Jersey

brytyjskie terytorium zależne w Europie

Jersey (wym. [ˈɜrzi]), oficjalnie Baliwat Jersey (ang. Bailiwick of Jersey, jèrriais Bailliage dé Jèrri) – dependencja korony brytyjskiej obejmująca administracyjnie wyspę Jersey, jedną z Wysp Normandzkich, oraz kilkadziesiąt sąsiednich, niezamieszkanych wysepek[5].

Baliwat Jersey
Bailiwick of Jersey
Bailliage de Jersey
Bailliage dé Jèrri
dependencja korony brytyjskiej
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn: Island Home
(Dom na Wyspie)
Państwo

 Wielka Brytania

Siedziba

Saint Helier

Data powstania

1487

Zarządzający

Stephen Dalton[1]

Zarządzający

Timothy Le Cocq[2]

Powierzchnia

119,6 km²[3]

Populacja (2021)
• liczba ludności


103 267[4]

• gęstość

863,4 os./km²

Numer kierunkowy

+44-1534

Strefa czasowa

UTC 0 – zima
UTC+1 – lato

Języki urzędowe

angielski, francuski

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Mapa wysp wchodzących w skład Baliwatu Jersey
Zdjęcie satelitarne. Widać na nim wyspę Jersey z kosmosu. Na wyspie, na tym zdjęciu widoczne są pola, zabudowania oraz lasy, skaliste klify i plaże Jersey.
Widok na wyspę z kosmosu
Banknoty funta Jersey
Zdjęcie przedstawia położony na wzgórzu zamek Mont Orgueil w miejscowości Gorey. Na zdjęciu widać wielki, kamienny zamek z kilkoma wieżyczkami i różnymi poziomami murów, znajdujący się na wzgórzu, którego jedno zbocze opada bezpośrednio do morza. Twierdza góruje nad niewielkim miasteczkiem w którym widać kilka kamieniczek i mały port, pełny małych łódek.
Zamek Mont Orgueil w Gorey
Zdjęcie przedstawia widok z powietrza na pola uprawne i znajdujące się nieopodal nich zabudowania miasteczka Saint Clement. W tle, za miasteczkiem widoczna jest plaża i skały na brzegu morza.
Widok na pola uprawne w Saint Clement, na południowym wybrzeżu wyspy
Zdjęcie przedstawia niewielkie miasteczko i port Saint Aubin. Na pierwszym planie fotografii znajduje się port pełen małych łódek i żaglówek. Dalej widać nabrzeża i ląd, na którym znajdują się różnokolorowe budynki i niewielki kościółek. W tle, za zabudowaniami widać zbocze porośnie gęsto krzakami i drzewami.
Widok na port i miasteczko Saint Aubin
Zdjęcie przedstawia znajdującą się na niewielkiej skalnej wysepce latarnię morską. Latarnia morska pomalowana jest na biało. Koło wysepki z latarnią znajduje się wiele innych małych, skalistych wysp. Wszystkie wyspy otacza lekko wzburzone morze
Latarnia morska La Corbière z 1874 r. na południowym wybrzeżu wyspy
Autobus LibertyBus linii 15 w Saint Brelade

De facto terytorium zależne Wielkiej Brytanii. Oficjalną władzę na wyspie sprawuje gubernator, działający w imieniu króla brytyjskiego (który w Jersey nosi tytuł Księcia Normandii[6]), przez niego powoływany i odwoływany. Praktyczną władzę sprawuje lokalny rząd wybierany w wyborach.

Pod względem prawnym nie jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (nie był również częścią Unii Europejskiej[7]), ale za obronę i bezpieczeństwo odpowiada Wielka Brytania. Jersey posiada również swoją własną walutę, którą jest funt Jersey wymienny 1:1 na funt brytyjski.

Historia

edytuj

Wyspę przyłączył do Księstwa Normandii Wilhelm Długi Miecz, książę Normandii w 933. Jego potomek, Wilhelm Zdobywca, zdobył Anglię w 1066, co doprowadziło do połączenia Księstwa Normandii i królestwa Anglii pod jednym monarchą. Król Jan bez Ziemi stracił wszystkie terytoria w Normandii w 1204 na rzecz króla Francji, ale zachował w posiadaniu Jersey, wraz z Guernsey i innymi Wyspami Normandzkimi, które odtąd miały już wewnętrzny samorząd.

