Maurycy Straszewski

Maurycy Straszewski herbu Radwan (ur. 22 września 1848 w Lutoryżu, zm. 27 lutego 1921 w Krakowie), ps. Polonus, – filozof, historyk filozofii, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, polityk konserwatywny i poseł do austriackiej Rady Państwa

Maurycy Straszewski

herb Radwan
Rodzina	Straszewscy herbu Radwan
Ojciec	Józef Ryszard Straszewski (1816-1895)
Matka	Maria z Jędrzejowiczów (1821-1882).
Żona	Maria z Sadowskich (1855-1918)
Dzieci	Michał Anastazy (1876-1965), Kazimierz (1879-1959), Henryka (1887-1944)

Maurycy Straszewski

profesor zwyczajny
Specjalność: filozofia
Alma Mater	Uniwersytet Wiedeński
Doktorat	1870 – filozofia Uniwersytet Wiedeński
Habilitacja	1872 – filozofia Uniwersytet Jagielloński
Uniwersytet Jagielloński wykładowca (1872-1875) docent prywatny (1875-1878) profesor nadzwyczajny (1878-1884) profesor zwyczajny (1884-1910) Katolicki Uniwersytet Lubelski profesor (1919-1921)

Maurycy Straszewski

Data i miejsce urodzenia	22 września 1848 Lutoryż
Data i miejsce śmierci	27 lutego 1921 Kraków
Członek Rady Miasta Krakowa
Okres	od 1879 do 1890
Przynależność polityczna	konserwatyści krakowscy stańczycy
poseł do austriackiej Rady Państwa kadencja VIII
Okres	od 13 kwietnia 1891 do 22 stycznia 1897
Przynależność polityczna	stańczycy Koło Polskie w Wiedniu

Życiorys

Ukończył gimnazjum w Rzeszowie (1866). Następnie studiował filozofię i matematykę na uniw. w Pradze (1866-1867) i Wiedniu (1867-1869). Uzyskał na tym ostatnim doktorat (1870). W Wiedniu uczył się też sanskrytu. Studia uzupełniał na uniw. w Zurychu u Friedricha Alberta Langego i na uniw. w Getyndze u Rudolfa Hermanna Lotze, którzy wywarli wpływ na kształtowanie się jego poglądów filozoficznych. W 1872 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie niewydanej rozprawy Podstawy wiedzy i prawdy u Descartesa. Od 1873 prowadził na UJ wykłady pt. „Psychologia na podstawie fizjologicznej oparta”. Jako docent prywatny przejął w 1875 po Józefie Kremerze katedrę filozofii na uniw. w Krakowie oraz prowadził Koło Filozoficzne. Od tego samego roku wraz z żoną mieszkał w pałacyku neorenesansowym na ul. Podwale 10 w Krakowie. W latach 1878–1910 kierował katedrą filozofii i pedagogiki na UJ najpierw jako profesor nadzwyczajny (1878-1884) a potem jako profesor zwyczajny historii filozofii (1884-1910). W latach 1900–1910 prowadził Seminarium Filozoficzne UJ – jako odrębną instytucję naukową w ramach uczelni. Był także członkiem komisji egzaminacyjnej dla kandydatów stanu nauczycielskiego w zawodzie szkół realnych i gimnazjalnych PAU przygotowującej reformę krakowskich szkół średnich. W 1884 uczestniczył jako delegat UJ w obchodach 300-lecia uniwersytetu w Edynburgu. W latach 1890–1891 był dziekanem Wydz. Filozoficznego UJ. Uczestniczył w Międzynarodowych Kongresach Filozoficznych: w II w Genewie (4-8 września 1904), III w Heidelbergu (1-5 września 1908) i IV w Bolonii (5-12 kwietnia 1911). Był redaktorem działu filozoficznego i autorem haseł wydawanej w Warszawie „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej” (1900-1914), współpracował również jako autor z „Encyklopedią Wychowawczą” (1904). W 1910 przeszedł na emeryturę. Członek Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. Założyciel (1909) a następnie prezes Tow. Filozoficznego w Krakowie. W wolnej Polsce był w latach 1919-1921 profesorem filozofii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, pełnił także funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego KUL (1919-1920).

