Wikipedia

Maria Hulewiczowa

Maria Hulewiczowa z domu Kaliska, po pierwszym mężu Hulewicz, po drugim mężu Przymanowska, ps. literacki Maria Brzeska (ur. 30 września 1913 w Wilnie, zm. 15 marca 1978 w Warszawie) – polska działaczka ruchu ludowego, współpracownica i osobista sekretarka Stanisława Mikołajczyka, tłumaczka literatury z języka francuskiego i angielskiego (m.in. powieści Zamczysko w Otranto Horacego Walpole’a i opowiadań Oscara Wilde’a), współautorka scenariusza serialu Czterej pancerni i pies (we współpracy z mężem Januszem Przymanowskim).

Maria Hulewiczowa w towarzystwie red. Zygmunta Augustyńskiego (pośrodku) i Stanisława Mikołajczyka

Życiorys

edytuj

Jej ojciec, Henryk Kaliski, był działaczem PPS[1]. Ukończył politechnikę w Liège, w Wilnie pracował w fabryce czekolady Bunimowicza[1]. Matka, Maria Bronisława Sachs, pochodziła z rodziny żydowskiej[1]. Po wybuchu I wojny światowej rodzina przeniosła się do Petersburga, gdzie ojciec znalazł zatrudnienie jako specjalista w Zakładach Putiłowskich[1]. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę wrócili do kraju, zamieszkali w Niechcicach koło Piotrkowa Trybunalskiego[1].

Otrzymała staranne wykształcenie, studiowała filologię polską na Uniwersytecie Józefa Piłsudskiego w Warszawie oraz równocześnie w Wyższej Szkole Dziennikarskiej[2]. W czasie studiów zaprzyjaźniła się ze Stanisławem Dubois, wstąpiła do OM TUR[3]. Również podczas studiów poznała swojego przyszłego męża, doktora Jana Hulewicza (1907–1980), historyka kultury i oświaty. Ślub wzięli 2 lipca 1934[4]. Po ślubie oboje wyjechali do Paryża, gdzie Jan Hulewicz prowadził badania archiwalne, szukając źródeł do swej pracy habilitacyjnej. W czasie rocznej podróży Maria Hulewiczowa odwiedziła Francję, Belgię, Szwajcarię i Niemcy[4]. Po powrocie zdecydowała się kontynuować studia (przerwane urlopem dziekańskim) na Uniwersytecie Jagiellońskim[4].

Za pośrednictwem Stanisława Kota, u którego asystentem był Jan Hulewicz, Maria Hulewiczowa zetknęła się ze środowiskiem ludowców[5]. Mocno zaangażowała się w ruch ludowy. Wstąpiła do Związku Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej „Wici”, rozpoczęła pracę w Sekcji Kobiet Stronnictwa Ludowego[6]. Po wybuchu II wojny światowej Hulewiczowa znalazła się w konspiracyjnym SL „Roch”; współpracowała ze Stanisławem Mierzwą, dzięki któremu została zatrudniona w Radzie Głównej Opiekuńczej w Krakowie[7]. Była także współzałożycielką Ludowego Związku Kobiet[8]. Niezależnie od działalności w ruchu ludowym, w latach 1940–1941 organizowała komplety gimnazjalne i uczyła młodzież[9].

W 1942 r. jej rodzice zostali aresztowani przez Niemców: matka została osadzona w getcie, ojca wysłano do Auschwitz, gdzie został zamordowany[10]. Sama Maria Hulewicz, poszukiwana przez Gestapo, zmuszona była opuścić Polskę[10]. W październiku 1942 r. południowym szlakiem kurierskim wyruszyła na Węgry[10]. Znalazła zatrudnienie w placówce rządu londyńskiego w Budapeszcie. Placówka ta była punktem łączności między Warszawą a Londynem, tamtędy przerzucano podziemną prasę oraz szyfry. Hulewiczowa pracowała początkowo jako maszynistka, następnie sekretarka[11]. Za pracę kurierską Hulewiczowa otrzymała stopień porucznika i została odznaczona Krzyżem Walecznych[12].

W 1943 r. Marii Hulewiczowej powierzono zadanie przerzucenia do Londynu – przez Stambuł, Jerozolimę i Kair – 16-letniego Mariana Mikołajczyka (1926–2003), syna prezesa PSL Stanisława[13]. W Londynie Hulewiczowa rozpoczęła pracę w Wydziale Społecznym MSW[13]. Przygotowywała audycje dla radiostacji Świt, opracowywała po angielsku biuletyny informacyjne dla Winstona Churchilla i Franklina Delano Roosevelta[14].

W Londynie została opublikowana jej książka Through a Woman’s Eyes. Life in Poland under the German Occupation (Oczami kobiety. Życie w Polsce pod okupacją niemiecką[15]) pod pseudonimem „Maria Brzeska”. Była to pierwsza relacja w Europie Zachodniej i Ameryce naocznego świadka o sytuacji w okupowanej Polsce[16]. Maria Hulewiczowa organizowała w Londynie także promocje innych publikacji o Polsce wydanych na emigracji, w szczególności Tajne państwo Jana Karskiego[17][18].

Po utworzeniu rządu, w którym Stanisław Mikołajczyk objął funkcję wicepremiera oraz ministra rolnictwa i reform rolnych, Maria Hulewicz wróciła do kraju[19]. Została zatrudniona w Prezydium Rady Ministrów na stanowisku radcy, a do jej obowiązków należało prowadzenie sekretariatu wicepremiera Stanisława Mikołajczyka. Zamieszkała razem z nim, była ważną osobą w jego życiu[19]. Według dokumentów Departamentu III SB łączyły ich stosunki intymne[20].

