Wikipedia

KNM Gyller (1938)

norweski okręt wojenny

KNM Gyller (F301) – norweski torpedowiec z okresu II wojny światowej (oficjalnie klasyfikowany jako niszczyciel), należący do typu Sleipner. Zdobyty podczas wojny, służył w marynarce niemieckiej (Kriegsmarine) pod nazwą „Löwe”. Po wojnie kontynuował służbę w marynarce norweskiej do 1959 roku, przeklasyfikowany na fregatę.

Gyller
Ilustracja
„Gyller” w 1953 roku jako fregata
Klasa

torpedowiec (niszczyciel) / fregata

Typ

Sleipner

Historia
Stocznia

Główna Stocznia Marynarki, Horten Norwegia

Położenie stępki

1936

Wodowanie

7 lipca 1938

 Norweska KMW
Nazwa

„Gyller”

Wejście do służby

1 sierpnia 1939

Wycofanie ze służby

11 kwietnia 1940

 Kriegsmarine
Nazwa

„Löwe”

Wejście do służby

20 kwietnia 1940

Wycofanie ze służby

8 maja 1945

 Norweska KMW
Nazwa

„Gyller”

Wejście do służby

maj 1945

Wycofanie ze służby

1959

Los okrętu

złomowany

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

597 t standard
708 t pełna

Długość

74,3 m

Szerokość

7,8 m

Zanurzenie

2,1 m

Napęd
2 turbiny parowe o mocy łącznej 12 500 KM, 3 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość

32 w. (maks.)
30 w. (projektowa)

Zasięg

3500 Mm przy 15 w.

Uzbrojenie
• początkowe:
3 armaty 102 mm L/40 (3 × I)
1 działko 40 mm plot.
2 wkm 12,7 mm
4 wyrzutnie torped 533 mm (2 × II)
2 mbg, bg
Załoga

75 (1939)

Walczył z lotnictwem niemieckim podczas kampanii norweskiej. W służbie niemieckiej używany był głównie do celów eskortowych i pomocniczych na Bałtyku; odznaczył się w 1945 roku ratując rozbitków ze statku „Wilhelm Gustloff”.

Wyporność standardowa okrętu wynosiła 597 długich ton, a główne uzbrojenie stanowiły początkowo trzy armaty kalibru 102 mm i cztery wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm. Napęd stanowiły turbiny parowe, pozwalające na rozwinięcie prędkości 30 węzłów.

Historia i skrócony opis edytuj

Osobny artykuł: Torpedowce typu Sleipner.

KNM „Gyller” był trzecim zbudowanym okrętem najnowszego typu niszczycieli norweskich z okresu międzywojennego, faktycznie odpowiadających wielkością i charakterystykami torpedowcom i tak powszechnie określanych w literaturze[1][2]. Jego budowę rozpoczęto w bliżej nieznanej dacie w 1936 roku, kiedy zwodowano dwa pierwsze okręty, z którymi tworzył pierwszą serię typu Sleipner[3]. Budowę prowadzono w Głównej Stoczni Marynarki w Horten pod numerem 125[4]. Kadłub wodowano 7 lipca 1938 roku[a]. Okręt wszedł do służby 1 sierpnia 1939 roku[b]. Jako jedyny z okrętów tego typu nie otrzymał nazwy z mitologii nordyckiej (pol. lśniący blaskiem złota, złocisty)[5].

 
Sylwetka okrętów (z niemieckimi modyfikacjami uzbrojenia)

Okręty miały typową architekturę i rozmiary dla torpedowców tego okresu, z podniesionym pokładem dziobowym na niecałej 1/3 długości[6]. Uzbrojenie artyleryjskie początkowo stanowiły trzy pojedyncze armaty morskie kalibru 102 mm Bofors[c]. Działo nr 1 znajdowało się na pokładzie dziobowym, a działa nr 2 i 3 na rufie w superpozycji[6]. Uzbrojenie przeciwlotnicze okrętów tego typu stanowiło pojedyncze nowoczesne działko automatyczne kalibru 40 mm Bofors i dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7 mm Colt, lecz według niektórych źródeł, „Gyller” miał działko kalibru 20 mm Oerlikon[d]. Według większości publikacji, „Gyller” jako jedyny z okrętów tego typu miał cztery, a nie dwie wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm, w dwóch dwururowych aparatach na śródokręciu, zamiast jednego[e]. Uzbrojenie przeciw okrętom podwodnym stanowiły cztery zrzutnie bomb głębinowych[1].

