Wikipedia

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku

kościół we Fromborku
(Przekierowano z Katedra we Fromborku)

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku – gotycki kościół we Fromborku przy ul. Katedralnej 8, zbudowany w latach 1329–1388 jako trójnawowa bezwieżowa hala z wydłużonym prosto zamkniętym prezbiterium. Powstała na ufortyfikowanym wzgórzu (obecnie Wzgórze Katedralne), w miejscu dawnej drewnianej świątyni, pełniącej wcześniej rolę katedry. Miejsce pochówku Mikołaja Kopernika (1543).

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
F/5 z dnia 09.03.1957 r. oraz F/5/1957/478/95 z 04.10.1995 r.[1]
kościół parafialny, archikatedra,
bazylika mniejsza
Ilustracja
Bazylika archikatedralna we Fromborku
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Miejscowość

Frombork

Adres

ul. Katedralna 8,
14-530 Frombork

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we Fromborku

Bazylika mniejsza
• nadający tytuł

od 18 września 1965[2]
papież Paweł VI

Wezwanie

Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja Apostoła

Położenie na mapie Fromborka
Mapa konturowa Fromborka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Położenie na mapie powiatu braniewskiego
Mapa konturowa powiatu braniewskiego, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Położenie na mapie gminy Frombork
Mapa konturowa gminy Frombork, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku”
Ziemia54°21′25,16″N 19°40′55,96″E/54,356990 19,682210
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

16 września 1994 obiekt został wpisany na listę pomników historii[3]. Bazylika udostępniana jest zwiedzającym przez Muzeum Pomnika Historii Frombork Zespół Katedralny. Odbywają się w niej kolejne edycje Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej we Fromborku. W sąsiedztwie znajduje się dawna rezydencja biskupia oraz kanonie.

Historia edytuj

 
Wnętrze archikatedry

Pierwsza drewniana katedra wybudowana została w 1288. Posiadała tytuł Ecclesia Warmiensis, czyli była głównym kościołem diecezjalnym. Obecna trójnawowa bezwieżowa hala z wydłużonym prosto zamkniętym prezbiterium została zbudowana w latach 1329–1388, ma długość 90 m i wysokość 16,5 m. Pod koniec XVI w. dobudowano strzelistą renesansową sygnaturkę, a w 1638 umieszczono zegar kościelny. Do południowej elewacji katedry dobudowano dwie kaplice: gotycką kaplicę św. Jerzego na przełomie XV i XVI w. oraz w 1735 roku kaplicę Zbawiciela, zwaną również kaplicą świętych relikwii. W latach 1887–1891 przeprowadzono gruntowną renowację wnętrza katedry, które uzyskało obecny wygląd. Powstała wówczas polichromia, której autorem był Justus Bornowski z Elbląga[4]. W prezbiterium pozostawiono fragmenty późnogotyckiego malowidła przedstawiającego ojców kościoła oraz herb biskupa Mikołaja Tungena.

Wyposażenie wnętrza edytuj

 
Grobowiec Kopernika

Ołtarze edytuj

  • ołtarz główny (obecny) zrealizowany został w latach 1747–1752 staraniem biskupa Adama Grabowskiego. Elementy ołtarza z czarnego i różowego marmuru wykonali kamieniarze w Dębniku według projektu Franciszka Placidiego. W polu środkowym obrazy Stefana Torelliego Wniebowzięcie Marii Panny i Męczeństwo św. Andrzeja,
  • poliptyk fromborski – z późnogotycką rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem. Po bokach figury ojców kościoła, a na skrzydłach częściowo zachowane płaskorzeźby z wizerunkiem scen Maryjnych i malowidłami Męki Pańskiej,
  • rzeźbiona i malowana nastawa dawnego ołtarza głównego, wykonana w 1504 w Toruniu na zamówienie biskupa Łukasza Watzenrodego
  • późnobarokowe intarsjowane stalle z baldachimem zrealizowane w latach 1734–1738 przez Krzysztofa Sanda wg projektu K. Peuckera
  • 16 ołtarzy bocznych z XVII w. z cennymi obrazami.

Kaplice edytuj

  • Gotycka kaplica św. Jerzego z przełomu XV i XVI w. zwana polską, w której od 1639 do XIX w. z polecenia bpa Mikołaja Szyszkowskiego odprawiano nabożeństwa dla ludności polskiej, zwieńczona attyką[5].

