Kukułka szerokolistna

gatunek rośliny

Kukułka szerokolistna, stoplamek szerokolistny (Dactylorhiza majalis) – gatunek byliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Inne nazwy zwyczajowe: stoplamek szerokolistny, storczyk szerokolistny. Występuje w Europie i Azji na obszarach o klimacie suboceanicznym, od niżu po położenia górskie. W Polsce roślina pospolita (ostatnio coraz rzadsza).

Kukułka szerokolistna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

kukułka

Gatunek

kukułka szerokolistna

Nazwa systematyczna
Dactylorhiza majalis (Rchb.) P.F. Hunt & Summerh. 1965
Synonimy
  • Orchis latifolia L.
  • Orchis latifolius L. p. p.

Morfologia

edytuj
Pokrój
Bylina osiągająca 50 cm wysokości.
Łodyga
Prosta, pusta w środku. Część odziomkowa pokryta skórzastymi łuskami
Liście
Jajowo-lancetowate z krótką pochwą, na wierzchu liści często występują nieregularne, ciemne plamki. Zwykle od 4–8 liści na łodydze, najwyższe z nich sięgają do kwiatostanu.
Kwiaty
Fioletowopurpurowe, zebrane w grono na końcu łodygi. Pod kwiatami zielone lub czerwonawe przysadki. Zewnętrzne boczne listki okwiatu wąskie i wzniesione. Warżka wyraźna, o długości 8–10 mm i szerokości do 15 mm, trójłatkowa. Ostroga warżki krótsza od skręconej zalążni. Na warżce występują ciemniejsze plamy. Zalążnia jest wydłużona, skręcona i swoim wyglądem przypomina szypułkę.
Część podziemna
Posiada korzenie oraz dwie głęboko wcinane pozorne bulwy. Z bulw tych czerpie podczas kwitnienia substancje zapasowe. W wyniku tego ulegają one silnemu pomarszczeniu. W nowych młodych bulwach białej barwy gromadzi substancje zapasowe na przyszły sezon wegetacyjny.
Owoc
Torebka zawierająca bardzo liczne i bardzo drobne nasiona. Nie zawierają one żadnych substancji odżywczych. Ich kiełkowanie i dalszy rozwój jest uzależniony od grzybni, której strzępki znajdują się już w nasionach. Grzybnia rozrastając się wewnątrz tkanek rośliny dostarcza jej substancji odżywczych[3].

Biologia i ekologia

edytuj

Roślina kwitnie od maja do czerwca. Powstanie nasion możliwe jest wyłącznie w wyniku zapylenia krzyżowego, samozapylenie jest niemożliwe[3].

Rośnie na wilgotnych glebach torfowych środkowej Europy, głównie na wilgotnych łąkach. W górach występuje po regiel górny. Na podłożu wapiennym rzadko. Geofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Juncetum subnodulosi[4].

Zagrożenia i ochrona

edytuj

W latach 1983–2014 gatunek znajdował się pod ochroną ścisłą. Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową[5]. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[6].

Zmienność

edytuj

Tworzy mieszańce z gatunkami: gółka długoostrogowa (Gymnadenia conopsea), kukułka bzowa (Dactylorhiza sambucina), kukułka krwista (Dactylorhiza incarnata), kukułka Fuchsa (Dactylorhiza fuchsii), kukułka plamista (Dactylorhiza maculata), kukułka Russowa (Dactylorhiza russovii), storczyk błotny (Orchis laxiflora), storczyk cuchnący (Orchis coriophora), storczyk męski (Orchis mascula), storczyk samiczy (Orchis morio)[7].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
  3. a b D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.
  4. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  5. Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
  6. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  7. Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.