Mołdawianie

naród wschodnioeuropejski

Mołdawianie (rum. Moldoveni; w cyrylicy urzędowo dziś używanej w Naddniestrzu Молдовень) – naród romański zamieszkujący głównie Republikę Mołdawii oraz Naddniestrzańską Republikę Mołdawską 2,7 mln (1989), częściowo Ukrainę i Rumunię; jest ich ogółem około 10 milionów.

Mołdawianie
Moldoveni
Ilustracja
Populacja

ok. 3,4 mln (z czego według oficjalnych danych około 2,564 mln zadeklarowało narodowość mołdawską w mołdawskim a 0,177 mln w naddniestrzańskim spisie powszechnym), liczebność Mołdawian żyjących w diasporze nie została bliżej ustalona.

Miejsce zamieszkania

Rumunia: 6–7 mln[1]
Mołdawia: 2 564 849 (2004)
Ukraina: 258 619
Naddniestrze: 177 156 (2004)
Rosja: 172 330
Włochy: 100 434
Kazachstan: 19 458
Portugalia: 12 632
Hiszpania: 10 434
Białoruś: 4 300

Język

rumuński (mołdawski), rosyjski, ukraiński

Religia

prawosławie

Pokrewne

Wołosi, Rumuni

Nazwa i jej znaczenie

edytuj

Obecnie pod pojęciem Mołdawianie rozumie się:

  1. Naród zamieszkujący przede wszystkim Republikę Mołdawii i Naddniestrzańską Republikę Mołdawską.
  2. Rumuńską grupę etniczną
  3. Mieszkańców historycznego terytorium Hospodarstwa Mołdawskiego (obszary między Karpatami Wschodnimi a Dniestrem i między Morzem Czarnym a Czeremoszem).

Mołdawianie a Rumuni

edytuj

Główna część terytorium historycznej Mołdawii znajduje się obecnie w Rumunii. Na obszarze tym tożsamość narodowa Mołdawian niemal zupełnie uległa rumuńskiej. Natomiast na terytorium dzisiejszej Republiki Mołdawii różnice istniejące między Mołdawianami a Rumunami nie są wyraźne. Wielu ludzi określa siebie (autoidentyfikuje etnicznie) jako Mołdawianie i Rumuni jednocześnie. Mołdawianie różnią się od Rumunów tradycją własnej państwowości, bogatszym rosyjskim dziedzictwem kulturowym oraz niektórymi cechami językowymi: akcentem, większą archaicznością gramatyki i słownictwa oraz większym zasobem słów pochodzenia słowiańskiego. W Mołdawii do 1991 roku – a w Naddniestrzu do dzisiaj – używa się do zapisywania cyrylicy, w Rumunii – alfabetu łacińskiego. Część Mołdawian mówi po rosyjsku i ukraińsku.

Problem uznania Mołdawian za odrębny naród (i zarazem mołdawskiego jako osobnego języka) zwłaszcza w Rumunii i Mołdawii wzbudza wiele emocji. Przed powstaniem Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w 1924 roku, mołdawska świadomość narodowa niemal całkowicie uległa rumuńskiej ideologii narodowej. Obywatele historycznego obszaru państwa mołdawskiego w znacznej mierze identyfikowali się z Rumunią.

Po I wojnie światowej i upadku Imperium Rosyjskiego w 1917 roku Besarabia ogłosiła niepodległość jako Mołdawska Republika Demokratyczna i w czerwcu 1918 roku zjednoczyła się z Rumunią. W latach 1918–1940 cała Mołdawia należała do Królestwa Rumunii. Władze rumuńskie, przyłączywszy Besarabię do Rumunii, przeprowadzały planową rumunizację zyskanych obszarów[2]. W chwili przyłączenia do Rumunii Besarabia była jej najbiedniejszym regionem. Nowe władze dość skutecznie zwalczały analfabetyzm – poziom alfabetyzacji wzrósł z 19% do 55%, a także modernizowały region; mimo tego dochodziło do nadużyć władz i tarć społecznych. W celu przerwania więzi łączących Besarabię z Rumunią władze sowieckie sztucznie „wzbudzały” tożsamość narodową Mołdawian na terenie całego ZSRR (mołdawianizm).

