Wikipedia

Japok wodny

Japok wodny[30], japok[31][32][33] (Chironectes minimus) – gatunek ssaka z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w obrębie rodziny dydelfowatych (Didelphidae), jedyny przedstawiciel rodzaju japok[30] (Chironectes)[34][35] i jedyny torbacz o ziemno-wodnym trybie życia[32].

Japok wodny
Chironectes minimus
(E.A.W. Zimmermann, 1780)[1]
Ilustracja
Japok
(zbiory Muzeum Historii Naturalnej w Londynie)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

torbacze

Rząd

dydelfokształtne

Rodzina

dydelfowate

Podrodzina

dydelfy

Plemię

Didelphini

Rodzaj

Chironectes
Illiger, 1811[2]

Gatunek

japok wodny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[29]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1780 roku niemiecki zoolog Eberhard August Wilhelm von Zimmermann, nadając mu nazwę Lutra minima[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Gujana”[1]; ograniczone przez Ángela Cabrerę w 1958 roku do Kajenny w Gujanie Francuskiej[36]. Holotyp fizycznie nie istniał, Zimmermann oparł swoją diagnozę na wcześniejszym opisie zwierzęcia przez de Buffona[37]. Jedyny przedstawiciel rodzaju japok[30] (Chironectes), który zdefiniował w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger[2].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[38], jednak brak znacznej zmienności genetycznej wśród geograficznych populacji japoków wodnych[39] (choć dane morfometryczne czaszki wykazuje znaczną zmienność w całym jego rozmieszczeniu[40][41]) sugeruje, że wyróżnianie podgatunków jest zbędne[37]. Brak zmienności genetycznej w całym zasięgu występowania sugeruje również, że jest on stale rozprzestrzeniony od Ameryki Środkowej do południowo-wschodniej Brazylii z ciągłym przepływem genów[38].

Etymologia edytuj

  • Chironectes: gr. χειρ kheir, χειρος kheiros ‘dłoń, ręka’; νηκτης nēktēs „pływak”, od νηχω nēkhō ‘pływać’[42].
  • Memina: epitet gatunkowy Chironectes memina F. Cuvier, 1825 (późniejsza błędna pisownia Lutra minima E.A.W. Zimmermann, 1780)[43].
  • Gamba: rodzime, gujańskie came lub game ‘wymiona, sutki’; mbaé ‘rzecz, obiekt’[44].
  • minimus: łac. minimus ‘najmniejszy, najmniej’, forma wyższa od parvus ‘mały’[45].

Zasięg występowania edytuj

Japok wodny występuje w południowej części Meksyku (na południe od stanów Oaxaca i Tabasco), Ameryce Środkowej, w Kolumbii, Wenezueli (na południe od Orinoko), na Trynidadzie, w regionie Gujana, zachodniej i środkowej Boliwii, Ekwadorze, Peru, północnej i południowej Brazylii, wschodnim Paragwaju, północnym Urugwaju (Cerro Largo) i północno-wschodniej Argentynie (Misiones)[46][47][38][37][48].

Morfologia edytuj

Długość ciała 25–40 cm, długość ogona 27–43 cm; masa ciała 510–790 g[46][47]. Ogon stanowi do 110% długości ciała[46]. Palce tylnych kończyn są połączone błoną pławną[32]. Kariotyp wynosi 2n = 22, FN = 20[46]. Torba lęgowa występuje u samców i samic. Otwór torby lęgowej samicy jest silnie umięśniony i ulega zamknięciu przez mięsień okrężny w czasie nurkowania[33].

Ekologia edytuj

Japok odżywia się rybami, żabami, rakami i innymi małymi zwierzętami wodnymi, które chwyta przednimi łapami. Prowadzi nocny tryb życia. Dzień spędza ukryty w nadbrzeżnej norze, do której wejście zlokalizowane jest tuż ponad lustrem wody[32].