W XVIII w. Francuzi podjęli dwie próby zdobycia wyspy: nieudany desant w 1779 i desant, zakończony bitwą w Saint Helier w 1781, w obydwu przypadkach bez powodzenia[8].

Dzięki neutralności wyspy kwitł handel pomiędzy Anglią a Francją, co bogaciło mieszkańców. Wyspa jest jednym z najbardziej znanych rajów podatkowych.

Jersey zostało zajęte przez nazistowskie Niemcy 1 lipca 1940 i było okupowane aż do 9 maja 1945, końca II wojny światowej w Europie.

Geografia

edytuj

Powierzchnia wyspy Jersey, największej i najbardziej wysuniętej na południe z Wysp Normandzkich wynosi 120 km²[5]. Do Baliwatu Jersey należą również grupy niezamieszkałych wysp Minquiers, Ecréhous, Pierres de Lecq i Dirouilles. Jersey i towarzyszące jej mniejsze wysepki zbudowane są z granitów i gnejsów.

Najwyższym punktem wyspy jest wzgórze Les Platons, które osiąga wysokość 142 m n.p.m[9].

Klimat na wyspie jest umiarkowany ciepły morski, z łagodnymi zimami i umiarkowanym latem[10]. Roczna suma opadów wynosi ok. 800 mm i przypada głównie na okres od listopada do stycznia.

Ustrój polityczny

edytuj

Głową terytorium jest król brytyjski Karol III tytułowany na Jersey Księciem Normandii[6]. Na wyspie reprezentowany jest przez zastępcę, którym jest gubernator Jersey.

Wyspa Jersey posiada swój własny parlament nazywany Zgromadzeniem Stanów (ang. States Assembly)[11].

Parlament wyspy jest jednoizbowy, a jego skład stanowi 49 członków[12]. W obecnym Zgromadzeniu Stanów znajduje się: ośmiu Senatorów, dwudziestu dziewięciu Deputowanych oraz dwunastu, zasiadających z racji pełnionej funkcji Konstablów (connétable), reprezentujących każdy z okręgów Jersey[13].

Wszyscy członkowie rządu wybierani są w powszechnych wyborach odbywających się co 4 lata.

Podział administracyjny Jersey

edytuj

Wyspa Jersey podzielona jest na 12 okręgów (parishes)[14].

Lista okręgów na wyspie Jersey (liczba ludności pochodzi ze spisu z 2011 roku[15], natomiast podana powierzchnia każdego parisha jest zgodna z danymi ze strony internetowej rządu Jersey[16]):

lp. Okręg (parish) Liczba ludności

(2011)[15]

Powierzchnia

(w km²)[16]

Gęstość zaludnienia

(osób/km²)

1   Saint Helier 33522 10 3200
2   Saint Saviour 13580 9 1500
3   Saint Brélade 10568 13 830
4   Saint Clement 9221 4 2200
5   Saint Lawrence 5418 10 570
6   Saint Peter 5003 12 430
7   Grouville 4866 8 620
8   Saint Ouen 4097 15 270
9   Saint Martin 3763 10 370
10   Trinity 3156 13 260
11   Saint John 2911 9 330
12   Saint Mary 1752 7 270

Demografia

edytuj

Według szacunków z 2019 roku Jersey zamieszkuje około 107 800 osób[17], z czego 34% ludności wyspy mieszka w stolicy wyspy Saint Helier[18].

Większość osób mieszkających na wyspie urodziła się na niej; oprócz nich większymi grupami narodowymi na Jersey są Brytyjczycy (ok. 31%), Portugalczycy (głównie z Madery, ok. 7%), Polacy (ok. 3%) oraz Irlandczycy (ok. 2%)[18]

Spisy ludności na wyspie prowadzone są od 1821 roku i przeprowadzane są co ok. 5 – 10 lat[19] (ostatni spis odbył się w 2011 r.[18]).

