Kazimierz Władysław Wóycicki
Kazimierz Władysław Wóycicki (ur. 3 marca 1807 w Warszawie, zm. 2 sierpnia 1879 tamże) – polski literat i wydawca, historyk Warszawy.
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
2 sierpnia 1879 |
Dziedzina sztuki |
pisarz |
Życiorys
edytujBył synem Jana (1764-1840), przybocznego lekarza króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (król zmarł na jego rękach) i Zofii z Zienkiewiczów. Pierwsze nauki pobierał u pijarów, w latach 1826–1827 studiował na wydziale chemicznym Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego w Warszawie; uczęszczał także na kursy prawa i literatury w Uniwersytecie Warszawskim (m.in. wykłady Ludwika Osińskiego i Kazimierza Brodzińskiego), poświęcając czas wolny od nauki na podróże po kraju, zbieranie i zgłębianie literatury ludowej. Nie ukończył formalnych studiów wyższych, już w 1827 rozpoczynając pracę dziennikarską (w „Dzienniku Warszawskim”).
W latach 1827–1830 odbył wiele podróży krajoznawczo-folklorystycznych. Wziął udział w konkursie ogłoszonym przez Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk na „rozprawę o zwyczajach, obyczajach, podaniach i pieśniach i przysłowiach ludowych” (1828); zgromadził bogaty materiał, ale ostatecznie konkurs anulowano – praca Wóycickiego była jedyną zgłoszoną. W 1830, wykorzystując swoje badania, ogłosił 3-tomowe Przysłowia narodowe.
Uczestniczył jako żołnierz w powstaniu listopadowym, pod Grochowem odniósł rany, służbę ukończył w stopniu majora. Wydał w tym czasie Pamiętnik Kilińskiego, a także śpiewniki patriotyczne. Po upadku powstania schronił się w Prusach Wschodnich wraz z korpusem gen. Rybińskiego. Potem osiadł w Galicji, gdzie nawiązał kontakt z lwowskimi literatami i brał udział w przygotowywaniu Ziewonii. Jako czytelnik Ossolineum we Lwowie, wykorzystując życzliwość pracowników wypożyczał do domu książki, a następnie rozpruwał współoprawne starodruki i przywłaszczał sobie najrzadsze egzemplarze. Między listopadem 1833 r. a lutym 1834 r. ukradł w ten sposób 187 wydawnictw, nieraz unikatów (kradzież wykrył Żegota Pauli). Wyzyskiwał je do własnych publikacji, a następnie sprzedawał, fałszując stemple[1]. Próby policyjnego lub prywatnego odzyskania skradzionych druków nie przyniosły rezultatu, a Wóycicki zrzucił winę na nieporządek w zbiorach Ossolineum[2].
W 1834 powrócił do Królestwa Polskiego, był krótko więziony, następnie pracował jako dzierżawca dóbr ziemskich. Po poniesieniu dużych strat w efekcie wylewu Wisły osiadł na stałe w Warszawie w 1845. Utrzymanie zapewniał sobie dochodami z posad rządowych – głównego archiwisty i bibliotekarza Senatu, następnie dyrektora Drukarni Komisji Rządowej Sprawiedliwości i redaktora „Dziennika Praw”. Zajęcia te pozostawiały mu sporo czasu, który pożytkował na pracę wydawniczą i literacką. W 1848 został członkiem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, zaś w 1860 Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1859 wszedł do redakcji Encyklopedii powszechnej Orgelbranda. Jego nazwisko wymienione jest w I tomie z 1859 roku na liście twórców zawartości tej encyklopedii[3]. 15 maja 1876 obchodził jubileusz 50-lecia działalności literackiej. Zmarł w 1879. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 199-4-1/2/3)[4].
