John Wayne

John Wayne, właśc. Marion Mitchell Morrison (ur. 26 maja 1907 w Winterset, zm. 11 czerwca 1979 w Los Angeles) – amerykański aktor, reżyser i producent filmowy, który zdobył popularność głównie dzięki rolom w westernach, jedna z największych legend Hollywood. Symbol amerykańskiego indywidualizmu i patriotyzmu. Odznaczony Złotym Medalem Kongresu i Prezydenckim Medalem Wolności. American Film Institute umieścił go na 13. miejscu na liście największych aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends).

John Wayne
Imię i nazwisko	Marion Mitchell Morrison
Data i miejsce urodzenia	26 maja 1907 Winterset
Data i miejsce śmierci	11 czerwca 1979 Los Angeles
Zawód	aktor, reżyser, producent filmowy
Współmałżonek	1. Josephine Alicia Wayne (1933-1945) 2. Esperanza Baur (1946-1954) 3. Pilar Pallete (1954-1979)
Lata aktywności	1926-1976
Nagrody Nagroda Akademii Filmowej Najlepszy aktor pierwszoplanowy 1970 Prawdziwe męstwo Złoty Glob Najlepszy aktor w filmie dramatycznym 1970 Prawdziwe męstwo Henrietta Award 1953 Nagroda im. Cecila B. DeMille’a 1966
Odznaczenia
Strona internetowa

Życiorys

John Wayne, 1943

Jego rodzicami byli – mający szkocko-irlandzkie korzenie prezbiterianie – Clyde Leonard Morrison (aptekarz) i Mary Alberta z d. Brown. Przyszedł na świat jako Marion Robert, ale rodzice zmienili mu drugie imię na Mitchell, kiedy urodził się jego młodszy brat, który został ochrzczony jako Robert.

Morrisonowie – ze względu na kłopoty z płucami głowy rodziny – przeprowadzili się z Iowy do znacznie łagodniejszej pod względem klimatu Kalifornii i osiedli na ranczu na pustyni Mojave. Farma jednak nie zapewniła dochodów wystarczających na utrzymanie i w 1911 rodzina przeniosła się do Glendale, gdzie Clyde Morrison ponownie podjął pracę farmaceuty. Marion pomagał ojcu w aptece, dorabiał także dostarczając gazety oraz sprzedając lody w cukierni, której właściciel zajmował się dodatkowo podkuwaniem koni w hollywoodzkich wytwórniach filmowych. W owym czasie chłopiec otrzymał przydomek „Mały Duke” (ang. Little Duke), który nadał mu lokalny strażak, widząc jak Marionowi w drodze do szkoły nieodmiennie towarzyszy duży airedale terrier, wabiący się Duke. Wkrótce przydomek został skrócony i już jako „The Duke” przylgnął do Morrisona-Wayne’a na całe życie.

Marion uczęszczał do Wilson Middle School, a następnie do Glendale High School, z której drużyną futbolową zdobył w 1924 mistrzostwo ligi szkół średnich. Zamierzał studiować w United States Naval Academy w Annapolis, ale nie został przyjęty i w rezultacie – dzięki stypendium sportowemu – podjął naukę na Uniwersytecie Południowej Kalifornii (1925-1927). Jednakże wskutek doznanej kontuzji stracił stypendium i musiał przerwać studia.

Karierę w Hollywood zaczął pod koniec lat 20 jako monter dekoracji w wytwórni Fox Film Corporation. Dorabiał także jako magazynier, kierowca, stróż i statysta. Po raz pierwszy na ekranie pojawił się w 1926, występując w dwóch melodramatach – Brown of Harvard i Bardelys the Magnificent oraz westernie – The Great K & A Train Robbery (u boku Toma Mixa). Jego słynne nazwisko: „John Wayne”, wymyślił w 1930 reżyser Raoul Walsh (inspirując się biografią generała „Mad Anthony’ego” Wayne’a) i obsadził go w swoim filmie Droga olbrzymów (1930). Gwiazdą stał się dzięki roli w klasyku gatunku, westernie Dyliżans (1939). Za rolę w obrazie Prawdziwe męstwo (1969), w którym sparodiował stare schematy westernowe, zdobył w 1970 Oscara. Był rekordzistą z największą liczbą głównych ról, bo aż 142 na 157 filmów.

