Jerzy Hohenzollern-Ansbach

książę karniowski

Jerzy Hohenzollern (ur. 4 marca 1484 w Ansbach, zm. 27 grudnia 1543 tamże) – margrabia Ansbachu, książę karniowski, pan Bytomia, współzałożyciel Tarnowskich Gór, od 1532 roku również książę raciborski.

Jerzy Hohenzollern-Ansbach
Ilustracja
ilustracja herbu
Okres

od 1523
do 27 grudnia 1543

Dane biograficzne
Dynastia

Hohenzollernowie

Data i miejsce urodzenia

4 marca 1484
Ansbach

Data i miejsce śmierci

27 grudnia 1543
Ansbach

Miejsce spoczynku

Heilsbronn

Ojciec

Fryderyk Starszy Hohenzollern

Matka

Zofia Jagiellonka

Dzieci

Jerzy Fryderyk Hohenzollern

Rodzice

edytuj

Urodził się 4 marca 1484 w Ansbachu jako czwarte dziecko, a drugi syn Fryderyka Hohenzollerna, margrabiego brandenburskiego na Ansbach, i jego żony Zofii Jagiellonki – córki Kazimierza Jagiellończyka. Był siostrzeńcem Zygmunta Starego.

Życie i działalność

edytuj

Na czeskim dworze

edytuj

W wieku ok. 20 lat został wysłany przez rodziców na dwór wuja Władysława II Jagiellończyka, króla Czech i Węgier. Przy jego poparciu ożenił się z Beatrycze Frangepani, wdową po Janie Korwinie. Wkrótce po jej śmierci odziedziczył na Węgrzech ogromną fortunę. W obawie przed tureckimi najazdami sprzedał dobra. W 1512 r. przybył wraz z królem na Śląsk. Przy jego poparciu został włączony do układów sukcesyjnych księcia opolskiego Jana II Dobrego i księcia raciborskiego Walentyna. Po ich bezpotomnej śmierci miał zostać ich spadkobiercą. Innych pretendentów do spadku zadowolił żeniąc ich ze swymi siostrami lub obiecując wypłatę pieniędzy.

Negocjacje z polskim królem

edytuj
 
Hołd pruski Jana Matejki (1882)
Jerzy stoi z kapeluszem w ręku za Albrechtem i księciem Fryderykiem legnickim

Przyczynił się do wyboru brata Albrechta w dniu 13 lutego 1511 r. na wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego. Później miał duży udział w doprowadzeniu do zakończenia wojny Zakonu z Polską. Razem z księciem legnickim Fryderykiem Wielkim uczestniczył w przygotowaniu traktatu krakowskiego z 1525 r.: "W imię Trójcy Świętej i niepodzielnej. My, Jerzy, z łaski Bożej margrabia brandenburski, książę na Śląsku raciborski i karniowski, w Prusiech szczeciński, pomorski, kaszubski, wendejski itd., burgrabia norymberski i książę Rugii, oraz Fryderyk z tejże łaski książę legnicki i brzeski oraz starosta Śląska...".

Na podstawie zapisów traktatowych został włączony do sukcesji tronu książęcego w Prusach. On oraz jego potomkowie mieli przejąć lenno pruskie po wygaśnięciu linii Albrechta (mówił o tym punkt 9 i 11 traktatu).

Opiekun Jagiellona

edytuj

Po śmierci w 1516 r. króla Władysława II, zwolennicy orientacji habsburskiej nie dopuścili stryja Zygmunta I Starego - najbliższego krewnego, do współopieki nad nim i nad tronem węgierskim. Opiekunem (w myśl układu wiedeńskiego z 20-22 lipca 1515, zawartego między cesarzem Maksymilianem I Habsburgiem, a królami: Władysławem II i Zygmuntem I) króla Ludwika II, zostaje Jerzy. W 1523 r., wykorzystując naiwność i ciągłe potrzeby finansowe młodego króla Ludwika, kupił księstwo karniowskie, na pograniczu Górnego Śląska i Moraw[1] za prawie 60 tys. guldenów. Na początku 1526 r. monarcha zgodził się na przejęcie przez niego w lenne władanie ziemi bytomskiej i bogumińskiej na podobnych prawach, jak książę opolski Jan II Dobry. Gwarantowało mu to dziedziczenie tych ziem przez dwóch męskich potomków. Uzyskane w ten sposób przez margrabiego dobra na Śląsku, pozostaną w jego rodzie do czasu wojny trzydziestoletniej (1618 - 1648), kiedy to zostaną skonfiskowane przez katolickich Habsburgów, by później stać się zasadniczym pretekstem ponownego zagarnięcia, już całego Śląska w roku 1740, przez Fryderyka II Hohenzollerna.[1]

W dniu 30 kwietnia 1526 r. wydał wraz z księciem Janem II akt wolności górniczej dla gwarków, którzy przybywali w okolice wsi Tarnowice, na północ od Bytomia. Najbardziej znaczącym było wydanie 16 i 18 listopada 1528 r. w języku czeskim, niemieckim i polskim, liczącego 72 artykuły „Ordunku Gornego” (niem. Bergordnung, czes. Horní řád). Porządkował on wszystkie prawa i obowiązki dotyczące prowadzonych prac górniczych. W dokumencie tym wspomniano też po raz pierwszy nazwę nowej osady – Tarnowskie Góry (czes. Tarnovské Hory, niem. Tarnowitz). Na jej okolice przypadało 9 razy więcej nadań górniczych niż na starszy i bardziej uprzywilejowany Bytom. Dla przyspieszenia rozwoju tych ziem sprowadzał doświadczonych górników z rodzinnej Frankonii, a także z Turyngii.

