Neo-noir

gatunek filmowy

Neo-noir (gr. neo „nowy” i fr. noir „czarny”) – podgatunek filmowy, który w sposób widoczny korzysta z elementów filmu noir, ale jest uaktualniony o motywy, treści, style i elementy wizualne nieobecne w filmach noir lat 40. i 50. XX wieku[1].

Kadr z filmu neo-noir Detektyw (1968)

Styl i geneza

edytuj

Początek konwencji neo-noir przypada na drugą połowę lat 50. XX wieku, tuż po zakończeniu okresu filmów noir[2]. W literaturze przedmiotu występują również określenia takie, jak: postclassic noir, after noir, post-noir oraz retro-noir, odnoszące się do tej samej grupy produkcji filmowych[3].

Neo-noir to forma odrodzenia gatunku noir z zachowaniem właściwych dla niego, podstawowych elementów, takich jak: światłocień, mocne kontrasty, niska tonacja oświetleniowa, a w fabule motywy kryminalne, postać detektywa oraz femme fatale i zatarcie granicy pomiędzy dobrem a złem. Terminem neo-noir określa się każdą produkcję filmową powstałą po okresie klasycznego noiru, która charakteryzuje się zawartością właściwych dla pierwotnej konwencji tematów i noirową wrażliwością[4]. Motywy i postaci z filmów noir są oparte na archetypach, jakie powstały na kliszach filmów definiowanych jako noir, nie zaś manifestacją rzeczywistych lęków społeczeństwa, jak w produkcjach „czarnego kina[5]. Bohaterzy dopuszczają się brutalnych zbrodni bez motywacji, odmienne klasycznych produkcji filmowych z gatunku noir są też narracyjne wzorce[6].

Konwencja neo-noir wzbogacona jest o motywy, elementy stylistyczne i techniczne rozwiązania wynikające zarówno z ówczesnych zmian społecznych, jak i z postępu technologicznego. Wraz z popularyzacją w latach 50. XX wieku systemu Eastmancolor(inne języki), za pomocą którego rozpoczęto produkcję filmów kolorowych na szeroką skalę, wizualna sfera kina neo-noir coraz bardziej odbiegała od klasycznych, czarno-białych obrazów noir lat 40. i 50. XX wieku[7]. Charakterystyczny dla klasycznego „czarnego kina" światłocień przywrócono w filmach z gatunku neo-noir w 1982 roku, kiedy na rynek zostały wprowadzone taśmy Kodak 5293, udoskonalone o możliwość kreacji mocnego kontrastu obrazu[8].

Motywy: mroku, przegranej z losem i wszechobecnego niepokoju, tworzące atmosferę „czarnego kina" oraz filmów neo-noir nieprzerwanie od lat 40. XX wieku, ponownie zyskały na znaczeniu, nie tylko w wymiarze artystycznym. Odzwierciedlały nastroje amerykańskiego społeczeństwa w momencie zakończenia wieloletniej wojny w Wietnamie. Jej skutkiem były liczne konflikty społeczne oraz zburzenie wizerunku państwa amerykańskiego jako niepokonanego mocarstwa. Równocześnie wzrastał poziom międzynarodowego terroryzmu, co także potęgowało uczucie lęku obecne wśród ludności cywilnej, urzeczywistniając wizje świata przedstawionego w filmach neo-noir[9].

Najważniejsze filmy gatunku[10][11]

edytuj
Rok premiery Tytuł Reżyser wykonawcy Nagrody i nominacje
1967 Samuraj Jean-Pierre Melville Alain Delon, Cathy Rosier, François Périer, Nathalie Delon
1974 Chinatown Roman Polański Jack Nicholson, Faye Dunaway, John Huston, Perry Lopez, John Hillerman Oscar – 10 nominacji, 1 nagroda
1981 Żar ciała Lawrence Kasdan William Hurt, Kathleen Turner, Richard Crenna, Ted Danson
1981 Listonosz zawsze dzwoni dwa razy Bob Rafelson Jack Nicholson, Jessica Lange, John Colicos
1982 Łowca androidów Ridley Scott Harrison Ford, Rutger Hauer, Sean Young Oscar – 2 nominacje
1986 Blue Velvet David Lynch Isabella Rossellini, Kyle MacLachlan, Dennis Hopper Oscar – 1 nominacja
1987 Harry Angel Alan Parker Mickey Rourke, Lisa Bonet, Robert De Niro, Charlotte Rampling
1992 Nagi instynkt Paul Verhoeven Michael Douglas, Sharon Stone, George Dzundza Oscar – 2 nominacje
1995 Podejrzani Bryan Singer Stephen Baldwin, Gabriel Byrne, Benicio del Toro, Kevin Pollak, Kevin Spacey Oscar – 2 nagrody
1996 Fargo Joel Coen William H. Macy, Frances McDormand, Steve Buscemi, Peter Stormare, Harve Presnell Złota Palma dla najlepszego reżysera,
Oscar – 7 nominacji, 2 nagrody,
BAFTA – 6 nominacji, 1 nagroda
1998 Śledząc Christopher Nolan Jeremy Theobald, Alex Haw, Lucy Russell
1998 Mroczne Miasto Alex Proyas Rufus Sewell, William Hurt, Kiefer Sutherland, Jennifer Connelly Saturny 1999 - 5 nominacji, 1 nagroda
1999 Podziemny krąg David Fincher Brad Pitt, Edward Norton, Helena Bonham Carter, Jared Leto Oscar – 1 nominacja
2000 Memento Christopher Nolan Guy Pearce, Carrie-Anne Moss, Joe Pantoliano Oscar – 2 nominacje
2011 Tożsamość Jaume Collet-Serra Liam Neeson, Diane Kruger, January Jones, Bruno Ganz, Sebastian Koch
2011 Drive Nicolas Winding Refn Ryan Gosling, Carey Mulligan, Christina Hendricks, Oscar Isaac, Ron Perlman, Bryan Cranston, Albert Brooks

Przypisy

edytuj
  1. Kino neo-noir. www.portalkryminalny.pl, 2007-11-01. [dostęp 2012-10-04].
  2. P. Schrader, Uwagi o Filmie Noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 76–77.
  3. M. Kempna-Pieniążek, Neo-noir. Ciemne zwierciadło czasów kryzysu, Katowice 2015, s. 20–21, ISBN 978-83-8012-417-2.
  4. M. T. Conard, The Philosophy of Neo-Noir, The Univ of Kentucky Press, Lexington 2007, s. 2, ISBN 978-0-8131-9217-8.
  5. K. Zając, Ideologia i ikonografia w filmach retro-noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 189.
  6. H. B. Pettey, International Noir, Edinburgh University Press, Edinburgh 2014, s. 62, ISBN 978-0-7486-9110-4.
  7. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 108–109, ISBN 978-83-8088-528-8.
  8. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 109, ISBN 978-83-8088-528-8.
  9. K. Żyto, Film noir i kino braci Coen, Łódź 2017, s. 112, ISBN 978-83-8088-528-8.
  10. J. Kostana, „Retromania” lat 80. O różnych obliczach kina neo-noir, W: Film noir i kino braci Coen, Warszawa 2017, s. 151–162, ISBN 978-83-64111-75-4.
  11. K. Zając, Nic nie jest takie, jakie się wydaje. Narracja w filmach retro-noir, "Studia Filmoznawcze" 2010, nr 31, s. 207–220.