Gryka

Gryka
	; Gryka zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	rdestowate
Rodzaj	gryka
	Nazwa systematyczna
	Fagopyrum Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Fagopyrum esculentum Moench.
Synonimy
	Fagotriticum L.; Helxine L.; Kunokale Raf.; Parapteropyrum A.J.Li; Phegopyrum Peterm.; Trachopyron J.Gerard ex Raf.;
	Fagotriticum L.; Helxine L.; Kunokale Raf.; Parapteropyrum A.J.Li; Phegopyrum Peterm.; Trachopyron J.Gerard ex Raf.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Gryka (Fagopyrum Mill.) – rodzaj roślin z rodziny rdestowatych. Należy do niego 28 gatunków^[4]. Rośliny te naturalnie występują w południowo-wschodniej Azji, na obszarze od Pakistanu po Tajlandię i Chiny^[4]. Obszary górskie w tym rejonie wskazywane są jako miejsce pochodzenia rodzaju^[5]. Centrum zróżnicowania znajduje się w Chinach, gdzie występuje 10 gatunków, z czego 6 to endemity^[6]. Długą tradycję uprawy ma gryka zwyczajna uprawiana na różnych kontynentach jako roślina jadalna (wyrabia się z niej m.in. kaszę gryczaną, mąkę i płatki). Nie jest znana ze stanu dzikiego, prawdopodobnie pochodzi od F. dibotrys. Występujące w naturze gatunki rosną na górskich łąkach lub na nagiej ziemi, także jako chwasty^[5].

Kwiaty gryki zwyczajnej

Owocująca gryka zwyczajna

Pole obsiane gryką w Górach Kruczych (Sudety Środkowe)

NazewnictwoEdytuj

Tradycja wiąże wprowadzenie gryki na ziemiach polskich z najazdami tatarskimi – stąd nazwa „tatarka”^[7]. W rzeczywistości gryka na tych terenach pojawiła się później i rozpowszechniła dopiero na początku XV wieku^[7]. Stosowanie w dawnej Polsce zamiennie nazw „tatarka” i „hreczka” wynikało z nierozróżniania podobnych do siebie, osobnych gatunków gryki^[7]. Obecnie polską kaszę gryczaną produkuje się tylko z gryki zwyczajnej (hreczki). Gryka tatarka traktowana jest natomiast jako chwast^[8].

MorfologiaEdytuj

Pokrój: Rośliny jednoroczne lub byliny, rzadko półkrzewy. Osiągają do 2 m wysokości. Łodyga prosto wzniesiona, gładka lub owłosiona^[6]^[5].
Liście: Naprzemianległe, pojedyncze, ogonkowe. Blaszka liściowa trójkątna, sercowata, strzałkowata lub równowąska. Przylistki zrośnięte w tutkowatą, błoniastą gatkę, z całym brzegiem^[6].
Kwiaty: Drobne, zwykle liczne, zebrane w kwiatostan w postaci rozgałęzionego grona lub baldachogrona z kwiatami obupłciowymi. Okwiat biały, różowy lub zielony, trwały, pięciokrotny, nie powiększa się po przekwitnieniu. Pręcików 8. Zalążnia jednokomorowa, górna. Szyjek słupka 3, zakończonych główkowatymi znamionami^[6].
Owoce: Trójgraniaste, jednonasienne i nieoskrzydlone orzeszki^[6].

SystematykaEdytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny rdestowatych Polygonaceae. W jej obrębie tworzy monotypowe plemię Fagopyreae Eaton w podrodzinie Polygonoideae^[2].

Pozycja rodzaju na tle kladogramu podrodziny Polygonoideae^[2]^[9]

Oxygonum

Persicaria

	Bistorta

	Aconogonon + Koenigia

Fagopyrum

Pteroxygonum

	Calligonum

	Pteropyrum

Oxyria

	Rumex

	Rheum

Knorringia

Reynoutria

	Fallopia

	Muehlenbeckia

Duma

	Atraphaxis

	Polygonum

Wykaz gatunków^[4]