Twórczość literacka
edytujWóycicki debiutował w 1826 w „Rozmaitościach Warszawskich” objaśnieniami przysłów polskich. Był członkiem redakcji (potem redaktorem naczelnym) „Biblioteki Warszawskiej”, inicjatorem wydawania czasopisma „Kłosy”, współpracownikiem czasopism „Przegląd Naukowy”, „Bluszcz”, „Tygodnik Illustrowany”, redaktorem i autorem wielu haseł w Encyklopedii powszechnej Samuela Orgelbranda. Wydawał znane pisma zbiorowe – Album warszawskie i Album literackie. Zainicjował Bibliotekę Starożytnych Pisarzy Polskich, zawierającą dokumenty, listy, pamiętniki i utwory z XVI-XVII w[5]. W swoich pracach historyczno-etnograficznych często kompilował teksty staropolskie (również ukradzione); posuwał się niekiedy do plagiatów – Pieśni ludu z 1836 r. zawierają fragmenty autorskiej pracy Żegoty Pauliego, którą ten dawał Wóycickiemu do oceny[6]. Ocena jego pracy jako historyka i wydawcy wypada negatywnie. Jerzy Maternicki wypunktował w niej „przypadkowość w doborze materiału źródłowego, całkowity brak krytycyzmu, wypełnianie luk w źródłach własnymi domysłami oraz pochopność sądów”[7].
W swoich pamiętnikach utrwalał zachowania określonych grup społecznych (mieszkańcy Warszawy, artyści, studenci, literaci). Publikował je pod koniec życia, jednak dotyczyły głównie czasów przed powstaniem listopadowym. Oprócz własnych wspomnień korzystał z innych źródeł, zbliżając się miejscami do eseju socjologicznego lub gawędy historycznej. W pamiętnikach skupiał się bardziej na wielostronnym obrazie rodzinnego miasta niż na jednostkowym punkcie widzenia.
Najbardziej znanymi dziełami Wóycickiego były:
- Kurpie, powieść historyczna
- Klechdy starożytne, podania i powieści ludu polskiego i Rusi
- Pamiętnik dziecka Warszawy
- Warszawa i jej społeczność w początku naszego stulecia
- Cmentarz Powązkowski pod Warszawą
Był – wraz z żoną Anną z Magnuszewskich – aktywnym uczestnikiem życia towarzyskiego Warszawy. Spotkał się z życzliwością warszawskiego środowiska literackiego, kiedy w 1861 po konflikcie z margrabią Wielopolskim utracił posady rządowe i źródła dochodu. Literaci ofiarowali Wóycickiemu Księgę zbiorową, wydaną bezpłatnie przez drukarzy i sprzedawaną przez księgarzy bez marży w kilku tysiącach egzemplarzy. Wydarzenie to było rzadkim przykładem solidarności środowiska literackiego w Królestwie Kongresowym. Wkrótce pisarz odzyskał równowagę finansową dzięki stanowisku prezesa Komitetu Właścicieli Listów Zastawnych przy Towarzystwie Kredytowym Ziemskim.
W jego salonie spotykali się przedstawiciele środowisk kulturalnych, literackich i naukowych. Spotkania te Paulina Wilkońska, autorka pamiętników obejmujących lata 40. XIX wieku, wspomina następująco:
Wszyscy literaci, ktokolwiek by co napisał, znakomici, znani i nieznani – wszyscy najpierwej w progi pana Kazimierza przychodzą.
Prace
edytujOprócz licznych prac rozproszonych po rozmaitych czasopismach i wydawnictwach zbiorowych warszawskich, krakowskich, lwowskich, wileńskich i poznańskich, wydał oddzielnie:
- Gawędy i obrazy
- Zarysy domowe
- Przysłowia Narodowe (3 t., Warszawa, 1830, Tom 1, tom 2, tom 3)
- Pamiętniki Jana Kilińskiego (Warszawa, 1830)
- Pieśni ojczyste (1830)
- Guślarz Gwardii Honorowej (1830)
- Kurpie, powieść historyczna (2 t. Lwów, 1834, Tom 1, Tom 2)
- Pieśni ludu Białochrobatów, Mazurów i Rusi z nad Bugu (2 t., Warszawa, 1836)
- Klechdy starożytne, podania i powieści ludu polskiego i Rusi (2 t., Warszawa, 1837, 2 wyd. z ilustracjami, 1876);
- Starożytne przypowieści z XV, XVI i XVII wieku (1836)
- Stare gawędy i obrazy (4 t. 1840, tom 1, tom 2, tom 3, tom 4)