Status zagrożenia edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[29].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Nomen nudum.
  2. ↑ a b c Niepoprawna późniejsza pisownia Chironectes Illiger, 1811.
  3. ↑ a b c d e Niepoprawna późniejsza pisownia Lutra minima E.A.W. Zimmermann, 1780.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d E.A.W. von Zimmermann: Geographische Geschichte des Menschen, und der allgemein verbreiteten vierfüßigen Thiere. Cz. 2. Leipzig: Weygand, 1780, s. 317. (niem.).
  2. ↑ a b J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 76. (łac.).
  3. ↑ G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 1: Tabulas synopticas generales et comparativas, nec non characterum quorundam explicationem iconographicam continens. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1813, s. 15. (łac.).
  4. ↑ G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3: Quadrupedum reliquorum, Cetorum et Monotrymatum descriptionem continens. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. 611. (łac.).
  5. ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 308, 1821. (ang.). 
  6. ↑ J. Fleming: The philosophy of zoology; or, A general view of the structure, functions, and classification of animals. Cz. 2. Edinburgh: A. Constable, 1822, s. 212. (ang.).
  7. ↑ E. Liais: Climats, géologie, faune et géographie botanique du Brésil. Paris: Garnier Frères, 1872, s. 329. (fr.).
  8. ↑ E.A. Goeldi & G. Hagmann. Pródromo de um catálogo crítico e comentado da coleção de mamíferos no Museu do Pará (1894-1903). „Boletim do Museu Goeldi (Museu Paraense) de Historia Natural e Ethnographia”. 4 (1), s. 100, 1904. (port.). 
  9. ↑ H.J. Rochereau. Los Tunebos. Grupo Unkasia. (Datos etnográficos, etnobotánicos y etnozoológicos recogidos entre los años de 1914 y 1939). „Revista Colombiana de Antropología”. 10, s. 71, 1961. DOI: 10.22380/2539472X.1640. (hiszp.). 
  10. ↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 168. (łac.).
  11. ↑ Kerr 1792 ↓, s. 172.
  12. ↑ Kerr 1792 ↓, s. 174.
  13. ↑ G. Cuvier: Tableau élémentaire de l’histoire naturelle des animaux. Paris: Baudouin, 1798, s. 125. (fr.).
  14. ↑ F.M. Daudin: Avec l’indication de toutes les especes decrités par Buffon, et leur distribution dans chacun des genres. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Chez Plassan, Imprimeur-Librairie, 1799, s. 152. (fr.).
  15. ↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 447. (ang.).
  16. ↑ W. Turton: A general system of nature, through the three grand kingdoms of animals, vegetables, and minerals, systematically divided into their several classes, orders, genera, species, and varieties, with their habitations, manners, economy, structure and peculiarities. Cz. 1. London: Printed for Lackington, ALlen, and Co., Temple of the Muses, Finsbury Square, 1802, s. 58. (ang.).
  17. ↑ A.G. Desmarest: Sarigue ou Didelphe (Didelphis), genre de quadrupèdes de l’ordre des Carnassiers, sous-odre des Pédimanes. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Par une société de naturalistes et d’agriculteurs. T. 20. Paris: Chez Deterville, 1803, s. 147. (fr.).
  18. ↑ A.G. Desmarest: Yapock (Lutra memmina Boddaert; Didelphis memmina Cuv.), quadrupèdes de l’ordre des Carnassiers, sous orde des Pédimanes et du genre Sarigue. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Par une société de naturalistes et d’agriculteurs. T. 23. Paris: Chez Deterville, 1804, s. 507. (fr.).
  19. ↑ J.K.W. Illiger. Ueberblick der Säugethiere nach ihrer Vertheilung über die Weltheile. „Abhandlungen der physikalischen Klasse der Königlich-Preussischen Akademie der Wissenschaften”. Aus den Jahren 1804-1811, s. 107, 1815. (niem.). 
  20. ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1134. (niem.).
  21. ↑ I. von Olfers: Bemerkungen zu Illiger’s Überblick der Säugeth-iere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile, rücksichtlich der Südamericanischen Arten (Species). W: W.L. von Eschwege: Journal von Brasilien oder vermischte Nachrichten aus Brasilien, auf wissenschaftlichen Reisen gesammelt. Cz. 2. Weimar: Herzoglich Sächsisch Privilegirtes Landes-Industrie-Comptoir, 1818, s. 206. (niem.).
