Zofia Jagiellonka (1464–1512)

polska królewna, córka Kazimierza Jagiellończyka

Zofia Jagiellonka (ur. 6 maja 1464 w Krakowie, zm. 5 października 1512 w Ansbach) – królewna polska, księżniczka litewska, margrabina brandenburska na Ansbach i Bayreuth. Córka Kazimierza IV Jagiellończyka. 14 lutego 1479 roku poślubiła Fryderyka Hohenzollerna, margrabiego brandenburskiego na Ansbach i Bayreuth. Matka Albrechta Hohenzollerna.

Zofia Jagiellonka
Ilustracja
ilustracja herbu
margrabina brandenburska
Jako żona

Fryderyka Hohenzollerna

Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia

6 maja 1464
Kraków

Data i miejsce śmierci

5 października 1512
Ansbach

Ojciec

Kazimierz IV Jagiellończyk

Matka

Elżbieta Rakuszanka

Mąż

Fryderyk Starszy Hohenzollern

Dzieci

Elżbieta, Kazimierz,
Małgorzata,
Jerzy,
Zofia,
Maria,
Anna,
Barbara,
Albrecht,
Fryderyk,
Jan,
Elżbieta,
Barbara,
Fryderyk,
Wilhelm,
Jan Albrecht,
Fryderyk Albrecht,
Gumbert (Gumprecht)

Zofia Jagiellonka z mężem Fryderykiem Starszym. Okno prezbiterium fary miejskiej w Langenburgu

Życiorys

edytuj

Pochodzenie i dzieciństwo

edytuj

Była drugą córką i szóstym dzieckiem Kazimierza IV Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki. Imię Zofia otrzymała na cześć swojej babki ojczystej – Zofii Holszańskiej, wdowy po Władysławie II Jagielle. Jej braćmi byli Władysław II Jagiellończyk, święty Kazimierz, Jan I Olbracht, Aleksander Jagiellończyk, Zygmunt I Stary i Fryderyk Jagiellończyk, a siostrami – Jadwiga, Elżbieta (I), Elżbieta (II), Anna, Barbara i Elżbieta (III).

Została ochrzczona przez Jana Gruszczyńskiego, biskupa krakowskiego. Nie zachowały się żadne informacje na temat wykształcenia i wychowania Zofii.

Plany matrymonialne związane z Zofią

edytuj

W 1468 roku pojawił się plan zaręczenia Zofii z Maksymilianem Habsburgiem, synem cesarza Fryderyka III. Z propozycją taką wystąpił przybyły do Krakowa 8 kwietnia 1468 biskup ołomuniecki Protazy, poseł węgierskiego króla Macieja Korwina. Starał się on o rękę Jadwigi, najstarszej córki Kazimierza Jagiellończyka, dla swojego mocodawcy. Druga z kolei Zofia miała poślubić Maksymiliana. W ten sposób królewny miały przekazać swoim mężom prawa – pierwsza do Węgier, druga do Austrii. Prawa te wynikały z faktu, że Elżbieta Rakuszanka, matka królewien, była siostrą zmarłego bezpotomnie w 1457 roku Władysława Pogrobowca, króla Czech i Węgier oraz księcia Austrii. Przez małżeństwa córek Kazimierz Jagiellończyk uzyskałby gwarancję, że w przyszłości w Austrii i na Węgrzech będą rządzić jego wnukowie po kądzieli.

Małżeństwa Jadwigi z Maciejem Korwinem i Zofii z Maksymilianem Habsburgiem miały stworzyć wielką koalicję Jagiellonów, Habsburgów i Korwina skierowaną przeciwko Jerzemu z Podiebradów, królowi Czech. Jednak Kazimierz IV Jagiellończyk pozostawał w przymierzu z tym ostatnim, tym bardziej że niedługo po poselstwie Protazego – 16 maja 1468 roku Albrecht Kostka, poseł Jerzego, w imieniu swojego mocodawcy złożył propozycję, by następstwo czeskiego tronu przyrzec jednemu z synów Kazimierza. Tak więc plan małżeństwa Zofii i Maksymiliana upadł.

Ślub z Fryderykiem Hohenzollernem

edytuj

Nie wiadomo, kiedy dokładnie rozpoczęto pertraktacje w sprawie ślubu Zofii z Fryderykiem Hohenzollernem, synem margrabiego brandenburskiego Albrechta III Achillesa. Istnieje przypuszczenie, że pomysł mógł się pojawić latem 1470 roku, kiedy w Brandenburgii przebywali polscy posłowie Dziersław z Rytwian i Stanisław Ostroróg[1]. W 1473 roku polscy posłowie – Paweł Jasieński, starosta chełmski i bełski, i Stanisław Kurozwęcki – prowadzili negocjacje w sprawie ślubu Zofii i Fryderyka, które zakończyły się podpisaniem umowy zaręczonej, co nastąpiło 7 grudnia 1473 roku w Cadolzburgu.