W konsekwencji paktu Ribbentrop-Mołotow, po klęsce Francji, sojusznika Rumunii, po dwudziestoczterogodzinnym ultimatum rządu ZSRR wystosowanym 26 czerwca 1940 wobec rządu Rumunii z żądaniem natychmiastowego opuszczenia terytorium północnej Bukowiny i Besarabii przez wojsko i władze rumuńskie, opuszczone terytorium okupowała po przeprowadzonej w dniach od 28 czerwca do 3 lipca 1940 ewakuacji ludności rumuńskiej Armia Czerwona, a następnie 2 sierpnia anektował je ZSRR w formie Mołdawskiej SRR ze stolicą w Kiszyniowie.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR, Rumunia jako państwo sprzymierzone z hitlerowskimi Niemcami odzyskała Besarabię, a nawet zajęła tereny etnicznie nierumuńskie na wschód od Dniestru, tzw. Transnistrię. Po przegranej wojnie Rumunia ponownie zmuszona została do oddania ZSRR Besarabii. W ciągu kilku lat (1939-1945) obszar ten trzykrotnie zmieniał przynależność państwową. Ostatecznie z większej części Besarabii i skrawka Transnistrii reaktywowano Mołdawską SRR. Południowa Besarabia (Budziak) oraz północna Bukowina przypadła Ukraińskiej SRR. Zmiany terytorialne nie odzwierciedlały historycznych granic Mołdawii, co spowodowało późniejsze konflikty trwające do dnia dzisiejszego w tzw. Naddniestrzu.

W okresie pieriestrojki w Mołdawii powstał silny ruch narodowy, któremu przewodził Front Ludowy Mołdawii i który domagał się ustanowienia języka mołdawskiego (rumuńskiego) jedynym językiem urzędowym w Mołdawskiej SRR, a także głosił szowinistyczne hasła wymierzone w Rosjan, Gagauzów i Żydów. Po wprowadzeniu postulatów Frontu w sprawie języka w życie, zaczął on domagać się zjednoczenia Mołdawii z Rumunią, co jednak okazało się żądaniem niepopularnym w społeczeństwie Mołdawii[3][4]. W niepodległej Mołdawii zdeklarowani Rumuni są mniejszością narodową (2% 2004), podczas gdy obywatele deklarujący się jako Mołdawianie stanowią 75,8% populacji kraju.

Terytorium etniczne

edytuj
 
Izba w mołdawskim wiejskim domu
 
Mapa etniczna Republiki Mołdawii. Mapa opracowana na zlecenie rządu USA.

Mołdawianie, pomijając Mołdawię, Naddniestrze i Rumunię, są ludnością autochtoniczną na Ukrainie (w regionach historycznych: Bukowina, Podole, Zaporoże, Budziak). Tradycyjnymi krajami docelowymi emigracji Mołdawian w przeszłości były: Polska (szczególnie województwo ruskie ze stolicą we Lwowie – dziś Ukraina), Rosja, Grecja, Carogród (Stambuł), Paryż, Siedmiogród i Budapeszt. Dziś Mołdawianie najczęściej emigrują do Rumunii, Rosji, Włoch, Francji, Hiszpanii i Portugalii.

Etnogeneza

edytuj

Mołdawianie są potomkami ludów trackich, wschodniosłowiańskich i wołoskich. Proces formowania się narodowości mołdawskiej przebiegał od XIII do XV w., zamieszkująca te tereny ludność pochodzenia słowiańskiego przemieszała się z napływającymi pasterskimi ludami wołoskimi. Kultura Mołdawii kształtowała się pod wpływem kultury bizantyjskiej, rosyjskiej, zachodnioeuropejskiej i w mniejszym stopniu tureckiej oraz polskiej. Większość Mołdawian wyznaje prawosławie, proces chrystianizacji rozpoczął się w IX w.

