Wikipedia

Jersey

brytyjskie terytorium zależne w Europie

Jersey (wym. [ˈdʒɜrzi]), oficjalnie Baliwat Jersey (ang. Bailiwick of Jersey, jèrriais Bailliage dé Jèrri) – dependencja korony brytyjskiej obejmująca administracyjnie wyspę Jersey, jedną z Wysp Normandzkich, oraz kilkadziesiąt sąsiednich, niezamieszkanych wysepek[7].

Baliwat Jersey
Bailiwick of Jersey
Bailliage de Jersey
Bailliage dé Jèrri
Flaga
 Herb Jersey
Flaga Herb
Hymn: Island Home – hymn lokalny
(Dom na Wyspie)
God Save the King – hymn królewski
(Boże, chroń Króla)
Położenie Jersey
Język urzędowy

angielski, francuski

Stolica

Saint Helier

Ustrój polityczny

monarchia parlamentarna

Typ państwa

królestwo

Status terytorium

dependencja korony brytyjskiej

Zależne od

Wielkiej Brytanii

Głowa terytorium

król, książę Normandii Karol III[1]

Baliw

baliw Timothy Le Cocq[2]

Szef rządu

szef ministrów John Le Fondré Jr

Gubernator

gubernator Stephen Dalton[3]

Powierzchnia
 • całkowita


119,6[4] km²

Liczba ludności (2021)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


103 267[5]
863,4 osób/km²
Jersey: 50% Brytyjczycy: 29% Portugalczycy: 8% Polacy: 3% Irlandczycy: 2% Pozostali europejczycy: 4% Pozostali: 5%[6]

Waluta

funt Jersey (waluta lokalna), funt brytyjski (JEP, GBP)

Rok utworzenia

wydzielenie z Guernsey
1487

Religia dominująca

anglikanizm

Strefa czasowa

UTC 0 – zima
UTC+1 – lato

Kod ISO 3166

JE/JEY/832

Domena internetowa

.je

Kod samochodowy

GBJ

Kod telefoniczny

+44-1534

Mapa Jersey
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Mapa wysp wchodzących w skład Baliwatu Jersey
Zdjęcie satelitarne. Widać na nim wyspę Jersey z kosmosu. Na wyspie, na tym zdjęciu widoczne są pola, zabudowania oraz lasy, skaliste klify i plaże Jersey.
Widok na wyspę z kosmosu
Banknoty funta Jersey
Zdjęcie przedstawia położony na wzgórzu zamek Mont Orgueil w miejscowości Gorey. Na zdjęciu widać wielki, kamienny zamek z kilkoma wieżyczkami i różnymi poziomami murów, znajdujący się na wzgórzu, którego jedno zbocze opada bezpośrednio do morza. Twierdza góruje nad niewielkim miasteczkiem w którym widać kilka kamieniczek i mały port, pełny małych łódek.
Zamek Mont Orgueil w Gorey
Zdjęcie przedstawia widok z powietrza na pola uprawne i znajdujące się nieopodal nich zabudowania miasteczka Saint Clement. W tle, za miasteczkiem widoczna jest plaża i skały na brzegu morza.
Widok na pola uprawne w Saint Clement, na południowym wybrzeżu wyspy
Zdjęcie przedstawia niewielkie miasteczko i port Saint Aubin. Na pierwszym planie fotografii znajduje się port pełen małych łódek i żaglówek. Dalej widać nabrzeża i ląd, na którym znajdują się różnokolorowe budynki i niewielki kościółek. W tle, za zabudowaniami widać zbocze porośnie gęsto krzakami i drzewami.
Widok na port i miasteczko Saint Aubin
Zdjęcie przedstawia znajdującą się na niewielkiej skalnej wysepce latarnię morską. Latarnia morska pomalowana jest na biało. Koło wysepki z latarnią znajduje się wiele innych małych, skalistych wysp. Wszystkie wyspy otacza lekko wzburzone morze
Latarnia morska La Corbière z 1874 r. na południowym wybrzeżu wyspy
Autobus LibertyBus linii 15 w Saint Brelade

De facto terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Oficjalną władzę na wyspie sprawuje gubernator, działający w imieniu króla brytyjskiego (który w Jersey nosi tytuł Księcia Normandii[8]), przez niego powoływany i odwoływany. Praktyczną władzę sprawuje lokalny rząd wybierany w wyborach.

Pod względem prawnym nie jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (nie był również częścią Unii Europejskiej[9]), ale za obronę i bezpieczeństwo odpowiada Wielka Brytania. Jersey posiada również swoją własną walutę, którą jest funt Jersey wymienny 1:1 na funt brytyjski.

