Jaskier ostry
Jaskier ostry[3], pryszczeniec[3] (Ranunculus acris L.) – rośliny z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Gatunek wybitnie kosmopolityczny, zasiedlający Europę, Afrykę Płn. i Azję, spotykany również w Ameryce Północnej (na Grenlandii i Alasce)[4]. W Polsce gatunek bardzo pospolity na całym obszarze[5].
![]() | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
jaskier ostry | ||
Nazwa systematyczna | |||
Ranunculus acris L. Sp.Pl.2 1753 | |||
Synonimy | |||
|
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Roślina wieloletnia o wysokości 30–90 cm. Wczesną wiosną tworzy rozetę liści odziomkowych, a następnie rozgałęzioną łodygę kwiatonośną, gołą lub owłosioną. Gatunek nie wytwarzający rozłogów jak inne gatunki należące do rodzaju.
- Łodyga
- Wzniesiona, rozgałęziona i owłosiona przylegającymi, miękkimi włoskami.
- Liście
- Odziomkowe na długich ogonkach, dłoniasto 5-dzielne, pocięte na długie, ząbkowane łatki. Liście łodygowe są siedzące, 3-dzielne, z odcinkami równowąsko lancetowatymi[6].
- Kwiaty
- Żółte, promieniste. Żółtawozielony kielich złożony z 5 działek, korona z 5 błyszczących płatków, liczne pręciki i słupki ułożone w linii spiralnej.
- Część podziemna
- Kłącze, z którego wyrastają grube korzenie.
- Owoce
- Jednonasienne, gładkie niełupki z krótkim dzióbkiem[6].
Biologia i ekologia
edytujBylina, hemikryptofit[5]. Kwiaty przedsłupne. Kwitnie najintensywniej od maja do lipca, ale kwiaty pojawiać się mogą do jesieni włącznie[6]. Pręciki dojrzewają stopniowo, poczynając od zewnętrznych. Gdy zaczną dojrzewać pręciki wewnętrzne, ich nitki wydłużają się i wyginają do środka, tak, że ich pyłek wysypuje się na znamiona słupków. Dzięki takim mechanizmom roślina zabezpiecza się z początku przed samozapyleniem, preferując zapylenie krzyżowe, gdyby jednak do niego nie doszło, wówczas zapewnia sobie możliwość samozapylenia[7].
Preferuje gleby wilgotne, gliniaste i żyzne, zasobne w związki azotu[6]. Rośnie na łąkach, pastwiskach i przydrożach[6]. Roślina trująca; jak wszystkie jaskry zawiera ranunkulinę i jest trujący. Bydło nie zjada go. W sianie (wysuszony) traci własności trujące[7][6].
Zastosowanie
edytuj- Roślina lecznicza: Wywar z liści był w ludowej medycynie używany przeciw wypryskom skórnym.
- Roślina ozdobna. Odmiana R. acris 'Multiplex' opisana po raz pierwszy w zielniku z 1480 r. W przeciwieństwie do gatunku dorasta tylko do ok. 60 cm. Tworzy kuliste pełne kwiaty, pozbawione pręcików i słupka, które przekształciły się w płatki korony, dlatego nie zawiązuje nasion. Również kultywar 'Flore Plena' ma pełne, złotożółte kwiaty[8]. Rozmnażanie tylko wegetatywne przez podział starszych kęp. Kwiaty cięte trwałe dzięki kolejno rozwijającym się pąkom na rozgałęzieniach bocznych.
Zmienność
edytujTworzy mieszańce z jaskrem kosmatym i j. rozłogowym[5].
- Ze względu na duży areał występowania gatunek bardzo zmienny. W literaturze botanicznej odnotowano ok. 15 podgatunków i odmian botanicznych. W Polsce występują:
- Ranunculus acris subsp. acris. Gatunek charakterystyczny dla Cl. Molinio-Arrhenatheretea[9]
- Ranunculus acris subsp. friesianus (Jordan) Rouy et Fouc.
- Ranunculus acris subsp. strigulosus Schur = R. steveni Andrz. Gatunek charakterystyczny dla O. Arrhenatheretalia[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
- ↑ a b Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 31.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-25].
- ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ a b c d e f Jakub Mowszowicz, Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 111, ISBN 83-02-00322-0 .
- ↑ a b F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 90. ISBN 83-09-01473-2.
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ a b Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- African Plant Database ID: 152006
- BioLib: 38388
- EoL: 473796
- EUNIS: 176865
- Flora of North America: 233501104
- FloraWeb: 4690
- GBIF: 3033363
- iNaturalist: 56064
- IPNI: 712125-1
- ITIS: 18583
- NCBI: 3447
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2524461
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:712125-1
- Tela Botanica: 54682
- identyfikator Tropicos: 27100136
- USDA PLANTS: RAAC3
- IRMNG: 10456094
- CoL: 4RFJN