Lasy hyrkańskie

Lasy hyrkańskie^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Las hyrkański w ostanie Gilan w Iranie (2008)
Państwo	Azerbejdżan; Iran
Typ	przyrodniczy
Spełniane kryterium	IX
Numer ref.	1584
Region	Europa i Ameryka Północna; Azja i Oceania
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2019; na 43. sesji
Dokonane zmiany	2023
	36°15′30,8″N 51°13′01,7″E/36,258556 51,217139
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Lasy hyrkańskie^[1]^[2] (azer. Hirxan meşələri, pers. ‏جنگل‌های هیرکانی‎) – kompleksy wilgotnych lasów strefy umiarkowanej rozciągające się wzdłuż południowego wybrzeża Morza Kaspijskiego, tworzące masyw leśny ciągnący się łukiem o długości ok. 1000 km od Niziny Lenkorańskiej i Gór Tałyskich w południowo-wschodnim Azerbejdżanie, poprzez północne stoki gór Elburs, aż po prowincję Golestan w północnym Iranie.

W 2019 roku piętnaście obszarów w północnym Iranie porośniętych przez lasy hyrkańskie wpisano na podstawie kryterium przyrodniczego IX na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 2023 roku dokonano rozszerzenia wpisu o dwa komponenty znajdujące się w Parku Narodowym Hirkan w Azerbejdżanie^[3].

Charakterystyka edytuj

Lasy hyrkańskie jesienią (2019)

Historia lasów hyrkańskich sięga okresu sprzed 25–50 mln lat, kiedy roślinność ta pokrywała większość strefy klimatu umiarkowanego na półkuli północnej^[1]^[3]. W okresach zlodowaceń wycofywała się jednak z zajmowanych terenów, by później ponownie rozrosnąć się w łagodniejszych warunkach klimatycznych^[3]. Do czasów współczesnych roślinność ta zachowała się w formie szczątkowej w ciągłym pasie o długości ok. 1000 km rozciągającym się od południowo-wschodniego Azerbejdżanu, przez północny Iran, po Park Narodowy Golestan^[4]^[3]^[5].

Obszar lasów hyrkańskich obejmuje teren o profilu wysokościowym od nieco poniżej poziomu morza aż do linii drzew na wysokości ok. 2500–2800 m n.p.m.^[4] Znaczna część lasów położona jest w niedostępnym terenie, na północnych stokach masywu Elburs i w Górach Tałyskich^[4].

Lasy hyrkańskie w Azerbejdżanie (2019)

Ze względu na izolację geograficzną występuje więc tu ogromna bioróżnorodność zarówno w zakresie flory, jak i fauny, obejmująca liczne gatunki reliktowe i endemiczne^[3]. Najstarsze odnalezione tu okazy drzew liczą ok. 300–400 lat, a niektóre nawet 500 lat^[2]^[3]. W lasach bardzo zróżnicowana i bogata jest warstwa podszytu^[4].

Zróżnicowany jest również klimat masywu lasów hyrkańskich. Wilgotność zmniejsza się stopniowo od północnego zachodu w kierunku południowo-wschodnim i wschodnim^[4]. Roczna suma opadów przekracza 2000 mm w północno-zachodnich kompleksach leśnych i spada do ok. 500 mm na wschodzie^[4].

Między ekosystemem leśnym a sąsiednimi ekosystemami występują dwa główne ekotony. W górach Elburs lasy liściaste graniczą z subalpejską i alpejską roślinnością poduszkową, nie występuje tu piętro lasów iglastych charakterystyczne dla innych lasów górskich na półkuli północnej^[4]. Natomiast w niektórych innych miejscach lasy liściaste stykają się z lasami jałowcowymi, półsuchymi łąkami, a nawet obszarami półpustyń^[4].

Lasy hyrkańskie stanowią ekoregion WWF nr 649 (dawniej PA0407^[6]) o nazwie Caspian Hyrcanian Mixed Forests^[5].

Flora edytuj

Na terenie lasów hyrkańskich wykazano występowanie ponad 3200 gatunków roślin naczyniowych. Ze względu na znaczną izolację geograficzną tego obszaru występuje tu wiele gatunków reliktowych, endemicznych oraz rzadkich, często zagrożonych^[3]. Endemitów i subendemitów typowo hyrkańskich jest ok. 300 gatunków, natomiast ok. 500 gatunków to endemity irańskie^[3]. Roślinami reliktowymi występującymi na tym obszarze są m.in. parocja perska (Parrotia persica), skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) i brzostownica kaukaska (Zelkova carpinifolia)^[7], albicja biało-różowa (Albizia julibrissin) i hurma kaukaska (Diospyros lotus)^[4] oraz glediczja kaspijska(inne języki) i dąb kasztanolistny^[5].

Fauna edytuj

Lampart perski(inne języki) (Panthera pardus saxicolor)

Obszar lasów hyrkańskich zamieszkują populacje wielu gatunków ptaków oraz ssaków o znaczeniu lokalnym, regionalnym i globalnym^[3]. Wykazano występowanie ok. 180 gatunków ptaków typowych dla wilgotnych lasów liściastych strefy umiarkowanej, m.in. sikory perskiej(inne języki), muchołówki półobrożnej, kraski, orła cesarskiego, orła stepowego i turkawki^[3], dla ochrony których wyznaczono na tym terenie kilka ostoi ptaków IBA^[7]^[4].

