945 do teraźniejszości, Poznań: Muzeum Narodowe, 2003, s. 11-15, 23-26, 41-42, ISBN 978-83-89053-17-6, OCLC 749889447 [dostęp 2021-12-04] (pol.).
- ↑ Janusz Bersz - Desa Unicum [online], web.archive.org, 2 grudnia 2021 [dostęp 2021-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2021-12-02] .
- ↑ CYRYL - Cyfrowe Repozytorium Lokalne [online], cyryl.poznan.pl [dostęp 2022-02-01] .
- ↑ Hotel Merkury w Poznaniu – modernistyczny gesamtkunstwerk - Formy [online], web.archive.org, 17 kwietnia 2021 [dostęp 2021-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-17] .
- ↑ Przedszkole nr 9 Zbyszka i Jagienki - Historia [online], web.archive.org, 25 stycznia 2018 [dostęp 2021-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-25] .
Bibliografia
edytuj- Jan Świdziński , Janusz Bersz: Galeria Sztuki Nowoczesnej, Warszawa: Galeria Sztuki Nowoczesnej, 1962, OCLC 852941016 [dostęp 2021-12-04] .
- Celestyn Skołuda , Wystawa malarstwa i rysunku Janusza Bersza: BWA Poznań, kwiecień 1965, Poznań: BWA, 1965, OCLC 947158298 [dostęp 2021-12-04] .
- Andrzej Kostołowski , Janusz Bersz, katalog wystawy, Toruń: Galeria Rady Uczelnianej Zrzeszenia Studentów Polskich, 1970 .
- Maria Starzewska , Jeżewska Maria , Polski fajans, Wroclaw: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1978, s. 123, OCLC 462918924 [dostęp 2021-12-07] (pol.).
- Wojciech Makowiecki , Janusz Bersz 1925-1985. Wspomnienie pośmiertne, „Biuletyn Informacyjny Sztuka Polska”, nr 10, 1985 .
- Wojciech Makowiecki , Artyści Poznania: 1945-1985 : wybrane zagadnienia sztuki Poznania w latach 1945-1985, Poznań: Muzeum Narodowe: Biuro Wystaw Artystycznych, 1986, s. 2, 13, 64, OCLC 749710893 [dostęp 2021-12-04] (pol.).
- Teresa Kostyrko , Sztuki plastyczne w Poznaniu 1945-1980: praca zbiorowa, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1987, s. 42, 58, 71, 140, ISBN 978-83-210-0592-8, OCLC 176940677 [dostęp 2021-12-07] (pol.).
- Marianna Michałowska , Janusz Bersz: prace na papierze. Obrazy. Artyści Poznania-Przypomnienia, Poznań: Galeria Miejska "Arsenał", 2000, ISBN 978-83-86932-72-6, OCLC 830987727 [dostęp 2021-12-04] (pol.).
- Krystyna Tyszarska-Skołuda , Pomieszkać w chwili, Poznań: Wydawnictwo Kontekst, 2012, s. 107, 117, 122, 125, 145, 171-173, 182, 185, 253, 307, ISBN 978-83-62564-20-0, OCLC 812761893 [dostęp 2021-12-07] (pol.).
- Magdalena Weber-Faulhaber , Ceramika w Poznaniu: od roku 1945 do teraźniejszości, Poznań: Muzeum Narodowe, 2003, s. 11-15, 23-26, 41-42, ISBN 978-83-89053-17-6, OCLC 749889447 [dostęp 2021-12-04] (pol.).