Koenigia
Koenigia L. – rodzaj roślin z rodziny rdestowatych (Polygonaceae). Obejmuje w wąskim ujęciu 6[4][5][6]–9[7] gatunków, a w szerokim (po dołączeniu gatunków z rodzajów Aconogonon i Rubrivena) – 35[8]. Zaliczane tu gatunki w wąskim ujęciu rosną w Himalajach i innych pasmach gór Azji. Jeden gatunek (Koenigia islandica) występuje poza tym w strefie subarktycznej i alpejskiej, głównie półkuli północnej (północna część Ameryki Północnej i Europy, wschodnia Azja i Himalaje)[5], ale też na półkuli południowej (rejon Ziemi Ognistej), będąc jednym z nielicznych gatunków roślin bipolarnych – spotykanych w strefach okołobiegunowych obu półkul (jest to też jedna z bardzo nielicznych na obszarach podbiegunowych roślin jednorocznych)[4]. W szerokim ujęciu rodzaj jest szeroko rozprzestrzeniony w Ameryce Północnej, Europie i Azji[8].
 Koenigia islandica | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Koenigia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Koenigia Linnaeus Mant. [3]. 15-31 Oct 1767; Syst. Nat. ed. 12. 2: 71, 104. 15-31 Oct 1767[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
K. islandica Linnaeus[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Nazwa rodzajowa upamiętnia Johanna Gerharda Königa (1728–1785), ucznia Karola Linneusza, będącego autorem nazwy[5]. Rodzajowi nadano w XIX wieku polską nazwę zwyczajową „tarczka”, ale nie jest ona używana[9].
Morfologia edytuj
- Pokrój
- Bardzo niskie (do 5 cm wysokości) rośliny jednoroczne i byliny, o pędach płożących lub podnoszących się[10][5]. Byliny często korzeniące się w węzłach, tworzące mniej lub bardziej zwarte poduchy i darnie[10]. Nagie[5] lub pokryte rzadkimi, przylegającymi włoskami[10].
- Liście
- Naprzeciwległe lub niemal naprzeciwległe, z gatką rurkowatą lub dwudzielną, siedzące lub ogonkowe[10].
- Kwiaty
- Drobne, obupłciowe, zebrane w szczytowe lub wyrastające w kątach liści pęczki i główki. Mają 3–5 listków okwiatu, dwa zewnętrzne drobne. Pręcików jest 2–5, z prątniczkami między nimi. Nitki bardzo krótkie. Charakterystyczne dla rodzaju są kolczaste ziarna pyłku. Zalążnia jest górna, kulistawo-trójkanciasta, z dwiema lub trzema szyjkami słupka, zwieńczonymi główkowatymi znamionami[10].
- Owoce
- Drobne, trójboczne niełupki[10].
Systematyka i ewolucja edytuj
Rodzaj klasyfikowany jest w obrębie rodziny rdestowatych (Polygonaceae) do podplemienia Koenigiinae Dammer, do którego należy wraz z Aconogonon, Bistorta i Rubrivena, stanowiąc wraz z nimi grupę siostrzaną względem rodzaju Persicaria[6]. Przez długi czas rodzaj był uważany za monotypowy. Dopiero analizy molekularne i oparte na morfologii pyłku (cechą charakterystyczną dla rodzaju jest kolczasty pyłek) spowodowały włączenie tu gatunków wcześniej zaliczanych w obrębie rodzaju rdest Polygonum do sekcji Eleutherospermum Hook.f.[6] Różnicowanie gatunków w obrębie tej grupy nastąpiło w czasie wypiętrzenia Himalajów i zlodowaceń plejstoceńskich, także dzięki nim doszło do rozprzestrzenienia się Koenigia islandica[11]. Dalsze analizy molekularne wykazały, że różne linie rozwojowe wcześniej wyodrębnianych rodzajów Aconogonon i Rubrivena są wzajemnie wymieszane[12], stąd wszystkie gatunki do nich klasyfikowane bywają łączone pod nazwą Koenigia[8].