Epitafia edytuj

Organy edytuj

 
Organy

Stare organy wywiezione zostały przez Szwedów w czasie wojny polsko-szwedzkiej. Kapituła warmińska 29 lutego 1683 zawarła umowę z organomistrzem Danielem Nitrowskim z Gdańska, na wykonanie nowych organów. Kontrakt został zrealizowany w 1684, a w 1685 zyskały one barokową dekorację malarską wykonaną przez Jerzego Pipera z Lidzbarka Warmińskiego W roku 1934, po licznych przebudowach organów Nitrowskiego, zdecydowano o remoncie instrumentu. Organmistrz E. Kemper zdecydował się jednak na budowę nowych organów o trakturze elektropneumatycznej z wiatrownicami systemu woreczkowo–wentylowego. Piękny barokowy prospekt postanowiono zachować. Organy Kempera okazały się rozmiarami znacznie większe od instrumentu Nitrowskiego: posiadały 43 głosy rozmieszczone także poza szafą organową. Stół gry połączono elektrycznie z organami i umieszczono go na posadzce katedry. W tym czasie Kemper wybudował również 13-głosowe organy chórowe, również połączone elektrycznie ze stołem gry, wspólnym dla obu instrumentów. Podczas II wojny światowej organy zostały zniszczone. W 1946 opiekę nad katedrą fromborską przejęli księża Salezjanie. W 1960 ks. Józef Sianko, salezjanin metodą gospodarczą doprowadził oba instrumenty katedralne do stanu używalności. Pod koniec lat 70. XX w. pod nadzorem i według projektu prof. Jana Jargonia z Krakowa firma Kamińskich z Warszawy dokonała przeszeregowania dyspozycji, niektóre głosy wymieniono na inne, wykonane z wartościowszych materiałów. W tym czasie firma Kamińskich dobudowała do organów głównych dodatkową sekcję Brustwerku o 7 głosach, sterowaną IV manuałem oraz dzwony rurowe sterowane III manuałem, a organy chórowe zostały powiększone z 13 do 16 głosów. W ten sposób osiągnięto 66 głosową dyspozycję głosową. Z okazji świąt Bożego Narodzenia 2013 organy otrzymały odnowioną klawiaturę pedałową oraz nową ławkę z możliwością regulacji wysokości siedzenia. Prace wykonała firma Cynar z Wrocławia[6].

I Positiv C–f³
1. Kwintadena 8′
2. Rurflet 8′
3. Pryncypał 4′
4. Gemshorn 4′
5. Oktawa 2′
6. Flet 1′
7. Tercjan II
8. Mixtura acuta IV
9. Róg krzywy 8′
Tremolo
II Hauptwerk C–f³
10. Kwintadena 16′
11. Pryncypał 8′
12. Flet otwarty 8′
13. Gemshorn 8′
14. Oktawa 4′
15. Flet kryty 4′
16. Kwinta 2 2/3′
17. Oktawa 2′
18. Mixtura V
19. Trąbka hiszp. 8′
20. Trąbka franc. 4′
III Schwellwerk C–f³
21. Flet kryty 8′
22. Salicjonał 8′
23. Unda maris 8′
24. Prync. włoski 4′
25. Rurflet 4′
26. Flet leśny 2′
27. Sesquialtera II
28. Mixtura V
29. Cymbel III
30. Dulcjan 16′
31. Obój 8′
32. Szałamaja 4′
33. Dzwony
Tremolo
IV Brustwerk C–f³
34. Flet kryty 8′
35. Flet 4′
36. Pryncypał 2′
37. Kwinta 1 1/3′
38. Oktawa 1′
39. Terc-cymbel III
40. Vox humana 8′
Tremolo
Pedalwerk C–f1
41. Pryncypał 16′
42. Subbas 16′
43. Bas kwint. 10 2/3′
44. Oktawa 8′
45. Flet kryty 8′
46. Chorałbas 4′
47. Alikwoty IV
48. Mixtura V
49. Puzon 16′
50. Trąbka 4′

Inne edytuj

  • kult obrazu bł. Doroty z Mątowów
  • przy katedrze rośnie potężny dąb szypułkowy Mikołaj o obwodzie 734 cm (2011), którego wiek szacowny jest na 500 lat; jego stan zdrowotny jest zły[7]

Filatelistyka edytuj

Poczta Polska wyemitowała 1 czerwca 1971 znaczek pocztowy przedstawiający katedrę fromborską o nominale 4 zł, w serii Na szlaku Kopernika. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994[8].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2010-05-06].
  2. ↑ Cathedral Basilica of Our Lady of the Assumption and St. Andrew, Frombork, Warmińsko-Mazurskie, Poland (gcatholic.org).
  3. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-22] (pol.).
  4. ↑ Kalendarium ważniejszych wydarzeń w dziejach katedry fromborskiej [online], frombork.art.pl, 5 lipca 2021.
  5. ↑ Piotr Skurzyński, „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna”, Wyd. Sport i Turystyka – Muza SA, Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8, s. 105–106.
  6. ↑ Frombork (Archikatedra Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja). [dostęp 2017-08-27].
  7. ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński: Drzewa Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016, s. 259.
  8. ↑ Marek Jedziniak: Na szlaku Kopernika. www.kzp.pl. [dostęp 2018-08-10]. (pol.).

Bibliografia edytuj

  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 103–105.
  • Ołtarze we Fromborku. W: Tadeusz Chrzanowski: Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978, s. 41–50, 45–46.
  • Frombork. W: Mieczysław Orłowicz: Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii. Olsztyn: Agencja Wydawnicza „Remix”, 1991, s. 279–292. ISBN 83-900155-0-1.
  • Katedra Wniebowzięcia NMP we Fromborku, [w:] Andrzej Kopiczko, Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525–1772, „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, 132, Olsztyn 1933, s. 31–33, ISSN 0585-3893.
  • Katedra warmińska. W: Andrzej Rzempołuch: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Olsztyn: Agencja Wydawnicza „Remix”, 1992, s. 29–33. ISBN 83-900155-1-X.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bazylika_archikatedralna_Wniebowzięcia_Najświętszej_Maryi_Panny_i_św._Andrzeja_we_Fromborku&oldid=72742935”