Dane szczegółowe

edytuj

Liczba mieszkańców

edytuj

Wyspę Jersey w różnych latach, według różnych szacunków i spisów zamieszkiwało:

107 800 osób – wg danych z 2019 r.[20];

99,602 osób – wg danych z 2018 r.[21];

97,857 osób – wg wyników oficjalnego spisu ludności z 2011 r.[22]

Struktura wieku

edytuj
Struktura wieku mieszkańców (wg szacunkowych danych z 2018 r.[21])
Wiek Procent

w populacji

Mężczyźni Kobiety
0 – 14 16,37% 8430 7870
15 – 24 13,63% 7004 6572
25 – 54 40,71% 20392 20160
55 – 64 12,73% 6187 6497
65+ 16,56% 7015 9475

Średni wiek mieszkańców

edytuj

Średni wiek mieszkańców Jersey w 2018 roku[21]:

ogółem: 37,7 lat;

mężczyźni: 35,9 lat;

kobiety: 40,2 lat

Średnia długość życia

edytuj

Średnia długość życia mieszkańców wyspy (2018)[21]:

ogółem: 82 lata

mężczyźni: 79,5 lat

kobiety: 84,7 lat

Pozostałe dane

edytuj

Przedstawione poniżej dane pochodzą z szacunków z 2018 r.[21]

Przyrost populacji na Jersey: 0,76%

Współczynnik urodzeń: 11,65 urodzeń/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonów: 9,26 zgonów/1000 osób (2000)

Współczynnik imigracji: 2,81 imigranta/1000 osób (2000)

Współczynnik zgonu niemowląt: 5,71 zgonów/1000 żywych urodzeń (2000)

Współczynnik płodności: 1,56 dzieci/kobietę (2000)

Współczynnik płci na Jersey (wg danych z 2018 r.[21])

Po urodzeniu: 1,06 mężczyzny / kobiety

Do 14 lat: 1,07 mężczyzn / kobietę

15–24 lata: 1,07 mężczyzn / kobietę

25–54 lata: 1,01 mężczyzny / kobiety

55–64 lata: 0,95 mężczyzn / kobietę

65 lat i więcej: 0,74 mężczyzn / kobietę

Ogółem: 0,97 mężczyzn / kobietę

Wyznania

edytuj

anglikanie, katolicy, baptyści, Congregational New Church, metodyści, prezbiterianie, Świadkowie Jehowy, kwakrzy.

Języki

edytuj

Języki urzędowe

edytuj

Na wyspie Jersey obowiązują dwa języki urzędowe: angielski i francuski (francuski to tzw. Jersey Legal French, jest to język nietożsamy z językiem mówionym we Francji, prowadzi się w nim czynności urzędowe oraz postępowania sądowe)[12].

Jèrriais (język lokalny)

edytuj

Oprócz angielskiego i francuskiego na Jersey ważnym językiem jest lokalny język Jèrriais, język ten jest tradycyjną mową mieszkańców wyspy, ale niewielu z nich posługuje się nim na co dzień. By język nie zginął i nie został zapominany prowadzone są przedsięwzięcia mające na celu przywrócenie tej mowy do codziennego życia (jednym z takich przedsięwzięć jest nauka Jèrriais w szkołach)[23].

W lokalnym języku wydawane są niektóre gazety, a gdzieniegdzie pod angielskimi zwrotami można zauważyć zwroty i słowa w Jèrriais[23].

Inne języki

edytuj

Innymi językami często używanymi na wyspie są portugalski i polski; oba są popularne ze względu na dużą liczbę mieszkających na Jersey Polaków oraz Portugalczyków z Madery[12].

Gospodarka

edytuj

Po II wojnie światowej poważną rolę w gospodarce Jersey zaczęły odgrywać usługi finansowe, które stanowiły ponad 60% PKB, a to za przyczyną odrębnego ustawodawstwa oraz specyficznego położenia politycznego i geograficznego. W końcu Jersey stało się rajem podatkowo-finansowym, jednak w ostatnich latach Unia Europejska wymusza ograniczenie tych przywilejów. Poza tym wyspa jest też popularnym miejscem wypoczynku, dzięki czemu ok. 25% PKB pochodzi właśnie z turystyki. PKB Jersey wynosi 3,6 mld USD (2003), czyli w przybliżeniu ok. 40 000 USD na jednego mieszkańca. Wyspa charakteryzuje się też niskim bezrobociem, które wynosi poniżej 1% (2003) i inflacją wynoszącą 5% (2003).