Co do politycznych motywów tego małżeństwa, to Kazimierz IV Jagiellończyk szukał wśród książąt Rzeszy sojuszników, którzy wywarliby nacisk na cesarza Fryderyka III, by ten uznał nowego króla Czech – Władysława, najstarszego syna polskiego władcy. Z kolei Albrecht III Achilles, zaniepokojony ekspansją węgierskiego króla Macieja Korwina na Śląsk i Łużyce, szukał porozumienia z jego przeciwnikami – Jagiellonami[2].

Szczegóły małżeństwa negocjowano jeszcze przed kilka lat. Nie doszło ani do planowego na 20 marca 1474 roku ślubu per procura, ani do planowanego na 23 czerwca 1474 roku zjazdu przedstawicieli posłów Jagiellończyka z przedstawicielami Hohenzollernów w Pniewach. Wreszcie w październiku 1475 roku w Poznaniu podpisano umowę małżeńską – podpisali ją Fryderyk, biskup lubuski (reprezentujący Hohenzollernów) i Stanisław Kurozwęcki, kanonik krakowski (reprezentujący Jagiellonów). Posag polskiej królewny miał wynosić 32 tysiące florenów.

11 listopada 1475 Albrecht III Achilles przyznał przyszłej synowej oprawę (wartą 64 tysiące florenów). Początkowo ślub Zofii i Fryderyka miał się odbyć w Poznaniu, jednak Albrecht Achilles doprowadził do zmiany miejsca ślubu na Frankfurt nad Odrą.

13 stycznia 1479 roku Zofia, żegnana przez rodzinę, opuściła Piotrków i udała się w kierunku Frankfurtu. Towarzyszyli jej m.in. Andrzej Oporowski, biskup warmiński; wojewodowie: poznański Maciej Moszyński i łęczycki Mikołaj z Kutna oraz Piotr Kurozwęcki, marszałek nadworny.

14 lutego 1479 we Frankfurcie nad Odrą poślubiła Fryderyka, margrabiego brandenburskiego na Ansbach. Wesele nie było wystawne; jak pisał kronikarz Jan Długosz było tak licho i ubogo, że nawet dworzanom królewskim nie dano zwykłej strawy, a senatorowie królewscy, rycerstwo i inni urzędniczy, którzy z narzeczoną królewną przyjechali, żadnych prawie nie otrzymali upominków[3].

Pojawiły się pewne problemy z wypłatą posagu Zofii. 25 grudnia 1479 roku Kazimierz Jagiellończyk miał wypłacić pierwszą ratę (6 tysięcy guldenów); polski król poprosił o przesunięcie terminu[4], na co Albrecht Achilles wyraził zgodę. Wobec niewypłacenia posagu Zofia nie mogła wejść w posiadanie dóbr oprawnych.

Zofia jako margrabina brandenburska

edytuj

11 marca 1486 roku zmarł Albrecht III Achilles, margrabia brandenburski, teść Zofii. Jej mąż Fryderyk Starszy wraz z bratem Zygmuntem odziedziczyli Frankonię; pierwszy objął Ansbach, drugi Bayreuth. Wdowa po Albrechcie, Anna, usunęła się do swoich dóbr oprawnych, a Zofia została panią na Ansbach.

W 1486 roku Zofia i Fryderyk podejmowali w Ansbach cesarza Fryderyka III Habsburga.

Cały czas istniał problem z wypłatą posagu Zofii. W 1489 roku Władysław II Jagiellończyk obiecywał Fryderykowi Starszemu, że wymusi na ojcu jego wypłatę (Fryderyk miał z kolei za uzyskane pieniądze wydzierżawić od Władysława czeskie lenna, znajdujące się we Frankonii). W 1493 roku Fryderyk wysłał poselstwo do Jana Olbrachta w sprawie wypłaty posagu; 30 września 1495 roku Zofia osobiście pisała do brata, prosząc o wypłatę obiecanych jej pieniędzy. Ostatecznie posag został wypłacony synom Zofii w kilku ratach – odpowiednio w 1533, 1535 i w 1537 roku.

Mąż Zofii utrzymywał kontakty z jej braćmi – wiosną 1494 roku brał udział w zjeździe w Lewoczy, w którym brali udział Władysław II Jagiellończyk, Jan Olbracht, Zygmunt Jagiellończyk (późniejszy król Zygmunt I Stary) oraz kardynał Fryderyk Jagiellończyk. Fryderyk Starszy planował także zacieśnić związki rodzinne między Hohenzollernami a Jagiellonami – Barbara, młodsza siostra Zofii, miała poślubić Joachima, bratanka Fryderyka i następcę tronu brandenburskiego, z kolei Władysław II Jagiellończyk miał ożenić się z Anną, siostrą Fryderyka. Ostatecznie nie doszło do realizacji tych planów[5].