Ziemianin, właściciel zakupionych w 1888 dóbr Wiśnicz, w pow. bocheńskim oraz odziedziczonych w 1889 po swoim stryju Henryku dóbr Boguchwała i zakupionych Lutoryż w pow. rzeszowskim i Radłów w pow. brzeskim. W swoich dobrach założył firmę wyrobów koszykarskich. Te operacje majątkowe zadłużyły go jednak znacznie, tak, że w latach 1896-1901 sukcesywnie pozbył się swoich majątków ziemskich. Był także członkiem rad nadzorczych Galicyjskiego Akcyjnego Banku Hipotecznego, Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie i Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego.

Politycznie związany z konserwatystami krakowskimi. Radny krakowskiej Rady Miasta (1879-1890). Był też członkiem komisji plantacyjnej oraz kuratorem plant miejskich. W latach 1890–1904 pełnił również funkcję dyrektora kontrolowanej przez krakowskich konserwatystów "Spółki Wydawniczej Polskiej". Następnie był posłem do austriackiej Rady Państwa VIII kadencji (13 kwietnia 1891 – 22 stycznia 1897), wybranym w kurii IV (gmin wiejskich) z okręgu wyborczego nr 5 (Bochnia-Wiśnicz-Niepołomice-Brzesko, Wojnicz-Radłów). W parlamencie zasiadał w gronie posłów konserwatywnych Koła Polskiego w Wiedniu. W obrad zabierał głos głównie w sprawach swego okręgu wyborczego i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podczas Wielkiej Wojny 1914-1918 działał w strukturach Naczelnego Komitetu Narodowego, popierając lansowaną przezeń koncepcję rozwiązania sprawy polskiej przez Austro-Węgry. Po 1918 wycofał się z aktywnego życia politycznego.

Zmarł na chorobę nowotworową, pochowany na cmentarzu Rakowickim w grobowcu rodzinnym (pas 17).

Grób prof. Maurycego Straszewskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Poglądy naukowe

Był przedstawicielem filozoficznego pozytywizmu – korzystał jednak krytycznie także z innych systemów przede wszystkim metafizyki empirycznej Lotzego i ewolucjonizmu Herberta Spencera. Filozofia Straszewskiego nawiązywała do pozytywizmu i empiriokrytycyzmu, była jednak w zamyśle autora próbą przezwyciężenia tych stanowisk i zbudowania nowej filozofii opartej na nauce. Stąd jego pomysł stworzenia metafizyki indukcyjnej, która miała tworzyć uogólnienia metafizyczne na bazie wyników naukowych. Straszewskiego można uznać również za myśliciela religijnego – uznawał on, że punktem wyjścia każdej filozofii jest religia. Dał on również interesujące przyczynki do dyskusji z pozytywizmem na temat możliwości pogodzenia myślenia religijnego z naukowym. Straszewski przez współczesnych uznawany był za myśliciela chrześcijańskiego, co jest o tyle interesujące, że określenie takie stosowano wyłącznie dla myślicieli neoscholastycznych. Zajmował się także dziejami polskiej myśli filozoficznej, m.in. postacią Jędrzeja Śniadeckiego a także Bronisława Trentowskiego. Jego prace z historii filozofii polskiej należały, obok dzieł Henryka Struvego, do pierwszych publikacji w tej dziedzinie. Szersze omówienie jego koncepcji filozoficznych znajduje się w biogramie zamieszczonym w PSB autorstwa Jana Skoczyńskiego zob. też prace Artura Piotrowicza, Mirosława Tyla.

