Kastor (gwiazda)

gwiazda w gwiazdozbiorze Bliźniąt

Kastor (Alfa Geminorum, α Gem) – druga co do jasności gwiazda w gwiazdozbiorze Bliźniąt (obserwowana wielkość gwiazdowa: +1,58m dla całego układu). Odległa od Słońca o 51 lat świetlnych.

Kastor
α Geminorum
Ilustracja
Gwiazda wielokrotna Kastor
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Bliźnięta

Rektascensja

07h 34m 35,873s[1]

Deklinacja

+31° 53′ 17,82″[1]

Paralaksa (π)

0,06412 ± 0,00375[1]

Odległość

50,9 ± 3,2 ly
15,60 ± 0,97 pc

Wielkość obserwowana

1,58m[1][2]

Ruch własny (RA)

−191,45 ± 3,95 mas/rok[1]

Ruch własny (DEC)

−145,19 ± 2,95 mas/rok[1]

Prędkość radialna

5,40 ± 0,50 km/s[1]

Charakterystyka fizyczna
Wielkość absolutna

0,60m[2]

Jasność

53,4 L[2]

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

Centrum Galaktyki

Półoś wielka

8035 pc[2]

Mimośród

0,0783[2]

Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 66 Gem
2MASS: J07343598+3153184
Bonner Durchmusterung: BD+32°1581
Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 287
Boss General Catalogue: GC 10120
Katalog Gliesego: GJ 278
Katalog Henry’ego Drapera: HD A: HD 60179, B: HD 60178
Katalog Hipparcosa: HIP 36850
Katalog jasnych gwiazd: HR A: HR 2891, B: HR 2890
SAO Star Catalog: SAO 60198
LTT 12038, ADS 6175

Nazwy gwiazdozbioru i jego najjaśniejszych dwóch gwiazd pochodzą od Kastora i Polideukesa (Polluksa), bliźniaków w mitologii greckiej i rzymskiej, którzy są symbolem prawdziwej przyjaźni[3]. Były one także identyfikowane z Apollem i Heraklesem – w tym przypadku pierwsza nazwa odpowiada gwieździe Alfa Geminorum[3][4]. Pomimo oznaczenia literą alfa w systemie Bayera, Kastor jest mniej jasny od Polluksa[5]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Kastor dla określenia tej gwiazdy, a ściślej – najjaśniejszego składnika Alfa Geminorum Aa[6].

Historia obserwacji

edytuj

W 1715 roku James Bradley i James Pound zaobserwowali, że Kastor nie jest gwiazdą pojedynczą, a w 1803 roku William Herschel ogłosił, że dwa widoczne przez teleskop optyczny składniki tworzą układ fizycznie podwójny. W 1896 roku Aristarch Biełopolski odkrył, że składnik B to gwiazda spektroskopowo podwójna, a w 1904 Heber Curtis stwierdził to samo w przypadku składnika A. W 1916 roku Walter Sydney Adams i Alfred Joy odkryli że składnik C, znany też jako YY Geminorum, jest trzecią gwiazdą spektroskopowo podwójną w systemie, zaś w 1926 Hendrik van Gent zauważył, że jest to także gwiazda zmienna zaćmieniowa. Okazało się zatem, że Kastor to gwiazda sześciokrotna[7].

Charakterystyka fizyczna

edytuj
 
Położenie gwiazdy w gwiazdozbiorze Bliźniąt

Dwa najjaśniejsze składniki Aa i Ba to białe gwiazdy typu widmowego A[1][5]. Na niebie dzieli je odległość 5,20 sekundy kątowej (pomiar z 2017 roku), gwiazdy indywidualnie mają obserwowaną wielkość gwiazdową odpowiednio 1,93 i 2,97m[8]. Okrążają wspólny środek masy w okresie około 467 lat[7][9], ich średnia odległość to 104 jednostki astronomiczne, ale zbliżają się na 71 i oddalają do 138 au[5]. Promieniowanie rentgenowskie pochodzące z tego układu najprawdopodobniej generuje aktywność magnetyczna składników Ab i Bb[5].

Poniższa tabela zawiera podstawowe informacje o gwiazdach systemu[7][9]:

Parametr Składnik
Aa Ab Ba Bb Ca/Cb
Typ widmowy A1 V M5 V A4 V M0 V M1 Ve
Masa (M) 2,74 ± 0,11 0,37 ± 0,09 2,26 ± 0,10 0,53 ± 0,09 0,5992 ± 0,0047

Systemowi towarzyszy też optyczny towarzysz, Kastor D o wielkości 10,07m, oddalony od składnika A o 181,9″ (pomiar z 2012 roku)[8]. Gdyby okazał się być siódmym składnikiem Kastora, musiałby znajdować się w odległości prawie 3000 au od gwiazdy A[7].