- Teatr starożytny w Polsce (2 t., 1840)
- Zarysy domowe (4 t., 1842)
- Bibljoteka starożytnych pisarzów polskich (6 t., 1843–1844)
- Obrazy starodawne (2 tomy, 1843, tom 1, tom 2)
- Historja literatury polskiej w zarysach (4 t., 1845, 2 wyd., 1860, Tom 1, Tom 2, Tom 3, Tom 4)
- Domowe powiastki i wizerunki (2 t., 1846)
- Pamiętniki do panowania Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza (2 t., 1846)
- Samuel książę Korecki (1846)
- Statuta polskie króla Kazimierza, w Wiślicy ułożone (1847)
- Święta Jadwiga księżna szląska z rodziny Piastów (1848)
- Pieśń polska z 1462 r. o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego (1848)
- Jan Stefan Wydżga i jego pamiętnik (1852)
- Życiorysy znakomitych ludzi (2 t., 1850)
- Latopisiec, albo kronika Joachima Jerlicza (3 t., Petersburg, 1853)
- Domowe powieści (2 t., Mohylew, 1853, Tom 1, tom 2)
- Cmentarz Powązkowski pod Warszawą (3 t., Warszawa, 1855–1857, reprint 1970)
- Wspomnienia o życiu Adama Mickiewicza (ante 1858)
- Mazowieckie powiastki (1858)
- Silva Rerum, Staropolskie powieści (2 t., Wilno, 1862, tom 1, tom 2)
- Amerykanin (Poznań, 1839)
- Szkice historyczne (Kraków, 1869)
- Niewiasta polska w początkach bieżącego stulecia (Warszawa, 1875)
- prace zbiorowe Album Warszawskie (1845) i Album literackie (2 t., 1848–1849)
- szereg obrazów pamiętnikowej formy z życia towarzystwa warszawskiego przed 1820 r., jak:
- Ostatni klasyk (Warszawa, 1872)
- Kawa literacka w Warszawie (1873)
- Fryderyk hrabia Skarbek (1873)
- Pamiętniki dziecka Warszawy i inne wspomnienia warszawskie
- Warszawa i jej społeczność w początkach naszego stulecia (1875)
- Z rodzinnej zagrody (1877)
- Pokój dziadunia (1878)
- Społeczność Warszawy w początkach naszego stulecia, 1800 do 1830 (1878)
- Literatura polska w zarysach dla młodzieży (1879) i in.
Upamiętnienie
edytuj31 stycznia 1979 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Bielany zostało nadanie imię Kazimierza Wóycickiego[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Franczyk-Cegła 2019 ↓, s. 126–129 (z przykładami fałszerstw).
- ↑ Franczyk-Cegła 2019 ↓, s. 67.
- ↑ „Encyklopedia Powszechna”, tom I, wyd. Samuel Orgelbrand, Warszawa, 1859.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: JÓZEFA WÓYCICKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19] .
- ↑ Biblioteka starożytna pisarzy polskich. T. 1 – 6.
- ↑ Franczyk-Cegła 2019 ↓, s. 62.
- ↑ Jerzy Maternicki, Warszawskie środowisko historyczne 1832-1869, Warszawa 1970, s. 150.
- ↑ Uchwała nr 49 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 31 stycznia 1979 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 2 kwietnia 1979 r., nr 5, poz. 21, s. 4.
Bibliografia
edytuj- Stanisław Szenic: Cmentarz Powązkowski 1851-1890. Warszawa: 1981.
- Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm. Wyd. VIII – 3 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 615–616, 677, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13848-6.
- Agnieszka Franczyk-Cegła. Konsekwencje udostępniania cymeliów w pierwszej ossolińskiej czytelni we Lwowie. „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich”. t. 30, s. 59–129, 2019. ISSN 1230-221X. (pol.).
- ISNI: 0000000120176546
- VIAF: 32913025
- LCCN: n83213143
- GND: 123780357
- BnF: 127480759
- SUDOC: 251627438
- NLA: 35881812
- NKC: jx20110510022
- NTA: 067891527
- CiNii: DA10826594
- Open Library: OL1284387A
- PLWABN: 9810542038005606
- NUKAT: n97061074
- J9U: 987007276711305171
- PTBNP: 1208902
- NSK: 000703497
- CONOR: 195757411
- LIH: LNB:V*161205;=BB
- RISM: people/30057126