Historia edytuj

Wyspę przyłączył do Księstwa Normandii Wilhelm Długi Miecz, książę Normandii w 933. Jego potomek, Wilhelm Zdobywca, zdobył Anglię w 1066, co doprowadziło do połączenia Księstwa Normandii i królestwa Anglii pod jednym monarchą. Król Jan bez Ziemi stracił wszystkie terytoria w Normandii w 1204 na rzecz króla Francji, ale zachował w posiadaniu Jersey, wraz z Guernsey i innymi Wyspami Normandzkimi, które odtąd miały już wewnętrzny samorząd.

W XVIII w. Francuzi podjęli dwie próby zdobycia wyspy: nieudany desant w 1779 i desant, zakończony bitwą w Saint Helier w 1781, w obydwu przypadkach bez powodzenia[10].

Dzięki neutralności wyspy kwitł handel pomiędzy Anglią a Francją, co bogaciło mieszkańców. Wyspa jest jednym z najbardziej znanych rajów podatkowych.

Jersey zostało zajęte przez nazistowskie Niemcy 1 lipca 1940 i było okupowane aż do 9 maja 1945, końca II wojny światowej w Europie.

Geografia edytuj

Powierzchnia wyspy Jersey, największej i najbardziej wysuniętej na południe z Wysp Normandzkich wynosi 120 km²[7]. Do Baliwatu Jersey należą również grupy niezamieszkałych wysp Minquiers, Ecréhous, Pierres de Lecq i Dirouilles. Jersey i towarzyszące jej mniejsze wysepki zbudowane są z granitów i gnejsów.

Najwyższym punktem wyspy jest wzgórze Les Platons, które osiąga wysokość 142 m n.p.m[11].

Klimat na wyspie jest umiarkowany ciepły morski, z łagodnymi zimami i umiarkowanym latem[12]. Roczna suma opadów wynosi ok. 800 mm i przypada głównie na okres od listopada do stycznia.

Ustrój polityczny edytuj

Głową terytorium jest król brytyjski Karol III tytułowany na Jersey Księciem Normandii[8]. Na wyspie reprezentowany jest przez zastępcę, którym jest gubernator Jersey.

Rząd edytuj

Wyspa Jersey posiada swój własny rząd nazywany Zgromadzeniem Stanów (ang. States Assembly)[13].

Rząd wyspy jest jednoizbowy, a jego skład stanowi 49 członków[14]. W obecnym Zgromadzeniu Stanów znajduje się: ośmiu Senatorów, dwudziestu dziewięciu Deputowanych oraz dwunastu, zasiadających z racji pełnionej funkcji Konstablów (connétable), reprezentujących każdy z okręgów Jersey[15].

Wszyscy członkowie rządu wybierani są w powszechnych wyborach odbywających się co 4 lata.

Podział administracyjny Jersey edytuj

Wyspa Jersey podzielona jest na 12 okręgów (parishes)[16].

Lista okręgów na wyspie Jersey (liczba ludności pochodzi ze spisu z 2011 roku[17], natomiast podana powierzchnia każdego parisha jest zgodna z danymi ze strony internetowej rządu Jersey[18]):

lp. Okręg (parish) Liczba ludności

(2011)[17]

 Powierzchnia

(w km²)[18]

 Gęstość zaludnienia

(osób/km²)

1   Saint Helier 33522 10 3200
2   Saint Saviour 13580 9 1500
3   Saint Brélade 10568 13 830
4   Saint Clement 9221 4 2200
5   Saint Lawrence 5418 10 570
6   Saint Peter 5003 12 430
7   Grouville 4866 8 620
8   Saint Ouen 4097 15 270
9   Saint Martin 3763 10 370
10   Trinity 3156 13 260
11   Saint John 2911 9 330
12   Saint Mary 1752 7 270

Demografia edytuj

Według szacunków z 2019 roku Jersey zamieszkuje około 107 800 osób[19], z czego 34% ludności wyspy mieszka w stolicy wyspy Saint Helier[20].

Większość osób mieszkających na wyspie urodziła się na niej; oprócz nich większymi grupami narodowymi na Jersey są Brytyjczycy (ok. 31%), Portugalczycy (głównie z Madery, ok. 7%), Polacy (ok. 3%) oraz Irlandczycy (ok. 2%)[20]

Spisy ludności na wyspie prowadzone są od 1821 roku i przeprowadzane są co ok. 5 – 10 lat[21] (ostatni spis odbył się w 2011 r.[20]).