Wyporność standardowa okrętów pierwszej serii wynosiła 597 ts (ton angielskich), a pełna 708 ts (719 ton metrycznych)[7]. Długość okrętów pierwszej serii wynosiła 74,3 m, a szerokość 7,8 m[7]. Średnie zanurzenie wynosiło 2,1 m, natomiast maksymalne 4,15 m[4].

Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych De Laval z przekładniami o mocy łącznej 12 500 KM, poruszające dwie śruby[8]. Parę dla turbin dostarczały trzy kotły parowe Yarrow, o wysokim ciśnieniu 32 atmosfer[8]. Okręty tego typu rozwijały prędkość 30 węzłów[7], a według niektórych źródeł, maksymalnie 32 węzły[4]. Zasięg pływania wynosił 3500 Mm przy prędkości 15 węzłów[4] (według innych źródeł, 1500 Mm w tych warunkach[3]).

Służba edytuj

W służbie norweskiej do 1940 roku edytuj

Po wybuchu II wojny światowej „Gyller” brał udział w patrolowaniu norweskich wód terytorialnych, eskortowaniu statków stron walczących utrzymujących handel z Norwegią oraz w strzeżeniu neutralności[9]. Wraz z „Odinem” tworzył 3 Dywizjon Niszczycieli[10]. Między innymi, na początku kwietnia eskortował na norweskich wodach grupę statków brytyjskich i niemieckich płynących z rudą żelaza z Narviku[10]. 8 kwietnia 1940 roku „Gyller” i „Odin” ratowały rozbitków z niemieckiego transportowca wojska „Rio de Janeiro” zatopionego przez polski okręt podwodny ORP „Orzeł”[11].

W chwili niemieckiego ataku rano 9 kwietnia 1940 roku „Gyller” był w porcie w Kristiansandzie, po tym jak poprzedzającej nocy doprowadził na redę niemiecki statek handlowy „Seattle” płynący z Curaçao[12]. Pomimo krótkotrwałego oporu stawianego przez baterię nadbrzeżną na wyspie Odderøya, niemiecki zespół IV z krążownikiem „Karlsruhe” i dwoma torpedowcami „Luchs” i „Seeadler” zajął tego dnia za trzecim podejściem Kristiansand, wykorzystując zamieszanie spowodowane oczekiwaniem na siły brytyjskie i błędną identyfikacją bander okrętów[f]. Norweskie okręty nie podjęły działań przeciw okrętom niemieckim z powodu braku wyraźnych rozkazów i zamieszania w dowództwie, połączonego z niejasną przynależnością państwową wchodzących sił[13]. Artyleria nadbrzeżna zniszczyła natomiast podchodzący statek „Seattle” (jego zatopienie mylnie przypisywano w niektórych publikacjach „Gyllerowi”)[g]. „Gyller” stojący przy nabrzeżu ostrzeliwał niemieckie bombowce Heinkel He 111 z I./KG26, bombardujące i ostrzeliwujące Odderøya z broni maszynowej, czego skutkiem było zestrzelenie jednego samolotu (prawdopodobnie przez „Odina”) i niewielkie uszkodzenia kilku innych[14]. „Gyller” wyszedł następnie z portu w Kristiansandzie, lecz wkrótce powrócił, aby dowódca skonsultował telefonicznie działania z dowództwem. Tam go zastały wchodzące niemieckie torpedowce z desantem, a po zajęciu portu Niemcy przedstawili się jako przyjazne siły i zażądali współpracy[13]. Przez kolejne dwa dni okręty norweskie pozostawały w bazie Marvika pod swoimi banderami, po czym 11 kwietnia nieuszkodzony „Gyller” został tam ostatecznie zajęty przez Niemców (wraz z „Odinem” i okrętami podwodnymi B-2 i B-5)[11][13]. Dowódca okrętu kapitan marynarki Lorentz Holck został po wojnie, wraz z innymi oficerami, skrytykowany w raporcie z 1946 roku o działaniach pod Kristiansandem, za pasywność i poddanie nieuszkodzonego okrętu[15].