Fagopyrum callianthum Ohnishi
Fagopyrum capillatum Ohnishi
Fagopyrum caudatum (Sam.) A.J.Li
Fagopyrum crispatifolium J.L.Liu
Fagopyrum cymosum (Trevir.) Meisn.
Fagopyrum densivillosum J.L.Liu
Fagopyrum esculentum Moench – gryka zwyczajna, hreczka
Fagopyrum gilesii (Hemsl.) Hedberg
Fagopyrum gracilipedoides Ohsako & Ohnishi
Fagopyrum gracilipes (Hemsl.) Dammer
Fagopyrum homotropicum Ohnishi
Fagopyrum jinshaense Ohsako & Ohnishi
Fagopyrum kashmirianum Munshi
Fagopyrum leptopodum (Diels) Hedberg
Fagopyrum lineare (Sam.) Haraldson
Fagopyrum longzhoushanense J.R.Shao
Fagopyrum luojishanense J.R.Shao
Fagopyrum macrocarpum Ohsako & Ohnishi
Fagopyrum pleioramosum Ohnishi
Fagopyrum pugense T.Yu
Fagopyrum qiangcai D.Q.Bai
Fagopyrum rubrifolium Ohsako & Ohnishi
Fagopyrum statice (H.Lév.) Gross
Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn. – gryka tatarka, tatarka
Fagopyrum tibeticum (A.J.Li) Adr.Sanchez & Jan.M.Burke
Fagopyrum urophyllum (Bureau & Franch.) Gross
Fagopyrum wenchuanense J.R.Shao
Fagopyrum zuogongense Q.F.Chen

ZastosowanieEdytuj

Jako roślina jadalna wykorzystywana jest gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum). Ten sam gatunek ma zastosowanie w ziołolecznictwie i pszczelarstwie. Rzadziej uprawiana jest także gryka tatarka (F. tataricum). W ziołolecznictwie wykorzystuje się poza tym Fagopyrum dibotrys^[6].

Zobacz więcej w artykule Gryka zwyczajna, w sekcji Zastosowanie.

Zobacz więcej w artykule Gryka tatarka, w sekcji Zastosowanie.

PrzypisyEdytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-09] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
↑ ^a ^b ^c ^d Fagopyrum Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-30].
↑ ^a ^b ^c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 92. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Li Anjen, Suk-pyo Hong: Fagopyrum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-10-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Tomasz Flasiński. Nie tylko combry i kapłony: Kasza w dawnej kuchni polskiej. „Mówią Wieki”. 2009, nr 12. s. 57-61. [dostęp 2015-11-22].
↑ KatarzynaK. Kaźmierczak KatarzynaK., Gryka tatarka – chwast czy roślina uprawna? Odpowiadamy!, [w:] Rynek-Rolny.pl [online] [dostęp 2015-11-21] .
↑ Tanja M. Schuster, James L. Reveal, Michael J. Bayly, Kathleen A. Kron. An updated molecular phylogeny of Polygonoideae (Polygonaceae): Relationships of Oxygonum, Pteroxygonum, and Rumex, and a new circumscription of Koenigia. „Taxon”. 64, 6, s. 1188-1208, 2015. DOI: 10.12705/646.5.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-09] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].

[powo-4] Fagopyrum Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-30].

[Philips-5] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 92. ISBN 0-333-74890-5.

[FloraOfChina-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Li Anjen, Suk-pyo Hong: Fagopyrum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-10-09]. (ang.).

[MówiąWieki-7] Tomasz Flasiński. Nie tylko combry i kapłony: Kasza w dawnej kuchni polskiej. „Mówią Wieki”. 2009, nr 12. s. 57-61. [dostęp 2015-11-22].

[chwast_Rynek-Rolny-8] KatarzynaK. Kaźmierczak KatarzynaK., Gryka tatarka – chwast czy roślina uprawna? Odpowiadamy!, [w:] Rynek-Rolny.pl [online] [dostęp 2015-11-21] .

[tanja-9] Tanja M. Schuster, James L. Reveal, Michael J. Bayly, Kathleen A. Kron. An updated molecular phylogeny of Polygonoideae (Polygonaceae): Relationships of Oxygonum, Pteroxygonum, and Rumex, and a new circumscription of Koenigia. „Taxon”. 64, 6, s. 1188-1208, 2015. DOI: 10.12705/646.5.

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[7]

[8]

[9]