Z listu Anny, wdowy po Albrechcie Achillesie, z 13 kwietnia 1505 roku wiadomo, że w tym czasie Zofia była poważnie chora.

W marcu 1509 roku wraz z mężem i synem Jerzym była obecna w Pradze, gdzie bawiła na koronacji swojego bratanka Ludwika II Jagiellończyka.

Zofia Jagiellonka zmarła 5 października 1512 roku w Ansbach. Została pochowana w klasztorze Heilsbronn. Po śmierci Zofii jej mąż urządził niezwykle huczną stypę: w ciągu jednej nocy wypito 1500 miarek wina, zjedzono dwa woły i 600 ryb.

Potomstwo

edytuj
 
Pomnik Albrechta Hohenzollerna, jednego z synów Zofii, na Zamku w Malborku

Z małżeństwa Zofii Jagiellonki i Fryderyka Hohenzollerna pochodziło osiemnaścioro dzieci; żadna z przedstawicielek dynastii Jagiellonów nie doczekała się tak licznego potomstwa. Jej dziećmi byli:

Genealogia

edytuj
Władysław II Jagiełło
ur. ok. 1362(?)
zm. 1 VI 1434
Zofia Holszańska
ur. ok. 1405
zm. 21 IX 1461
Albrecht II Habsburg
ur. 16 VIII 1397
zm. 27 X 1439
Elżbieta Luksemburska
ur. 1409
zm. 1442
         
     
  Kazimierz IV Jagiellończyk
ur. 30 XI 1427
zm. 7 VI 1492
Elżbieta Rakuszanka
ur. 1436
zm. 30 VIII 1505
     
   
Fryderyk Starszy Hohenzollern
ur. 8 V 1460
zm. 4 IV 1536
Zofia Jagiellonka
ur. 6 V 1464
zm. 5 X 1512
                   
                   
                   
Elżbieta
 ur. 30 VI 1480
 zm. po kilku dniach
 
Kazimierz
 ur. 27 IX 1481
 zm. 21 IX 1527
 
Małgorzata
 ur. 10 I 1483
 zm. 10 VII 1532
 
Jerzy
 ur. 4 III 1484
 zm. 27 XII 1543
 
Zofia
 ur. 10 III 1485
 zm. 24 V 1537
 
                   
Maria
 ur. 1486
 zm. w niemowlęctwie
 
Anna
 ur. 5 V 1487
 zm. 7 II 1539
 
Barbara
 ur. 31 VII 1488
 zm. 2 V 1490
 
Albrecht
 ur. 17 V 1490
 zm. 20 III 1568
 
Fryderyk
 ur. 13 VI 1491
 zm. 1497
 
                   
Jan
 ur. 9 I 1493
 zm. 5 VII 1525
 
Elżbieta
 ur. 25 III 1494
 zm. 31 V 1518
 
Barbara
 ur. 24 IX 1495
 zm. wrzesień 1552
 
Fryderyk
 ur. 17 I 1497
 zm. 20 VIII 1536
 
Wilhelm
 ur. 30 VI 1498
 zm. 4 II 1563
 
                   
Jan Albrecht
 ur. 20 IX 1499
 zm. 17 V 1550
 
Fryderyk Albrecht
 ur. 30 XI 1501
 zm. 24 VII 1504
 
Gumbert (Gumprecht)
 ur. 16 VII 1503
 zm. 25 VI 1528
 

Przypisy

edytuj
  1. Duczmal 1996 ↓, s. 497.
  2. Maciej Korwin w 1471 roku został przez część czeskiej szlachty proklamowany królem Czech, przez co znalazł się w konflikcie z Władysławem II Jagiellończykiem.
  3. Duczmal 1996 ↓, s. 498.
  4. Na sytuację finansową polskiego władcy wpływały m.in. wysokie koszty prowadzenia wojny trzynastoletniej (1454–1466) (szacuje się je na 1 milion 200 tysięcy złotych węgierskich); K. Baczkowski, Dzieje Polski późnośredniowiecznej, s. 213–214.
  5. Władysław w tym czasie był mężem Barbary Hohenzollern, innej siostry Fryderyka, i Beatrzycze, wdowy po Macieju Korwinie – małżeństwa te zostały unieważnione dopiero w kwietniu 1500 roku. Jan Olbracht z kolei w 1496 roku zdecydował się wydać Barbarę Jagiellonkę za saskiego księcia Jerzego Brodatego.
  6. Córki tej nie wymieniają starsze opracowania, zob. Duczmal 1996 ↓, s. 501.
  7. Duczmal 1996 ↓, s. 571–572.
  8. Duczmal 1996 ↓, s. 572.

Bibliografia

edytuj