W służbie niemieckiej edytuj

Okręt został wcielony już 20 kwietnia 1940 roku do niemieckiej służby jako „Löwe” (pol. lew)[8]. Wraz z trzema innymi zagarniętymi okrętami utworzył 7 Flotyllę Torpedowców i był używany do grudnia 1940 roku do zadań eskortowych w Skagerraku i Kattegacie[16]. Usunięto na nim działo 102 mm nr 2 i zamontowano działko przeciwlotnicze 20 mm[16][h]. Okręty przystosowano także do stawiania 24 min[16]. 1 stycznia 1942 roku torpedowce tego typu wycofano do zadań pomocniczych, jako poławiacze torped ćwiczebnych 27. Flotylli Okrętów Podwodnych w Gdyni[i][8].

W latach 1941–1942 dalej zmodyfikowano uzbrojenie okrętu, usuwając dziobowe działo nr 1 i jedną podwójną wyrzutnię torped oraz zwiększając liczbę działek przeciwlotniczych 20 mm do trzech (w odróżnieniu od pozostałych, „Löwe” zachował drugą podwójną wyrzutnię torpedową)[16]. Według innych źródeł jednak, od początku 1941 roku uzbrojenie okrętów zmieniono na jedno niemieckie działo 105 mm o długości lufy L/45, jedno działko plot. 37 mm i dwa działka plot. 20 mm, bez wyrzutni torped i min[8]. Załoga w niemieckiej służbie wynosiła 86–88 osób[8].

Okręty tego typu służyły na Bałtyku do maja 1945 roku, uczestnicząc pod koniec wojny w ewakuacji niemieckiej ludności na zachód. „Löwe” eskortował 30 stycznia 1945 roku statek „Wilhelm Gustloff”, a po jego storpedowaniu przez okręt podwodny S-13, bezskutecznie próbował atakować ten okręt bombami głębinowymi, a następnie ratował rozbitków[5]. Według różnych źródeł uratował 252[5] lub 472 osób[17]. W chwili zakończenia wojny w maju 1945 roku „Löwe” znajdował się we Flensburgu, po czym w tym miesiącu został zwrócony Norwegii[5].