Statystyki

edytuj

Mołdawianie na tle populacji niektórych państw

Rok Liczba (w tys.) %
1989 2833,415 65
2004 2564,849 75,8

W Mołdawii od 1989 r. nieustannie rośnie liczba Mołdawian w stosunku do reszty ludności, przy czym całkowita populacja państwa w przebiegu lat 1989–2004 zmalała o 22,38%.

Rok Liczba (w tys.) %
1989 218,56 40%
2004 177,156 31,9%

W Naddniestrzu w przeciągu lat 1989–2004 liczba Mołdawian w stosunku do reszty ludności zmalała o ok. 8%, przy czym całkowita populacja kraju wzrosła o 1,6%.

Region administracyjny Liczba (w tysiącach) %
Autonomiczna Republika Krymu 3,7 0,2%
Obwód winnicki 2,9 0,1%
Obwód dniepropietrowski 4,4 0,12%
Obwód doniecki 7,2 0,15%
Obwód żytomierski 1,4 0,1%
Obwód zaporoski 1,5 0,1%
Obwód iwanofrankowski 0,6 < 0,1%
Obwód kijowski 1,5 0,1%
Obwód kirowogradzki 8,2 0,7%
Obwód ługański 3,3 0,1%
Obwód mikołajowski 13,2 1,0%
Obwód odeski 123,8 5,0%
Obwód połtawski 2,5 0,2%
Obwód rówieński 0,4 0,03%
Obwód sumski 0,8 0,1%
Obwód charkowski 2,5 0,09%
Obwód chersoński 4,2 0,4%
Obwód czerkaski 1,6 0,1%
Obwód czerniowiecki 67,2 7,3%
miasto Kijów 1,9 0,1%
miasto Sewastopol 0,8 0,2%


Na Ukrainie żyje obecnie około 409 tys. Mołdawian i Rumunów. Na zachodzie państwa, szczególnie w Obwodzie czerniowieckim, przeważa rumuńska tożsamość narodowa, na południu i wschodzie – mołdawska.

Region administracyjny Liczba (w tys.)
Obwód moskiewski 10,418
Obwód rostowski 7,599
Kraj krasnojarski 6,537


W Rosji w 2004 roku żyło około 173 tysięcy Mołdawian. Dane umieszczone w tabelce pochodzą tylko z trzech regionów państwowych. W Rosji nad rumuńską dominuje mołdawska tożsamość narodowa. Mołdawianie emigrują do Rosji przeważnie w celach zarobkowych i są zazwyczaj skupieni w wielkich miastach.

Rok Liczba (w tys.) %
1959 15,000 0,2%
1970 26,000 0,2%
1979 30,000 0,2%
1989 33,000 0,2%
1999 19,458 0,13%

W Rumunii nie powstały do tej pory żadne urzędowe statystyki, które by uwzględniały mołdawską narodowość.

Znani Mołdawianie

edytuj

Zobacz też

edytuj
Wykaz literatury uzupełniającej: Mołdawianie.

Przypisy

edytuj
  1. Deklarujący się jako Mołdawianie, a zarazem jako Rumuni. OFFICIAL CHISINAU SEEKS RECOGNITION OF MOLDOVAN ETHNICITY AND MINORITY IN ROMANIA.Eurasia Daily Monitor 4,40 2007.
  2. Treptow, Kurt W. (red.): A History of Romania Iaşi, The Center for Romanian Studies 1997.
  3. J. Solak, Mołdawia: republika na trzy pęknięta. Historyczno-społeczny, militarny i geopolityczny wymiar „zamrożonego konfliktu” o Naddniestrze, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014, ISBN 978-83-7780-997-6, s. 150, 119–121.
  4. P. Oleksy, Mołdawski nacjonalizm vs. naddniestrzańska państwowotwórczość – przesłanki społecznej mobilizacji w konflikcie naddniestrzańskim, „Sensus Historiae”, vol. XI, s. 165–168.

Strony oficjalne

edytuj