Kastor A

edytuj

Kastor A to układ podwójny o okresie obiegu 9,21 d. Składniki dzieli w przestrzeni odległość 0,125 ± 0,018 au, orbita składnika Ab wokół Aa jest nachylona pod kątem 39° ± 12° do kierunku obserwacji[7]. Oba składniki są gwiazdami ciągu głównego[7], choć niektórzy autorzy stwierdzili, że składnik Aa to już podolbrzym[10]. Jasna, widoczna gwiazda ma temperaturę ok. 9500 K i jasność 37 razy większą niż Słońce[5]. Jej masa to około 2,7 M, zaś jej słaby towarzysz Ab to czerwony karzeł o masie niecałych 0,4 masy Słońca[7].

Kastor B

edytuj

Kastor B to układ podwójny o okresie obiegu 2,93 d. Składniki dzieli w przestrzeni odległość 0,0564 ± 0,0079 au, orbita składnika Ab wokół Aa jest nachylona pod kątem 53° ± 15° do kierunku obserwacji[7]. Oba składniki są gwiazdami ciągu głównego[7], przy czym klasyfikację widmową składnika Ba utrudniają silne linie metali[11][5]. Jasny składnik Ba ma temperaturę ok. 8300 K i jasność 13 razy większą niż Słońce[5]. Jego masa to około 2,3 M, a słabszy towarzysz Bb to czerwony karzeł o masie ponad 0,5 masy Słońca[7].

Kastor C

edytuj
Kastor C
α Geminorum C
 
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Bliźnięta

Rektascensja

07h 34m 37,584s[12]

Deklinacja

+31° 52′ 10,05″[12]

Wielkość obserwowana

9,27 ± 0,25m[12]

Ruch własny (RA)

−207,6 ± 4,2 mas/rok[12]

Ruch własny (DEC)

−96,0 ± 4,1 mas/rok[12]

Prędkość radialna

2,50 ± 0,90 km/s[12]

Charakterystyka fizyczna
Wiek

~370 mln lat[9]

Alternatywne oznaczenia
2MASS: J07343745+3152102
Bonner Durchmusterung: BD+32°1582
Boss General Catalogue: GC 10121
SAO Star Catalog: SAO 60199
LTT 12039

Kastor C to układ podwójny o okresie obiegu 19,5 godziny. Jest oddalony o 71″ od pary AB, ma tę samą odległość i ruch własny[9]. W przestrzeni jest on odległy o co najmniej 1000 au od czterech wyżej opisanych gwiazd i obiega je w czasie co najmniej 14 tysięcy lat[5]. Jego składniki to prawie identyczne czerwone karły o temperaturach efektywnych 3820 ± 100 K, masach około 0,6 masy Słońca i promieniach 0,62 promienia Słońca. Gwiazdy dzieli w przestrzeni odległość około 3,9 promieni Słońca[9].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h Kastor (gwiazda) w bazie SIMBAD (ang.)
  2. a b c d e Anderson E., Francis C: HIP 36850. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-12-05]. (ang.).
  3. a b Ian Ridpath: Gemini the Twins. [w:] Star Tales [on-line]. [dostęp 2017-07-26]. (ang.).
  4. Gemini, the Twins. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 223–233. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
  5. a b c d e f g h Jim Kaler: CASTOR (Alpha Geminorum). [w:] STARS [on-line]. 2009-07-10. [dostęp 2017-12-05]. (ang.).
  6. Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2017-07-26].
  7. a b c d e f g h i j M. Andrade, J.A. Docobo. The Dynamical Evolution of the Multiple Stellar System α Gem. „Astronomical Society of the Pacific Conference Series”. 496, Living Together: Planets, Host Stars and Binaries, s. 94, 2015. Bibcode2015ASPC..496...94A. 
  8. a b Mason et al.: WDS J07346+3153AB. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
  9. a b c d e G. Torres, I. Ribas. Absolute Dimensions of the M-Type Eclipsing Binary YY Geminorum (Castor C): A Challenge to Evolutionary Models in the Lower Main Sequence. „The Astrophysical Journal”. 576, s. 1140–1165, 2002. DOI: 10.1086/338587. 
  10. alf Gem A w bazie SIMBAD (ang.)
  11. alf Gem B w bazie SIMBAD (ang.)
  12. a b c d e f alf Gem C w bazie SIMBAD (ang.)