Dane szczegółowe edytuj

Liczba mieszkańców edytuj

Wyspę Jersey w różnych latach, według różnych szacunków i spisów zamieszkiwało:

107 800 osób – wg danych z 2019 r.[22];

99,602 osób – wg danych z 2018 r.[23];

97,857 osób – wg wyników oficjalnego spisu ludności z 2011 r.[24]

Struktura wieku edytuj

Struktura wieku mieszkańców (wg szacunkowych danych z 2018 r.[23])
Wiek Procent

w populacji

Mężczyźni Kobiety
0 – 14 16,37% 8430 7870
15 – 24 13,63% 7004 6572
25 – 54 40,71% 20392 20160
55 – 64 12,73% 6187 6497
65+ 16,56% 7015 9475

Średni wiek mieszkańców edytuj

Średni wiek mieszkańców Jersey w 2018 roku[23]:

ogółem: 37,7 lat;

mężczyźni: 35,9 lat;

kobiety: 40,2 lat

Średnia długość życia edytuj

Średnia długość życia mieszkańców wyspy (2018)[23]:

ogółem: 82 lata

mężczyźni: 79,5 lat

kobiety: 84,7 lat

Pozostałe dane edytuj

Przedstawione poniżej dane pochodzą z szacunków z 2018 r.[23]

Przyrost populacji na Jersey: 0,76%

Współczynnik urodzeń: 11,65 urodzeń/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonów: 9,26 zgonów/1000 osób (2000)

Współczynnik imigracji: 2,81 imigranta/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonu niemowląt: 5,71 zgonów/1000 żywych urodzeń (2000)

Współczynnik płodności: 1,56 dzieci/kobietę (2000)

Współczynnik płci na Jersey (wg danych z 2018 r.[23])

Po urodzeniu: 1,06 mężczyzny / kobiety

Do 14 lat: 1,07 mężczyzn / kobietę

15–24 lata: 1,07 mężczyzn / kobietę

25–54 lata: 1,01 mężczyzny / kobiety

55–64 lata: 0,95 mężczyzn / kobietę

65 lat i więcej: 0,74 mężczyzn / kobietę

Ogółem: 0,97 mężczyzn / kobietę

Wyznania edytuj

anglikanie, katolicy, baptyści, Congregational New Church, metodyści, prezbiterianie, Świadkowie Jehowy, kwakrzy.

Języki edytuj

Języki urzędowe edytuj

Na wyspie Jersey obowiązują dwa języki urzędowe: angielski i francuski (francuski to tzw. Jersey Legal French, jest to język nietożsamy z językiem mówionym we Francji, prowadzi się w nim czynności urzędowe oraz postępowania sądowe)[14].

Jèrriais (język lokalny) edytuj

Oprócz angielskiego i francuskiego na Jersey ważnym językiem jest lokalny język Jèrriais, język ten jest tradycyjną mową mieszkańców wyspy, ale niewielu z nich posługuje się nim na co dzień. By język nie zginął i nie został zapominany prowadzone są przedsięwzięcia mające na celu przywrócenie tej mowy do codziennego życia (jednym z takich przedsięwzięć jest nauka Jèrriais w szkołach)[25].

W lokalnym języku wydawane są niektóre gazety, a gdzieniegdzie pod angielskimi zwrotami można zauważyć zwroty i słowa w Jèrriais[25].

Inne języki edytuj

Innymi językami często używanymi na wyspie są portugalski i polski; oba są popularne ze względu na dużą liczbę mieszkających na Jersey Polaków oraz Portugalczyków z Madery[14].

Gospodarka edytuj

Po II wojnie światowej poważną rolę w gospodarce Jersey zaczęły odgrywać usługi finansowe, które stanowiły ponad 60% PKB, a to za przyczyną odrębnego ustawodawstwa oraz specyficznego położenia politycznego i geograficznego. W końcu Jersey stało się rajem podatkowo-finansowym, jednak w ostatnich latach Unia Europejska wymusza ograniczenie tych przywilejów. Poza tym wyspa jest też popularnym miejscem wypoczynku, dzięki czemu ok. 25% PKB pochodzi właśnie z turystyki. PKB Jersey wynosi 3,6 mld USD (2003), czyli w przybliżeniu ok. 40 000 USD na jednego mieszkańca. Wyspa charakteryzuje się też niskim bezrobociem, które wynosi poniżej 1% (2003) i inflacją wynoszącą 5% (2003).