W 1947 r., po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego, gdy Stanisław Mikołajczyk przestał pełnić funkcje rządowe, Maria Hulewiczowa rozpoczęła pracę w Sekretariacie Generalnym Polskiego Stronnictwa Ludowego[19].

W październiku 1947 r. Mikołajczyk potajemnie opuścił Polskę na pokładzie statku Baltavia. Tegoż dnia jego współpracownicy i przyjaciele: Maria Hulewicz, Mieczysław Dąbrowski i Wincenty Bryja podjęli próbę wyruszenia przez Tatry Wysokie – szlakiem kurierskim – do Czechosłowacji i następnie na Zachód. Próba ta zakończyła się niepowodzeniem. Działacze PSL zostali aresztowani na terenie Czechosłowacji i przewiezieni do Warszawy. Przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego zostali potraktowani jako dywersanci i szpiedzy Mikołajczyka[21].

Wyrokiem z 8 października 1951 skazano ją na 7 lat więzienia z utratą praw na 5 lat i przepadkiem mienia[22]. Po zwolnieniu z więzienia w maju 1954 r. zamieszkała w Krakowie[22]. W 1959 r. poznała oficera Wojska Polskiego Janusza Przymanowskiego i po kilku latach wspólnego mieszkania, w 1964 r., została jego żoną[23].

Od wyjścia z więzienia była pod stałą obserwacją funkcjonariuszy MBP. Była tego doskonale świadoma, przed zawarciem małżeństwa kontaktowała się z Czesławem Wycechem, ówczesnym marszałkiem Sejmu, z prośbą o dyskretne zasięgnięcie informacji, czy jej osoba nie zaszkodzi w karierze wojskowej Przymanowskiego[24].

Małżeństwo Marii i Janusza Przymanowskich było bardzo udane[25]. Współpracowali ze sobą także na gruncie zawodowym, Przymanowski nazywał ją „współpartnerką w dyskusjach nad pomysłami i pierwszą czytelniczką” jego twórczości literackiej[26]. Zawodowo Maria Przymanowska zajmowała się tłumaczeniami z angielskiego i francuskiego[27]. Przełożyła m.in. Czarownicę Jules’a Micheleta, opowiadania Upiór rodu Canterville’ów i Zbrodnia lorda Artura Savile Oscara Wilde’a, Zamczysko w Otranto Horace’a Walpole’a czy Klasztor i miłość Charlesa Reade’a.

W latach sześćdziesiątych napisała we współpracy z mężem, na podstawie jego powieści, scenariusz do serialu telewizyjnego Czterej pancerni i pies oraz dwa musicale dla dzieci: Pancerni i pies i Czaromistrze z muzyką Benedykta Konowalskiego[25].

Zmarła 15 marca 1978. Przyczyną śmierci była nagła choroba nowotworowa[28]. Pochowana na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera C11-3-10)[29].

W 1999 r., za sprawą Aleksandry Przymanowskiej, trzeciej żony Janusza, zbiór dokumentów, fotografii i pamiątek z życia Marii Hulewiczowej trafił do Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego[30].

Odznaczenia

edytuj

Wiosną 1978 r. otrzymała legitymację Zasłużonego Działacza Kultury oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[31]. Krzyż Walecznych, którym została odznaczona za działalność kurierską, został jej odebrany wyrokiem sądu z 1951 r.[31] (po Październiku '56 Hulewiczowa nie zgodziła się na proces rehabilitacyjny, podobnie jak nie przyjęła zaproponowanego jej odszkodowania za pobyt w więzieniu[25]).

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e Gmitruk 2010 ↓, s. 15.
  2. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 16.
  3. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 16–17.
  4. ↑ a b c Gmitruk 2010 ↓, s. 17.
  5. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 18–19.
  6. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 19.
  7. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 21–22.
  8. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 24–25.
  9. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 25.
  10. ↑ a b c Gmitruk 2010 ↓, s. 27.
  11. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 28–29.
  12. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 29.
  13. ↑ a b Gmitruk 2010 ↓, s. 30.
  14. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 30–31.
  15. ↑ Maria Brzeska, Michał Studniarek (tłum.), Oczami kobiety: życie w Polsce pod okupacją niemiecką, [w:] Janusz Gmitruk, Maria Hulewiczowa: sekretarka Stanisława Mikołajczyka, Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2010, s. 191–263, ISBN 978-83-62171-76-7.
  16. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 32.
  17. ↑ Maria Brzeska, Prawdziwy kurier, [w:] Jan Karski, Tajne państwo. Opowieść o polskim podziemiu, Warszawa 1999, s. 307–309.
  18. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 33.
  19. ↑ a b c Gmitruk 2010 ↓, s. 38.
  20. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 171.
  21. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 39–41.
  22. ↑ a b Gmitruk 2010 ↓, s. 41.
  23. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 41–42.
  24. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 10.
  25. ↑ a b c Gmitruk 2010 ↓, s. 43.
  26. ↑ Janusz Przymanowski: Poprzez fronty i afronty. 1989: Pomorze, s. 46.
  27. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 42.
  28. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 45–46,11.
  29. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  30. ↑ Gmitruk 2010 ↓, s. 47,8.
  31. ↑ a b Gmitruk 2010 ↓, s. 45.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maria_Hulewiczowa&oldid=72157546”