Zmarł 11 czerwca 1979 na raka żołądka (cierpiał również na nowotwór płuca). Miał 72 lata. Został pochowany w kalifornijskim Pacific View Memorial Park w Corona del Mar.

Riders of Destiny, 1933

Z Marshą Hunt w Born to the West, 1937

Z Grantem Withersem w In Old Oklahoma, 1943

Poszukiwacze, 1956

Najdłuższy dzień, 1962

Z żoną, Pilar Palette-Wayne, 1971

W filmie biograficznym Trumbo z 2015 w roli Wayne’a wystąpił David James Elliott.

Życie prywatne

Był trzykrotnie żonaty.

• Josephine Alicia Saenz (małż. od 24 czerwca 1933 do 25 grudnia 1945) – miał z nią czworo dzieci: Michaela Anthony’ego (ur. 23 listopada 1934, zm. 2 kwietnia 2003), Patricka Johna (ur. 15 lipca 1939), Mary „Toni” Antoninę (ur. 25 lutego 1936, zm. 6 grudnia 2000) i Melindę Ann (ur. 3 grudnia 1940)
• Esperanza Baur (małż. od 17 stycznia 1946 do 1 listopada 1954)
• Pilar Palette (małż. od 1 listopada 1954 do śmierci aktora, ale w 1976 para zdecydowała się na separację) – miał z nią troje dzieci: Aissę (ur. 31 marca 1956), Johna Ethana (ur. 22 lutego 1962) i Marisę Carmelę (ur. 22 lutego 1966)

Filmografia

1926 Bardelys the Magnificent – strażnik Brown of Harvard – zawodnik z Yale z nr 35 The Great K & A Train Robbery – statysta 1927 Annie Laurie – statysta The Drop Kick – zawodnik USC 1928 Four Sons – statysta Hangman's House – widz na wyścigu koni Mother Machree – statysta Arka Noego (Noah's Ark) – statysta 1929 The Black Watch – statysta The Forward Pass – statysta Salute – Bill Speakeasy – statysta Words and Music – Pete Donahue 1930 Born Reckless – statysta Cheer Up and Smile – Bit Part Droga olbrzymów (The Big Trail) – Breck Coleman Men Are Like That – por. Bob Denton Rough Romance – drwal 1931 The Deceiver – Thorpe (zwłoki) Girls Demand Excitement – Peter Brooks Maker of Men – Dusty Rhodes Rywale (Range Feud) – Clint Turner Three Girls Lost – Gordon Wales 1932 Cień Orła (Shadow of the Eagle) – Craig McCoy Running Hollywood - on sam The Hollywood Handicap – on sam The Hurricane Express – Larry Baker Lady and Gent – Buzz Kinney Prawo dwóch pięści (Two-Fisted Law) – Duke Tajemnica kopalni złota (Haunted Gold) – John Mason Teksaski cyklon (Texas Cyclone) – Steve Pickett That's My Boy – futbolista Ujarzmij go, kowboju (Ride Him, Cowboy) – John Drury Wielka galopada (The Big Stampede) – John Steele 1933 Baby Face – Jimmy McCoy Central Airport – drugi pilot we wraku College Coach – student Człowiek z Monterey (The Man From Monterey) – kpt. John Holmes Gdzieś w Sonorze (Somewhere in Sonora) – John Bishop His Private Secretary – Dick Wallance Jeźdźcy przeznaczenia (Riders of Destiny) – Sandy Saunders The Life of Jimmy Dolan – Smith Sagebrush Trail – John Brant Telegraficzny szlak (The Telegraph Trail) – John Trent The Three Musketeers – Tom Wayne 1934 Błękitna stal (Blue Steel) – szeryf John Carruthers Człowiek z Utah (The Man from Utah) – John Weston Granica bezprawia (The Lawless Frontier) – John Tobin Nad niebem Arizony ('Neath the Arizona Skies) – Chris Morrell Poza szlakiem (The Trail Beyond) – Rob Drew Randy Rides Alone – Randy Bowers The Star Packer – John Travers Szczęśliwy Teksańczyk (The Lucky Texan) – Jerry Mason West of the Divide – Ted Hayden 1935 Lawless Range – John Middleton Poranny jeździec (The Dawn Rider) – John Mason Pustynny szlak (Desert Trail) – John Scott Rajski kanion (Paradise Canyon) – agent federalny John Wyatt Tęczowa dolina (Rainbow Valley) – John Martin Terror w Teksasie (Texas Terror) – szeryf John Higgins Westward Ho – John Wyatt 1936 Conflict – Pat Król Pecos (King of the Pecos) – John Clayborn The Lawless Nineties – John Tipton The Lonely Trail – kpt. John Ashley Sea Spoilers – Bob Randall Szlak Oregonu (The Oregon Trail) – John Delmont Wiatry pustkowia (Winds of the Wasteland) – John „Johny” Blair 1937 Adventure's End – Duke Slade California Straight Ahead – Biff Smith I Cover the War – Bob Adams Idol of the Crowds – Johny Hanson Urodzony dla Dzikiego Zachodu (Born to the West) – Dare Rudd 1938 Overland Stage Raiders – Stony Brooke Pals of the Saddle – Stony Brooke Red River Range – Stony Brooke Santa Fe Stampede – Stony Brooke 1939 Allegheny Uprising – Jim Smith Dyliżans (Stagecoach) – Ringo Kid Nocni jeźdźcy (The Night Riders) – Stony Brooke Nowa granica (New Frontier) – Stone Brooke Three Texas Steers – Stony Brooke Wyoming Outlaw – Stony Brooke

