Matków
Matków (ukr. Матків, trb. Matkiw, trl. Matkiv) – wieś na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, rejonie turczańskim, nad Stryjem. Najniższą jednostką administracji, której podlega Matków, jest rada wiejska (silska rada) w Mochnatem. W miejscowości zamieszkuje około 469 osób.
 Cerkiew Najświętszej Bogurodzicy w Matkowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Powierzchnia |
12 km² |
| Wysokość |
650–740 m n.p.m. |
| Populacja (2001) • liczba ludności • gęstość |
|
| Nr kierunkowy |
+ 380 3269 |
| Kod pocztowy |
82563 |
| Tablice rejestracyjne |
BC (od 2004)/ HC (od 2013) |
Położenie na mapie obwodu lwowskiego  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
 48°54′43″N 23°06′00″E/48,911944 23,100000
| |
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Historia edytuj
Miejscowość powstała prawdopodobnie w XV wieku, a najstarsza wzmianka na jej temat pochodzi z 1538, kiedy to królowa Polski Bona Sforza powołała komisję ds. rozgraniczenia wsi królewskich i szlacheckich. W latach 1772–1918 pod zaborem austriackim w składzie Królestwa Galicja i Lodomerii, od 1867 w ramach nowo powstałego powiatu turczańskiego. W regionie dobrze rozwinął się przemysł drzewny a wielki wpływ miała na to bliskość spławnych rzek, Dniestru oraz Stryja.
W 1885 w VI tomie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego tak pisano o Matkowie[1]:
Matków – wś w pow. turczańskim, 30 kil. na płd.-wsch. od Turki, 20 kil. na płd.-wsch. od sądu powiat. w Boryni, 5 kil. na płd.-wsch. od urzędu poczt. w Wysocku wyżnem (...) W r. 1880 było mieszkańców w M. 836 (4 obr. rz.-kat. resta gr-kat) (...).
Według tego samego źródła ogół mieszkańców Matkowa stanowili Bojkowie. W miejscowości wzniesiono dwie świątynie: zabytkową cerkiew soborową Najświętszej Bogurodzicy z 1838 oraz przycmentarną cerkiew św. Trójcy z 1899[2].
Według spisu powszechnego Monarchii Austro-Węgierskiej z 1900 w Matkowie mieszkało 1101 grekokatolików, 41 Żydów i 9 rzymskich katolików.
W latach 1919–1939 miejscowość administracyjnie należała do Polski. Znajdowała się w województwie lwowskim[3], w powiecie turczańskim nieopodal granicy polsko-czechosłowackiej, a od marca 1939 polsko-węgierskiej (ok. 6 km). W 1920 znalazła się na terenie działań wojennych okresu wojny polsko-bolszewickiej. Według spisu powszechnego II RP z 1921 Matków liczył 1222 mieszkańców: 1135 grekokatolików, 83 Żydów i 4 rzymskich katolików.
W latach 1934-1939 istniała gmina Matków.
Według relacji Michała i Olgi Matkowskich Matków był zaściankiem szlacheckim polskiej szlachty zagrodowej herbu Sas (Matkowscy, Ilniccy, Komarniccy, Wysoczańscy) i liczył około 360 numerów. 80% mieszkańców stanowili wówczas Polacy, zaś 20% Ukraińcy – mieszkający we własnej kolonii na uboczu w dolnej północno-wschodniej części wsi[4].
Podczas wyborów parlamentarnych w Polsce w 1922 frekwencja wyborcza w Matkowie i powiecie turczańskim była stosunkowo wysoka, bo wyniosła ok. 60% mimo bojkotu wyborów przez ludność ukraińską. We Lwowie i na Podolu frekwencja ta była znacznie niższa. Zwyciężył PSL „Piast” przed blokiem chadecko-endeckim.
Podczas wyborów parlamentarnych w Polsce w 1928 w Matkowie i powiecie turczańskim wygrały listy polskie (ok. 55%) przed ukraińskimi (ok. 25%), starorusińskimi (ok. 10%) i żydowskimi (ok. 5%).
