Gryka
Gryka (Fagopyrum Mill.) – rodzaj roślin z rodziny rdestowatych. Należy do niego 15 gatunków rosnących w klimacie umiarkowanym Europy i Azji. Centrum zróżnicowania znajduje się w Azji środkowej i wschodniej – w Chinach występuje 10 gatunków z czego 6 to endemity[4]. Góry Azji wskazywane są jako miejsce pochodzenia rodzaju. Długą tradycję uprawy ma gryka zwyczajna uprawiana na różnych kontynentach jako roślina jadalna (wyrabia się z niej m.in. kaszę gryczaną, mąkę i płatki). Nie jest znana ze stanu dzikiego, prawdopodobnie pochodzi od F. dibotrys. Występujące w naturze gatunki rosną na górskich łąkach lub na nagiej ziemi, także jako chwasty[5].
| |||
 Gryka zwyczajna | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | rośliny zielone | ||
| Nadgromada | rośliny telomowe | ||
| Gromada | rośliny naczyniowe | ||
| Podgromada | rośliny nasienne | ||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | goździkopodobne | ||
| Rząd | goździkowce | ||
| Rodzina | rdestowate | ||
| Rodzaj | gryka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Fagopyrum Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Fagopyrum esculentum Moench.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
(Aw58).JPG)
NazewnictwoEdytuj
Tradycja wiąże wprowadzenie gryki na ziemiach polskich z najazdami tatarskimi – stąd nazwa „tatarka”[6]. W rzeczywistości gryka na tych terenach pojawiła się później i rozpowszechniła dopiero na początku XV wieku[6]. Stosowanie w dawnej Polsce zamiennie nazw „tatarka” i „hreczka” wynikało z nierozróżniania podobnych do siebie, osobnych gatunków gryki[6]. Obecnie polską kaszę gryczaną produkuje się tylko z gryki zwyczajnej (hreczki). Gryka tatarka traktowana jest natomiast jako chwast[7].
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne lub byliny, rzadko półkrzewy. Osiągają do 2 m wysokości. Łodyga prosto wzniesiona, gładka lub owłosiona[4][5].
- Liście
- Naprzemianległe, pojedyncze, ogonkowe. Blaszka liściowa trójkątna, sercowata, strzałkowata lub równowąska. Przylistki zrośnięte w tutkowatą, błoniastą gatkę, z całym brzegiem[4].
- Kwiaty
- Drobne, zwykle liczne, zebrane w kwiatostan w postaci rozgałęzionego grona lub baldachogrona z kwiatami obupłciowymi. Okwiat biały, różowy lub zielony, trwały, pięciokrotny, nie powiększa się po przekwitnieniu. Pręcików 8. Zalążnia jednokomorowa, górna. Szyjek słupka 3, zakończonych główkowatymi znamionami[4].
- Owoce
- Trójgroniaste, jednonasienne i nieoskrzydlone orzeszki[4].
SystematykaEdytuj
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)[2]
Należy do podrodziny Polygonoideae, rodziny rdestowatych (Polygonaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych.
- Pozycja rodzaju według systemu Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Polygonanae Takht. ex Reveal, rząd rdestowce (Polygonales Dumort.), rodzina rdestowate (Polygonaceae Juss.), rodzaj gryka (Fagopyrum Mill.)[8].
- Lista gatunków[9]
|
|
ZastosowanieEdytuj
Jako roślina jadalna wykorzystywana jest gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum). Ten sam gatunek ma zastosowanie w ziołolecznictwie i pszczelarstwie. Rzadziej uprawiana jest także gryka tatarka (F. tataricum). W ziołolecznictwie wykorzystuje się poza tym Fagopyrum dibotrys[4].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-09] (ang.).
- ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
- ↑ a b c d e f Li Anjen, Suk-pyo Hong: Fagopyrum (ang.). W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-10-09].
- ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 92. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Tomasz Flasiński. Nie tylko combry i kapłony: Kasza w dawnej kuchni polskiej. „Mówią Wieki”. 2009, nr 12. s. 57-61. [dostęp 22 listopada 2015].
- ↑ Katarzyna Kaźmierczak, Gryka tatarka – chwast czy roślina uprawna? Odpowiadamy!, [w:] Rynek-Rolny.pl [online] [dostęp 2015-11-21].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Fagopyrum (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-30].
- ↑ Fagopyrum (ang.). The Plant List. [dostęp 6 września 2016].