1940 Czarny oddział (Dark Command) – Bob Seton Długa podróż do domu (The Long Voyage Home) – Ole Olsen Siedmiu grzeszników (Seven Sinners) – por. Dan Brent Three Faces West – John Phillips 1941 Dama z Luizjany (Lady from Louisiana) – John Reynolds Lady for a Night – Jackson Morgan A Man Betrayed – Lynn Hollister Pasterz ze wzgórz (The Shepherd of the Hills) – młody Matt 1942 Latające tygrysy (Flying Tigers) – kpt. Jim Gordon Pittsburgh – Charles „Pittsburgh” Markham Spotkanie we Francji (Reunion in France) – Pat Talbot W starej Kalifornii (In Old California) – Tom Craig Zdobywcy (The Spoilers) – Glennister Zdradzieckie skały (Reap the Wild Wind) – kpt. Jack Stuart 1943 Dama ryzykuje (A Lady Takes a Chance) – Duke Hudkins Wojny drapieżców (In Old Oklahoma) – Dan Somers 1944 The Fighting Seabees – Wedge Donovan Olbrzym w siodle (Tall in the Saddle) – Rocklin 1945 Dakota – John Devlin Płomień Barbary Coast (Flame of Barbary Coast) – Duke Fergus Powrót do Bataan (Back to Bataan) – płk Joseph Madden Ci, których przewidziano na straty (They Were Expendable) – por. „Rusty” Ryan 1946 Bez zastrzeżeń (Without Reservations) – Rusty Thomas 1947 Anioł i złoczyńca (Angel and the Badman) – Quirt Evans Tycoon – Johnny Munroe 1948 Fort Apache – kpt. Kirby York Rzeka Czerwona (Red River) – Thomas Dunson Trzej ojcowie chrzestni (3 Godfathers) – Robert Marmaduke Sangster Hightower Wake of the Red Witch – kpt. Ralls 1949 Piaski Iwo Jimy (Sands of Iwo Jima) – sierż. John M. Stryker Nosiła żółtą wstążkę (She Wore a Yellow Ribbon) – kpt. Nathan Cutting Strzelec z Kentucky (The Fighting Kentuckian) – John Breen 1950 Rio Grande – ppłk Kirby Yorke 1951 Operacja Pacyfik (Operation Pacific) – kmdr ppor. Duke E. Gifford 1952 Big Jim McLain – Jim McLain Spokojny człowiek (The Quiet Man) – Sean Thornton 1953 Hondo – Hondo Lane Island in the Sky – kpt. Dooley Trouble Along the Way – Steve Williams 1954 Noc nad Pacyfikiem (The High and the Mighty) – Dan Roman 1955 Chiński szlak (Blood Alley) – kpt. Tom Wilder Morski pościg (The Sea Chase) – kpt. Karl Ehrlich 1955 Rookie of the Year – Mike Cronin 1956 Zdobywca (The Conqueror) – Temudżyn Poszukiwacze (The