Prace Maurycego Straszewskiego

• O dzisiejszym stanowisku filozofii i jej do innych umiejętności stosunku, Kraków 1872,
• Jan Śniadecki. Jego stanowisko w dziejach oświaty i filozofii w Polsce, Kraków 1875 DiR – wersja elektroniczna
• O zadaniach i stanowisku filozofii wobec dzisiejszej umiejętnej wiedzy, Kraków 1877.
• Filozofia Spinozy i dzisiejszy panteizm, „Biblioteka Warszawska” 1877 t. 1-2
• Uwagi nad filozofią Stuarta Milla w jej ostatecznych wynikach i nad współczesnym empiryzmem angielskim, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” T. 7: 1877
• La psychologie est-elle une science?, „Revue philosophique” Vol. 4: 1877,
• Herbart, sa vie et sa philosophie d’apres des publications recentes, „Revue philosophique” Vol. 8: 1879
• Powstanie i rozwój pesymizmu w Indiach, Kraków 1884 POLONA – wersja elektroniczna
• Oxford i Cambridge, Kraków 1885
• Dzieje filozofii na Wschodzie: z ogólnym do dziejów filozofii wstępem, Kraków 1894 POLONA – wersja elektroniczna
• Über die Bedeutung der Forschungen auf dem Gebiete der orientalischen Philosophie für das Verständnis der geschichtlichen Entwicklung der Philosophie im Allgemeinen, Wien-Leipzig 1895
• Ideen zur Philosophie der Geschichte der Philosophie, Wien-Leipzig 1900 – wersja polska Pomysły do ujęcia dziejów filozofii w całości, "Rocznik Historii Filozofii Polskiej" t. 1, s. 203-242 Bazh. – wersja elektroniczna
• O filozofii i filozoficznych naukach, „Przegląd Powszechny” T. 66: 1900 z. 196-197, odb. Warszawa 1900
• Uniwersytety i ich cywilizacyjne znaczenie w przeszłości i zadania w przyszłości, Kraków 1900
• Potrzeby Jagiellońskiej Wszechnicy, Kraków 1902
• Fryderyk Paulsen o niemieckich uniwersytetach, Kraków 1902
• Co to jest filozofia? „Przegląd Filozoficzny” R. 4: 1901 z. 4, odb. Warszawa 1902
• Propedeutyka filozoficzna w naszych gimnazjach, Kraków 1902
• Obecny przełom w teorii poznania, „Przegląd Filozoficzny”R. 5: 1902 z. 3
• O religijnych ideałach doby obecnej, „Przegląd Powszechny” T. 79: 1903,
• Religia przyszłości, Kraków 1903
• Pomysły do syntezy, „Przegląd Polski” T. 148: 1903 z. 12, odb. Kraków 1903
• Filozofia Św. Augustyna na tle epoki Kraków 1905, wyd. 2 poprawione i uzupełnione, Lwów 1922 RCIN – wersja elektroniczna
• Die Philosophie seit Beginn des neunzehnten Jahrhunderts, in: F. Ueberweg Grundriss der Geschichte der Philosophie Berlin 1906
• Czynniki rozstroju i spójni w społeczeństwie nowoczesnym, Warszawa 1906 BC UMCS – wersja elektroniczna
• W dążeniu do syntezy, pomysły i szkice z lat od 1877 do 1907, Warszawa 1908. DiR – wersja elektroniczna
• Święty Augustyn, największy z filozofów chrześcijańskich, Kraków 1910
• W poszukiwaniu prawdy, Kraków 1911
• Dzieje filozoficznej myśli polskiej w okresie porozbiorowym, T. 1: Od rozbiorów do roku 1831, Kraków 1912
• Die polnische Frage, Wien 1915 ŚBC – wersja cyfrowa
• Etyka i polityka, „Przegląd Powszechny” T. 130: 1916 z. 388
• Gottfried Wilhelm Leibniz. Jego osobistość. Stosunki z Polską. Jego stanowisko w dziejowym rozwoju myśli ludzkiej, Kraków 1917 BCUwr – wersja cyfrowa
• Myśl filozoficzna polska w: Polska w kulturze powszechnej, Kraków 1918
• Polska filozofia narodowa, Kraków 1921 RCIN – wersja elektroniczna
• Historia filozofii w Polsce, Kraków 1930 DiR – wersja elektroniczna

Rodzina

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej. Syn Józefa Ryszarda Straszewskiego (1816-1895) i Marii z Jędrzejowiczów (1821-1882). Jego stryjem był ziemianin i działacz gospodarczy Henryk Norbert Straszewski (1820-1889). Ożenił się w 1875 z Marią z Sadowskich (1855-1918). Mieli trzech synów: dyplomatę Michała Anastazego (1876-1965), inżyniera Kazimierza (1879-1959) i botanika Henryka (1887-1944).

Literatura

• Jan Skoczyński, Straszewski Maurycy (1848-1921), Polski Słownik Biograficzny, t. 44, Warszawa-Kraków 2006-2007, s. 248-251 iPSB – wersja elektroniczna
• Artur Piotrowicz, Poglądy filozoficzne Maurycego Straszewskiego, Toruń 2006
• Mirella Nawracała-Urban, Straszewski Maurycy w: Encyklopedia Filozofii Polskiej, t. 2, Lublin 2011, s. 617-619.

Linki zewnętrzne

• Publikacje Maurycego Straszewskiego w bibliotece Polona