Transport

edytuj

Transport lotniczy i morski

edytuj

Na Jersey można dostać się drogą powietrzną lub morską.

Lotnisko Jersey znajduje się w południowo-zachodniej części wyspy w miejscowości Saint Peter. Bezpośrednim lotem na Jersey można dostać się z portów lotniczych w Wielkiej Brytanii, Guernsey oraz sezonowo z Hiszpanii[24].

Drugim sposobem dostania się na wyspę jest dotarcie na nią statkiem lub promem. Na Jersey znajduje się kilka portów morskich[25], najważniejszym i największym z nich jest port w Saint Helier, a także mniejsze, w Gorey i Saint Aubin (Saint Brelade)[10]. Do portów na wyspie zawijają statki z Guernsey, Francji i Wielkiej Brytanii.

Transport wewnątrz wyspy

edytuj

Na wyspie wg danych z 2010 roku znajduje się 576 km dróg[10].

Na Jersey istnieje autobusowa komunikacja publiczna. Połączenia autobusowe na wyspie obsługuje przewoźnik LibertyBus (część HTC Group)[26]. W październiku 2020 roku na wyspie istniało 20 linii autobusowych[27] łączących ze sobą wszystkie okręgi na Jersey.

Od lat 70 XIX wieku do przełomu lat 20 i 30 XX wieku na Jersey istniały dwie linie kolejowe łączące stolicę wyspy z jej południowo-wschodnimi i południowo-zachodnimi krańcami. Jednak przez rozwój transportu samochodowego i znaczny spadek liczby pasażerów stały się one nierentowne co doprowadziło do ich likwidacji[28][29].

Galeria

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Members [online], statesassembly.gov.je [dostęp 2020-12-07].
  2. Members [online], statesassembly.gov.je [dostęp 2020-10-17].
  3. States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-15] (ang.).
  4. Jersey’s population increases by 1,100 in the last year [online], ITV News, 18 czerwca 2020 [dostęp 2020-10-17] (ang.).
  5. a b States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  6. a b CharlotteDunn, Crown Dependencies [online], The Royal Family, 4 czerwca 2018 [dostęp 2020-11-01] (ang.).
  7. …angielskie Wyspy Normandzkie i Wyspa Man nie wchodzą w skład UE?. UniaEuropejska.org, 16 października 2016. [dostęp 2011-02-15].
  8. Raoul Lemprière: The Channel Islands. London: Hale, 1990, s. 89. ISBN 0-7090-3832-1. (ang.).
  9. Ascent of Les Platons on 2009-09-12 – Peakbagger.com [online], peakbagger.com [dostęp 2020-10-26].
  10. a b c Europe :: Jersey – The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], cia.gov [dostęp 2020-10-26] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-26].
  11. States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  12. a b c States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  13. Jersey Law | STATES OF JERSEY (MISCELLANEOUS PROVISIONS) LAW 2011 [online], web.archive.org, 20 stycznia 2012 [dostęp 2019-05-21] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-20].
  14. Parishes – Parishes of Jersey [online], parish.gov.je [dostęp 2020-10-25].
  15. a b Report on the 2011 Jersey Census.
  16. a b States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-25] (ang.).
  17. States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  18. a b c States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  19. States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  20. Jersey’s population increases by 1,100 in the last year [online], ITV News, 18 czerwca 2020 [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  21. a b c d e f Jersey Demographics Profile 2019 [online], indexmundi.com [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  22. States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-11-03] (ang.).
  23. a b States of Jersey, Government of Jersey [online], gov.je [dostęp 2020-10-30] (ang.).
  24. Destinations we fly to at a glance [online], jerseyairport.com [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  25. Jersey Harbours [online], ports.je [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  26. Jersey bus service to be LibertyBus after public vote, „BBC News”, 7 września 2012 [dostęp 2020-10-26] (ang.).
  27. LibertyBus timetables [online], LibertyBus, 2020.
  28. Railways in Jersey [online], sinfin.net [dostęp 2020-10-26].
  29. Jersey Western Railway – theislandwiki [online], theislandwiki.org [dostęp 2020-10-26].

Linki zewnętrzne

edytuj