Searchers) – Ethan Edwards 1957 Jet Pilot – płk Jim Shannon Legenda zaginionego miasta (Legend of the Lost) – Joe January Skrzydła orłów (The Wings of Eagles) – Frank W. „Spig” Wead 1958 The Barbarian and the Geisha – Townsend Harris I Married a Woman – on sam 1959 Konnica (The Horse Soldiers) – płk John Marlowe Rio Bravo – szeryf John T. Chance 1960 Alamo (The Alamo) – David Crockett Złoto Alaski (North to Alaska) – Sam McCord 1961 W kraju Komanczów (The Comancheros) – kpt. Jake Cutter 1962 Hatari! – Sean Mercer Człowiek, który zabił Liberty Valance’a (The Man Who Shot Liberty Valance) – Tom Doniphon Jak zdobywano Dziki Zachód (How the West Was Won) – gen. William Tecumseh Sherman Najdłuższy dzień (The Longest Day) – ppłk Benjamin Vandervoort 1963 McLintock! – George Washington McLintock Rafa Donovana (Donovan's Reef) – Michael Patrick „Guns” Donovan 1964 Świat cyrku (Circus World) – Matt Masters 1965 Synowie Katie Elder (The Sons of Katie Elder) – John Elder Opowieść wszech czasów (The Greatest Story Ever Told) – centurion Wojna o ocean (In Harm's Way) – adm. Rockwell Torrey 1966 Cast a Giant Shadow – gen. Mike Randolph El Dorado – Cole Thornton 1967 Pancerny wóz (The War Wagon) – Taw Jackson 1968 Ujarzmić piekło (Hellfighters) – Chance Buckman Zielone berety (The Green Berets) – płk Mike Kirby 1969 Niezwyciężeni (The Undefeated) – płk John Henry Thomas Prawdziwe męstwo (True Grit) – szeryf Reuben J. „Rooster” Cogburn 1970 Chisum – John Simpson Chisum Rio Lobo – płk Cord McNally 1971 Wielki Jake (Big Jake) – Jacob „Big Jake” McCandles 1972 Kowboje (The Cowboys) – Will Anderson 1973 Rabusie pociągów (The Train Robbers) – Lane Synowie szeryfa (Cahill U.S. Marshal) – J.D. Cahill 1974 Samotny detektyw McQ (McQ) – detektyw por. Lon McQ 1975 Brannigan – por. Jim Branningan Rooster Cogburn – Rooster Cogburn 1976 Rewolwerowiec (The Shootist) – John Bernard Brookes

Bibliografia

• John Wayne w bazie IMDb (ang.)
• John Wayne w bazie Filmweb
• John Wayne w bazie Notable Names Database (ang.)

Linki zewnętrzne

• Richard F.R.F. Shepard Richard F.R.F., 'Duke,' an American Hero, nytimes.com, 12 czerwca 1979 [dostęp 2014-06-18]  (ang.).