Transport edytuj

Transport lotniczy i morski edytuj

Na Jersey można dostać się drogą powietrzną lub morską.

Lotnisko Jersey znajduje się w południowo-zachodniej części wyspy w miejscowości Saint Peter. Bezpośrednim lotem na Jersey można dostać się z portów lotniczych w Wielkiej Brytanii, Guernsey oraz sezonowo z Hiszpanii[26].

Drugim sposobem dostania się na wyspę jest dotarcie na nią statkiem lub promem. Na Jersey znajduje się kilka portów morskich[27], najważniejszym i największym z nich jest port w Saint Helier, a także mniejsze, w Gorey i Saint Aubin (Saint Brelade)[12]. Do portów na wyspie zawijają statki z Guernsey, Francji i Wielkiej Brytanii.

Transport wewnątrz wyspy edytuj

Na wyspie wg danych z 2010 roku znajduje się 576 km dróg[12].

Na Jersey istnieje autobusowa komunikacja publiczna. Połączenia autobusowe na wyspie obsługuje przewoźnik LibertyBus (część HTC Group)[28]. W październiku 2020 roku na wyspie istniało 20 linii autobusowych[29] łączących ze sobą wszystkie okręgi na Jersey.

Od lat 70 XIX wieku do przełomu lat 20 i 30 XX wieku na Jersey istniały dwie linie kolejowe łączące stolicę wyspy z jej południowo-wschodnimi i południowo-zachodnimi krańcami. Jednak przez rozwój transportu samochodowego i znaczny spadek liczby pasażerów stały się one nierentowne co doprowadziło do ich likwidacji[30][31].

Galeria edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Książę Normandii (The Duke of Normandy) – oficjalny tytuł monarchy brytyjskiego (bez względu na płeć) na Wyspach Normandzkich http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandCrowndependencies/ChannelIslands.aspx.
  2. ↑ Members, statesassembly.gov.je [dostęp 2020-10-17].
  3. ↑ Members, statesassembly.gov.je [dostęp 2020-12-07].
  4. ↑ States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-15] (ang.).
  5. ↑ Jersey’s population increases by 1,100 in the last year, ITV News, 18 czerwca 2020 [dostęp 2020-10-17] (ang.).
  6. ↑ Jersey Census 2021 Bulletin 2: Place of birth, ethnicity, length of residency, marital status, 2021.
  7. ↑ a b States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  8. ↑ a b CharlotteDunn, Crown Dependencies, The Royal Family, 4 czerwca 2018 [dostęp 2020-11-01] (ang.).
  9. ↑ …angielskie Wyspy Normandzkie i Wyspa Man nie wchodzą w skład UE?. UniaEuropejska.org, 16 października 2016. [dostęp 2011-02-15]. (pol.).
  10. ↑ Raoul Lemprière: The Channel Islands. London: Hale, 1990, s. 89. ISBN 0-7090-3832-1. (ang.).
  11. ↑ Ascent of Les Platons on 2009-09-12 – Peakbagger.com, peakbagger.com [dostęp 2020-10-26].
  12. ↑ a b c Europe :: Jersey – The World Factbook – Central Intelligence Agency, cia.gov [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-26].
  13. ↑ States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  14. ↑ a b c States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  15. ↑ Jersey Law | STATES OF JERSEY (MISCELLANEOUS PROVISIONS) LAW 2011, web.archive.org, 20 stycznia 2012 [dostęp 2019-05-21] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-20].
  16. ↑ Parishes – Parishes of Jersey, parish.gov.je [dostęp 2020-10-25].
  17. ↑ a b Report on the 2011 Jersey Census.
  18. ↑ a b States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-25] (ang.).
  19. ↑ States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  20. ↑ a b c States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  21. ↑ States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  22. ↑ Jersey’s population increases by 1,100 in the last year, ITV News, 18 czerwca 2020 [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  23. ↑ a b c d e f Jersey Demographics Profile 2019, indexmundi.com [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  24. ↑ States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  25. ↑ a b States of Jersey, Government of Jersey, gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  26. ↑ Destinations we fly to at a glance, jerseyairport.com [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  27. ↑ Jersey Harbours, ports.je [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  28. ↑ Jersey bus service to be LibertyBus after public vote, „BBC News”, 7 września 2012 [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  29. ↑ LibertyBus timetables, LibertyBus, 2020.
  30. ↑ Railways in Jersey, sinfin.net [dostęp 2020-10-26].
  31. ↑ Jersey Western Railway – theislandwiki, theislandwiki.org [dostęp 2020-10-26].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jersey&oldid=71707626”