Od II połowy września 1939 pod okupacją sowiecką, następnie od czerwca 1941 do września 1944 pod okupacją niemiecką (od 1 sierpnia 1941 w składzie Dystryktu Galicja Generalnego Gubernatorstwa). W czasie II wojny światowej okolice Matkowa były miejscem działania nacjonalistów ukraińskich. W latach 1943–1944 zamordowali oni tutaj 62 Polaków. W pobliskich wsiach Wysocko Wyżne, Komarniki i Dołżki też doszło do zbrodni na ludności cywilnej[5]. Nieopodal wsi ukrywać się miał również szef pododdziału sowieckich spadochroniarzy oficer W. Sołowiow, ukrywany przed Niemcami przez miejscowego w jego własnym domu – I. Wysoczańskiego.
30 września 1944 wieś została zajęta przez wojska radzieckie[6]. Większość polskich mieszkańców, postawiona przed wyborem wyjazdu na Zachód lub przyjęcia obywatelstwa ZSRR, trafiła na tzw. Ziemie Odzyskane, m.in. do Słońska, Uradu, Lubina i Wrocławia. Najmłodszą mieszkanką Matkowa, która wyjechała w czasie fali przymusowych wysiedleń (1944-1946) była Maria Matkowska, która miała wówczas niespełna kilka miesięcy. Podróż trwała niezwykle długo, bo około 3-4 miesiące.
Spora część Polaków wyjechała na Zachód dopiero w czasie ostatniej fali masowych wysiedleń (1955-1959). Nieliczni pozostali na miejscu i musieli przyjąć obywatelstwo radzieckie.
W powojennym okresie USRR w Matkowie istniał oddział państwowego gospodarstwa rolnego „Karpaty” w Husnem Niżnem, który posiadał 450 ha gruntów rolnych. W 1967 we wsi postawiono obelisk ku pamięci ofiar wojny.
W 1989 Matków miał 411 mieszkańców (220 mężczyzn i 191 kobiet), a w 2011 – 469 mieszkańców.
Demografia edytuj
Komunikacja edytuj
Przez środek wsi przebiega droga lokalna T1423 prowadząca z okolic Boryni na północnym zachodzie właśnie do Matkowa, gdzie łączy się z drogą magistralną znaczenia międzynarodowego M06. W miejscowości brak przystanku kolejowego, a najbliższy znajduje się w Turce. Do Matkowa docierają również tzw. marszrutki, czyli prywatne busy, m.in. ze Stryja i Lwowa.
Ważniejsze obiekty edytuj
- Cerkiew Najświętszej Bogurodzicy w Matkowie (greckokatolicka) – 21 czerwca 2013 została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO, wspólnie z piętnastoma innymi cerkwiami z Polski i Ukrainy.
Związani z Matkowem edytuj
- ród Matkowskich[7], m.in.:
- Andrzej Kuśniewicz – pisarz, jego rodzice mieli liczne majątki leśne (Matków, Mochnate i Iwaszkowce)
Przypisy edytuj
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Warszawa 1883, tom VI, s. 174.
- ↑ [Wzmianka obu kościołów w serwisie Karpaty.info].
- ↑ Pierwotnie w województwie stanisławowskim, później cały powiat turczański włączono do województwa lwowskiego.
- ↑ Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947, Wrocław 2006.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1113, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ ВОВ-60 – Сводки. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].
- ↑ Dr Aleksander Tarnawski, Szlachta zagrodowa w Polsce południowo-wschodniej, Lwów 1938, t. II, s. 122–123.
Bibliografia edytuj
- Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, Warszawa 1928, s. 1537.
- Matków, w: „Tygodnik Illustrowany”, nr 34, 1905 (II), s. 631.
- Mapa WIG Pikuj Pas 53 Słup 36, Warszawa 1937.
- Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- Aleksander Tarnawski, Szlachta zagrodowa w Polsce południowo-wschodniej, Lwów 1938, t. II.
Linki zewnętrzne edytuj
- Matków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 174.
- Matków na mapie zbrodni OUN-UPA w powiecie turczańskim
- Zdjęcia cerkwi w Matkowie na stronie Klubu Karpackiego