- Pozycja rodzaju na tle kladogramu podrodziny Polygonoideae[2][12]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz gatunków w wąskim ujęciu systematycznym[10]
- Koenigia delicatula (Meisn.) Hara
- Koenigia islandica Linnaeus
- Koenigia nepalensis D. Don
- Koenigia nummularifolia (Meisn.) Mesicek & Sojak
- Wykaz gatunków w szerokim ujęciu systematycznym[8]
- Koenigia alaskana (Small) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia alpina (All.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia campanulata (Hook.f.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia cathayana (A.J.Li) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia chuanzangensis Z.Z.Zhou & Y.J.Min
- Koenigia coriaria (Grig.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia cyanandra (Diels) Měsíček & Soják
- Koenigia davisiae (W.H.Brewer ex A.Gray) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia delicatula (Meisn.) H.Hara
- Koenigia divaricata (L.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia × fennica (Reiersen) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia fertilis Maxim.
- Koenigia filicaulis (Wall. ex Meisn.) Hedberg
- Koenigia forrestii (Diels) Měsíček & Soják
- Koenigia hedbergii Bo Li & W.Du
- Koenigia hookeri (Meisn.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia islandica L.
- Koenigia jurii (A.K.Skvortsov) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia lichiangensis (W.W.Sm.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia limosa (Kom.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia mollis (D.Don) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia monandra Decne.
- Koenigia nepalensis D.Don
- Koenigia nummulariifolia (Meisn.) Měsíček & Soják
- Koenigia ocreata (L.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia panjutinii (Kharkev.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia phytolaccifolia (Meisn. ex Small) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia pilosa Maxim.
- Koenigia polystachya (Wall. ex Meisn.) T.M.Schust. & Reveal – rdest wielkokłosowy[13]
- Koenigia relicta (Kom.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia rumicifolia (Royle ex Bab.) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia songarica (Schrenk) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia tortuosa (D.Don) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia tripterocarpa (A.Gray) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia weyrichii (F.Schmidt) T.M.Schust. & Reveal
- Koenigia yatagaiana (T.Mori) T.C.Hsu & S.W.Chung
Przypisy edytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-12-12] (ang.).
- ↑ a b c Koenigia. [w:] botany.si.ed [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2012-12-12]. (ang.).
- ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 492, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e John G. Packer, Craig C. Freeman: Koenigia. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-12].
- ↑ a b c Sang-Tae Kim, Michael J. Donoghue, Molecular phylogeny of Persicaria (Persicarieae, Polygonaceae), „Systematic Botany”, 33 (1), 2008, s. 77–86, DOI: 10.1600/036364408783887302 [dostęp 2023-10-05] (ang.).
- ↑ Z.-Z. Zhou, X.-P. Zhang, R.-X. Xu: Pollen morphology of Koenigia from China. [w:] Acta Phytotaxonomica Sinica 42(6):513-523 [on-line]. 2004. [dostęp 2018-12-23].
- ↑ a b c d Koenigia L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-30].
- ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 324.
- ↑ a b c d e f g Koenigia Linnaeus. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-12].
- ↑ Deng-Mei Fan, Jia-Hui Chen, Ying Meng, Jun Wend, Jin-Ling Huang, Yong-Ping Yang. Molecular phylogeny of Koenigia L. (Polygonaceae: Persicarieae): Implications for classification, character evolution and biogeography. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 69, 3, s. 1093-1100, 2013. DOI: 10.1016/j.ympev.2013.08.018.
- ↑ a b Tanja M. Schuster, James L. Reveal, Michael J. Bayly, Kathleen A. Kron. An updated molecular phylogeny of Polygonoideae (Polygonaceae): Relationships of Oxygonum, Pteroxygonum, and Rumex, and a new circumscription of Koenigia. „Taxon”. 64, 6, s. 1188-1208, 2015. DOI: 10.12705/646.5.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 137, ISBN 978-83-62975-45-7.