W regionie porośniętym przez te lasy odnotowano obecność ok. 58 gatunków ssaków, w tym populacji zagrożonego lamparta perskiego(inne języki), rysia euroazjatyckiego i kota błotnego^[7]. Występuje tu również koza bezoarowa i owca dzika (argal), myszarka kaukaska^[5], 18 gatunków nietoperzy, a z dużych ssaków wilk i niedźwiedź brunatny^[3]^[7] oraz szakal złocisty^[5]. Herpetofauna obejmuje ponad 30 gatunków gadów oraz kilka endemicznych gatunków płazów, natomiast w górskich strumieniach regionu lasów hyrkańskich zamieszkuje ponad 50 gatunków rodzimych ryb słodkowodnych^[4].

Lasy hyrkańskie zamieszkiwał również tygrys kaspijski – podgatunek tygrysa azjatyckiego wymarły w II połowie XX wieku^[7].

Lokalizacja edytuj

Wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO zostały następujące kompleksy lasów hyrkańskich^[8]:


Nr identyfikacyjny	Nazwa	Państwo	Jednostka administracyjna^[4]^[7]	Współrzędne	Obszar (w ha)	Strefa buforowa (w ha)
1584bis-001	Golestan (północny)	Iran	Golestan, Chorasan Północny	37°25′17,3″N 55°43′27,4″E/37,421472 55,724278	17 873,18	64 300,77
1584bis-002	Golestan (południowy)		Golestan, Chorasan Północny, Semnan	37°20′26,4″N 55°43′32,3″E/37,340664 55,725639	10 658,08	64 300,77
1584bis-003	Abr (wschodni)		Golestan, Semnan	36°48′45,3″N 54°56′41,6″E/36,812581 54,944889	6 672,52	23 323,35
1584bis-004	Abr (zachodni)		Golestan, Semnan	36°48′57,0″N 55°06′03,4″E/36,815831 55,100942	10 991,08	23 323,35
1584bis-005	Dżahan Nama		Golestan	36°39′55,0″N 54°24′05,5″E/36,665278 54,401528	11 339,73	26 862,83
1584bis-006	Bula		Mazandaran	36°05′55,8″N 53°23′37,5″E/36,098828 53,393750	17 516,47	12 344,21
1584bis-007	Alimestan			36°10′24,9″N 52°24′14,2″E/36,173583 52,403942	394,3	845,98
1584bis-008	Waz (wschodni)			36°16′44,8″N 52°07′30,2″E/36,279108 52,125056	2 218,16	3 720,15
1584bis-008	Waz (zachodni)			36°18′26,9″N 52°03′39,8″E/36,307467 52,061056	4 692,37	3 720,15
1584bis-010	Kodżur			36°32′45,7″N 51°40′03,5″E/36,546025 51,667639	14 891,8	9 628,5
1584bis-011	Czahar-Bagh			36°15′30,8″N 51°13′01,7″E/36,258556 51,217139	6 886,44	2 663,8
1584bis-012	Choszke Daran			36°43′38,1″N 51°03′50,3″E/36,727247 51,063967	214,47	39,08
1584bis-013	Sijahrud-e Rudbar		Gilan	36°53′59,2″N 49°40′19,3″E/36,899772 49,672028	11 197,4	15 897,4
1584bis-014	Gast Rudchan			37°03′56,0″N 49°09′09,9″E/37,065556 49,152744	10 541,13	16 015,37
1584bis-015	Lisar			37°56′08,0″N 48°49′56,4″E/37,935550 48,832333	3 397,61	1 487,35
1584bis-016	Dangyaband	Azerbejdżan	Lenkoran	38°45′16,1″N 48°40′57,0″E/38,754475 48,682506	2 703	20 670
1584bis-017	Dolina İstisuçay	Azerbejdżan	Astara	38°27′17,9″N 48°40′45,5″E/38,454967 48,679303	12 817	21 632
Suma:					145 004,74	219 431,41

Kompleksy lasów hyrkańskich na mapie Azerbejdżanu.
Cyfry na mapie odpowiadają kolejności w sekcji powyżej

Kompleksy lasów hyrkańskich na mapie Iranu.
Cyfry na mapie odpowiadają kolejności w sekcji powyżej

Przypisy edytuj

↑ ^a ^b Polski Komitet ds. UNESCO, Azerbejdżan [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).
↑ ^a ^b Polski Komitet ds. UNESCO, Iran [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Hyrcanian Forests – Nomination 1584 (inscribed) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran 2018 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Caspian Hyrcanian Mixed Forests [online], One Earth [dostęp 2024-04-05] (ang.).
↑ Temperate broadleaf and mixed forests – Central Asia: Northern Iran into southern Azerbaijan. [w:] WWF [on-line]. worldwildlife.org. [dostęp 2024-04-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hyrcanian Forests – Nomination 1584bis (inscribed extension) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran–Baku 2021 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
↑ UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests – Maps [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[pl-aze-3] Polski Komitet ds. UNESCO, Azerbejdżan [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).

[pl-irn-4] Polski Komitet ds. UNESCO, Iran [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).

[:0-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).

[es-irn-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Hyrcanian Forests – Nomination 1584 (inscribed) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran 2018 [dostęp 2024-04-05] (ang.).

[:1-7] Caspian Hyrcanian Mixed Forests [online], One Earth [dostęp 2024-04-05] (ang.).

[wwf-8] Temperate broadleaf and mixed forests – Central Asia: Northern Iran into southern Azerbaijan. [w:] WWF [on-line]. worldwildlife.org. [dostęp 2024-04-05]. (ang.).

[es-aze-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Hyrcanian Forests – Nomination 1584bis (inscribed extension) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran–Baku 2021 [dostęp 2024-04-05] (ang.).

[maps-10] UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests – Maps [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).

[1]

[2]

[a]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]