  22. ↑ L. Muirhead: Mazology. W: D. Brewster (red.): The Edinburgh encyclopaedia. Cz. 13. Edinburgh: William Blackwood, 1819, s. 429. (ang.).
  23. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 1. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1820, s. 261. (fr.).
  24. ↑ P. Boitard: Le jardin des plantes; description et mœurs des mammifères de la Ménagerie et du Muséum d’histoire naturelle. Paris: J.-J. Dubochet, 1845, s. 288. (fr.).
  25. ↑ E.A. Goldman. Descriptions of five new mammals from Panama. „Smithsonian Miscellaneous Collection”. 63 (5), s. 1, 1914. (ang.). 
  26. ↑ H. Pohle. Ueber die von Prof. Breslau in Brasilien gesammelten Säugethiere. „Abhandlungen der Senckenbergische Naturforschende Gesellschaft”. 40, s. 242, 1927. (niem.). 
  27. ↑ D.R. Dickey. A new marsupial from El Salvador. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 41, s. 15, 1928. (ang.). 
  28. ↑ a b R. Pérez-Hernandez i inni, Chironectes minimus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-16] (ang.).
  29. ↑ a b c W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 2. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  30. ↑ Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
  31. ↑ a b c d K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 113, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  32. ↑ a b E. Keller, E. Reichholf & G. Steinbach (redaktorzy): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 20, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
  33. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Chironectes minimus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).
  34. ↑ L.G. Marshall. Chironectes minimus. „Mammalian Species”. 109, s. 1–6, 1978. (ang.). 
  35. ↑ A. Cabrera. Catálogo de los mamíferos de América del Sur. „Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales “Bernardino Rivadavia” e Instituto Nacional de Investigación de las Ciencias Naturales, Ciencias Zoológicas”. 4 (1), s. 44, 1958. (hiszp.). 
  36. ↑ a b c R.S. Voss. An annotated checklist of Recent opossums (Mammalia: Didelphidae). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 455, s. 33, 2022. (ang.). 
  37. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 50. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  38. ↑ R.S. Voss & S.A. Jansa. Minimal genetic divergence among South American samples of the water opossum Chironectes minimus: evidence for transcontinental gene flow?. „Mammalia”. 83 (2), s. 190–192, 2018. DOI: 10.1515/mammalia-2018-0073. (ang.). 
  39. ↑ E.M. Damasceno & D. Astúa. Geographic variation in cranial morphology of the Water Opossum Chironectes minimus (Didelphimorphia, Didelphidae). „Mammalian Biology”. 81 (4), s. 380–392, 2016. DOI: 10.1016/j.mambio.2016.02.001. (ang.). 
  40. ↑ R. Cerqueira & M.M. Weber. Geographic morphometric and environmental differentiation of the water opossum, genus Chironectes Illiger, 1811 (Didelphimorphia: Didelphidae). „Mammalia”. 81 (3), s. 275–287, 2016. DOI: 10.1515/mammalia-2015-0109. (ang.). 
  41. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 182.
  42. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 409.
  43. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 290.
  44. ↑ minimus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-07-17] (ang.).
  45. ↑ a b c d D. Astúa: Family Didelphidae (Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 157–158. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  46. ↑ a b Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 36. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  47. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Chironectes minimus (E. A. W. Zimmermann, 1780). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-17]. (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Japok_wodny&oldid=71123601”