W służbie norweskiej powojennej edytuj

19 września 1946 roku „Gyller” otrzymał znak taktyczny L02[5]. W 1951 roku razem z pozostałymi czterema okrętami tego typu został przeklasyfikowany na fregatę, otrzymując NATO-wski znak taktyczny F301[18]. W 1952 roku został zmodernizowany do nowej roli i przezbrojony w trzy armaty kalibru 76 mm, 2 działka plot. 40 mm, 2 karabiny maszynowe 12,7 mm i 4 miotacze bomb głębinowych, bez uzbrojenia torpedowego[j]. Artyleria główna była uniwersalna[5]. Załoga okrętów uległa zwiększeniu do 104 osób[18]. „Gyller” nie był już jednak intensywnie używany z uwagi na zużycie mechanizmów[5]. Wycofany został wraz z pozostałymi w 1959 roku, po czym złomowany[5].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Data wodowania 7 lipca 1938 roku według Whitley 1997 ↓, s. 220, Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 i Conway’s... 1980 ↓, s. 379. Według innych publikacji, 7 sierpnia 1938 roku (Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13) lub 2 lipca 1938 roku (Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271).
  2. ↑ Według Whitley 1997 ↓, s. 220–221. Kaczmarek 1994 ↓, s. 56 podaje ogólnikowo 1938 rok, natomiast większość publikacji nie podaje daty wejścia do służby.
  3. ↑ Kaliber 102 mm według Whitley 1997 ↓, s. 220, Conway’s... 1980 ↓, s. 379 i Tony DiGiulian: Naval Guns of Norway. NavWeaps. [dostęp 2020-07-15]. (ang.).. Część literatury podaje mylnie kaliber 100 mm (Kaczmarek 1994 ↓, s. 52).
  4. ↑ Większość źródeł podaje dla wszystkich okrętów typu ten sam zestaw uzbrojenia: działko 40 mm i dwa wkm-y (np. Conway’s... 1980 ↓, s. 379 i Whitley 1997 ↓, s. 220). Według Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, „Gyller” nie miał karabinów maszynowych 12,7 mm, natomiast Haarr 2011 ↓, s. 419 podaje jako uzbrojenie zarówno „Odina”, jak i „Gyllera” działko 20 mm. Nie jest jasne, gdzie miałoby się mieścić na „Gyllerze” działko 40 mm, jeśli miał dwa podwójne aparaty torpedowe – przy czym brak jest w publikacjach fotografii okrętu z tego okresu. Należy zaznaczyć, że Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 nie podają działka 40 mm jako uzbrojenia okrętów tego typu w niemieckiej służbie, a tylko 20 mm.
  5. ↑ Tak podają: Conway’s... 1980 ↓, s. 379, Whitley 1997 ↓, s. 220, Kaczmarek 1994 ↓, s. 56, Daszjan 2005 ↓, s. 13. Wobec braku fotografii okrętu w publikacjach nie jest jasne, gdzie miałby się zmieścić na „Gyllerze” drugi aparat torpedowy, zwłaszcza przy działku przeciwlotniczym. Haarr 2011 ↓, s. 419 podaje jako uzbrojenie zarówno „Odina”, jak i „Gyllera” dwie wyrzutnie torpedowe.
  6. ↑ Zespół niemiecki został dwukrotnie odpędzony ogniem z dział fortu. W międzyczasie niemieckie lotnictwo zbombardowało fort Odderøya. Za trzecim razem spodziewano się brytyjskich sił, a w słabej widoczności flaga T kodu sygnałowego została mylnie wzięta za banderę francuską i zespół niemiecki bez przeszkód wszedł do portu. (Michael Whitley: German cruisers of World War Two. Annapolis: Naval Institute Press, 1985, s. 88-90. (ang.).)
  7. ↑ Na podstawie szczegółowego opisu zatopienia „Seattle” przez artylerię nadbrzeżną i działań „Gyllera” w: Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. 2011, s. 194, 208. (ang.). Informacje o zatopieniu „Seattle” przez „Gyllera” podaje m.in. Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
  8. ↑ Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95 podają jako uzbrojenie plot. w niemieckiej służbie tylko dwa działka 20 mm, bez działka 40 mm.
  9. ↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 54 sugeruje, że okręty służyły jako poławiacze torped już po grudniu 1940 roku.
  10. ↑ Według Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271. Odmiennie Kaczmarek 1994 ↓, s. 55 podaje, że wszystkie okręty przeklasyfikowano i zmodernizowano w 1948 roku, co jest sprzeczne z ww. szczegółowym rocznikiem flot.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Daszjan 2005 ↓, s. 12–13.
  2. ↑ Conway’s... 1980 ↓, s. 379–380.
  3. ↑ a b Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
  4. ↑ a b c d Kaczmarek 1994 ↓, s. 56.
  5. ↑ a b c d e f g h Kaczmarek 1994 ↓, s. 55.
  6. ↑ a b Na podstawie rysunków Kaczmarek 1994 ↓, s. 57.
  7. ↑ a b c Daszjan 2005 ↓, s. 13; Whitley 1997 ↓, s. 220–221.
  8. ↑ a b c d e f Gröner, Jung i Maass 1999 ↓, s. 95.
  9. ↑ Kaczmarek 1994 ↓, s. 52–53.
  10. ↑ a b Kaczmarek 1994 ↓, s. 53.
  11. ↑ a b Don Kindell, NAVAL EVENTS, APRIL1940, Part 2 of 4 w serwisie naval-history.net [dostęp 2010-11-02].
  12. ↑ Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 188. (ang.).
  13. ↑ a b c Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 207–208. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
  14. ↑ Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011, s. 204, 208. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
  15. ↑ Haarr 2011 ↓, s. 419.
  16. ↑ a b c d Kaczmarek 1994 ↓, s. 54.
  17. ↑ Prit Buttar: Battleground Prussia: The Assault on Germany's Eastern Front 1944–45. Bloomsbury Publishing, 2012, s. 253. ISBN 978-1-78096-465-2. (ang.).
  18. ↑ a b Jane’s Fighting Ships 1953-54 1953 ↓, s. 271

Bibliografia edytuj

  • A.W. Daszjan. Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii). „Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/2005, 2005. (ros.). 
  • Rafał Kaczmarek. Norweskie niszczyciele typu „Sleipner”. „Okręty Wojenne”. Nr 12, s. 52–57, 1994. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. 
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
  • Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Bd. 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. München: Bernard & Graefe, 1999. ISBN 3-7637-4801-6. (niem.).
  • Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).
  • M.J. Whitley: Zerstörer im Zweiten Welkrieg. Stuttgart: Motorbuch Verlag, 1997, s. 220–221. ISBN 3-613-01426-2. (niem.).
  • Jane’s Fighting Ships 1953-54. Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1953. (ang.).
  • Geirr Haarr: The German Invasion of Norway, April 1940. Pen and Sword, 2011. ISBN 978-1-78346-967-3. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=KNM_Gyller_(1938)&oldid=73178088”