Po bezpotomnej śmierci króla Ludwika II pod Mohaczem w 1526 r. nowy król Czech Ferdynand I Habsburg niechętny Hohenzollernom postanowił unieważnić układy zawarte między Jerzym a księciem Janem II. Kłopoty finansowe skłoniły Ferdynanda w 1531 r. do zawarcia, przy pośrednictwie polskiego króla Zygmunta I Starego, kompromisu. Jerzy miał otrzymać księstwo opolsko-raciborskie tylko tytułem zastawu, do czasu wypłaceniu mu przez króla Czech pożyczonych wcześniej prawie 200 tys. guldenów. Ziemię bytomską miało prawo dziedziczyć dwóch męskich potomków, a bogumińską trzech. Niekwestionowane pozostały prawa Jerzego do księstwa karniowskiego. Dopiero dwa lata po śmierci księcia Jana II (1532 r.) i po wywiezieniu z zamku opolskiego wszystkich skarbów Ferdynand I oddał księstwo opolsko-raciborskie w ręce Jerzego.

Rządy na Śląsku

edytuj

W dniu 8 sierpnia 1534 r. wybuchł w Tarnowskich Górach bunt gwarków przeciwko rządom urzędników margrabiego, którzy lepsze prace dawali przybyszom z Frankonii, a gorsze miejscowym. Uwolniono wcześniej uwięzionych, zdemolowano urządzenia w kilku kopalniach i hutach, rabowano domy niektórych mieszczan i urzędników. Zamieszki stłumiono przy pomocy wojska. Dla uspokojenia sytuacji władze górnicze zobowiązywały się do przekazywania pieniędzy z kasy brackiej (forma kasy pomocy społecznej) na szpital. Przywódców buntu wygnano i zakazano im powrotu. Podobna sytuacja miała także miejsce w Bytomiu.

Na prośbę mieszczan bytomskich Urząd Zwierzchni z Wrocławia oraz sam Ferdynand I aktem wydanym w Pradze 18 maja 1534 potwierdzili dawne przywileje Bytomia. Zakup przez mieszczan bez zgody margrabiego podmiejskiej osady Dąbrówki, uznał Jerzy za złamanie swych praw i nałożył na miasto karę. W zawartej ugodzie pośredniczył król Zygmunt I Stary. Karę obniżono o połowę. Margrabia nie traktował Bytomia i Tarnowskich Gór jednakowo. Niektórzy historycy twierdzą, że założenie tej drugiej osady odbyło się z inicjatywy Jerzego i miało na celu szkodzenie interesom Bytomia. W listach posługiwał się tytułem księcia Tarnowskich Gór (niem. Herzog von Tarnowitz) pomijając tytuł pana Bytomia, którego podobno w ogóle nie używał. W 1541 r. interweniował w spór Bytomia i Tarnowskich Gór o dochody z wag. Nakazał dzielić sumy przynależne do tej pory bytomianom po połowie z tarnogórzanami.

Książę "Pobożny"

edytuj

Jako gorliwy protestant popierał na swych ziemiach luteran, i szykanował katolików.[2] Na sejmie w Augsburgu w 1530 r. miał stwierdzić, że „złożyłby raczej swoją głowę pod topór katowski, niżby odstąpił od słowa Bożego”. Stąd być może, już u współczesnych zyskał przydomek „Pobożnego”.

W 1543 r. tuż przed śmiercią nadał burmistrzowi i rajcom bytomskim prawo pierwokupu dóbr po mieszczanach zmarłych bez spadkobierców. W tym samym roku połączył parafie NMP i Św. Małgorzaty. Zmarł 27 grudnia 1543 r. w Ansbachu i został pochowany w Heilsbronnie.

Rodzina

edytuj

Z trzech ożenków pozostawił kilka córek i tylko jednego syna, Jerzego Fryderyka (15391603), późniejszego pana Bytomia i księcia raciborskiego.

Najważniejsza literatura

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b Andrzej Nowak, "Dzieje Polski. Tom 4", 2019.
  2. Andrzej Nowak, "Dzieje Polski.Tom 4", 2019.

Linki zewnętrzne

edytuj

Zoltán Csepregi, „Es laufft auch der Lutter in alle sachen uberall mitt…” Brandenburgi György őrgróf (1484-1543) szerepe Boroszló város reformációjában